mgr Katarzyna Kitajewska

Główny Inspektorat Sanitarny

ZASADY KONTROLI NAD BEZPIECZNYMI WARUNKAMI PRACY
Z MATERIAŁAMI ZAWIERAJĄCYMI AZBEST SPRAWOWANEJ
PRZEZ PAŃSTWOWĄ INSPEKCJĘ SANITARNĄ

Państwowa Inspekcja Sanitarna na  podstawie ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2006 r., Nr 122, poz. 851 z póź. zm.) realizuje zadania z  zakresu zdrowia publicznego w  szczególności poprzez sprawowanie nadzoru nad warunkami:

·       higieny środowiska,

·       higieny pracy w zakładach pracy.

Celem sprawowania bieżącego nadzoru jest ochrona zdrowia ludzkiego przed niekorzystnym wpływem szkodliwości i uciążliwości środowiskowych oraz  zapobieganie powstawaniu chorób zakaźnych i zawodowych oraz innych chorób  powodowanych  warunkami środowiska. Państwowa Inspekcja Sanitarna realizuje te zadania  poprzez  sprawowanie bieżącego i zapobiegawczego nadzoru sanitarnego. Do zakresu działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej w dziedzinie bieżącego nadzoru sanitarnego należy kontrola przestrzegania przepisów określających wymagania higieniczne i zdrowotne, w tym m.in.  dotyczących ekspozycji zawodowej na czynniki szkodliwe dla zdrowia, w tym na azbest.

Działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej w latach 2002 - 2007 na rzecz minimalizacji ekspozycji zawodowej i środowiskowej na azbest

Podstawowe uregulowania prawne dotyczące nadzoru sprawowanego
przez państwową inspekcję sanitarną w aspekcie zagrożeń związanych
z azbestem

Podstawowe unormowania regulujące kwestie azbestu zawarte są w ustawie  z  dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie  stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz.U 2004r Nr 3, poz. 20 z późn. zm.).

Nadzór Państwowej Inspekcji Sanitarnej w zakresie warunków zdrowotnych w czasie wykonywania prac związanych  z  usuwaniem materiałów zawierających azbest, sprawowany był w latach 2002 - 2007 przede wszystkim poprzez kontrole przestrzegania - przez dokonujących rozbiórki - przepisów określonych w:

·         rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz.U. 2004 Nr 80, poz. 2771);

·         rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 69, poz.332 z późn. zm.);

·         rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających  azbest (Dz.U. z 2004 r., Nr 71, poz. 649);

·         rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 14 października 2005r w sprawie  zasad bezpieczeństwa i   higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania  takich wyrobów (Dz.U. z 2005., Nr 216, poz. 1824).

·         rozporządzenie Ministra Zdrowia  z dnia 20 kwietnia 2005 roku w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. z
2005 r., Nr 73, poz.645).

·         rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 roku w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 217, poz. 1833, z późn. zm.)

Wyniki kontroli w zakresie higieny pracy przeprowadzonych w latach 2002-2007

Państwowa Inspekcja Sanitarna w latach 2002 - 2007 przeprowadziła na terenie całego kraju ponad 700 kontroli podczas prowadzonych prac rozbiórkowych. Najczęściej powtarzającymi się miejscami występowania azbestu, których dotyczyły kontrole były:

·     pokrycia dachowe budynków mieszkalnych i gospodarczych,

·     przewody kominowe i wentylacyjne,

·     osłony ociepleń budynków mieszkalnych,

·     izolacje cieplne rurociągów,

·     izolacje budynków inwentarskich, magazynów,

·     materiał izolujący i uszczelniający zastosowany w instalacjach technologicznych,

·     elementy szaf elektroenergetycznych oraz elektrowozów,

·     składowanie odpadów azbestowych,

·     elementy chłodni wentylatorowych,

·     maszyny wyciągowe w kopalniach.

Zagadnienia, na które kontrolujący zwracali szczególną uwagę, dotyczyły przede wszystkim bezpieczeństwa i higieny pracy zatrudnionych przy rozbiórkach pracowników. Kontrole obejmowały ocenę wyposażenia, stanu maszyn i innych urządzeń technicznych, stanu zaplecza sanitarno-higienicznego, pomiarów czynników szkodliwych, oceny ryzyka zawodowego, zabezpieczenia terenu podczas wykonywania prac rozbiórkowych, badań profilaktycznych pracowników i innych.

Kontrolujący zwracali uwagę także na poziom zabezpieczenia pracowników – poprzez zapewnienie im niezbędnych środków ochrony indywidualnej, odzieży oraz obuwia roboczego. Podczas przeprowadzonych czynności kontrolnych stwierdzane nieprawidłowości dotyczyły:

·   braku informacji w zgłoszeniu do właściwego organu o rodzaju azbestu w wyrobach,

·   braku decyzji zezwalającej na wytwarzanie odpadów niebezpiecznych,

·   braku umieszczenia w planie pracy listy pracowników narażonych na azbest,

·   niewłaściwego oznakowania i zabezpieczenia terenu przed osobami postronnymi,

·   braku decyzji zatwierdzającej projekt rozbiórki,

·     nie stosowania metod mokrych usuwania azbestu, demontaż prowadzony był „na sucho”,

·     braku odzieży ochronnej i sprzętu ochrony układu oddechowego dla pracowników wykonujących rozbiórki,

·     braku zaplecza sanitarno-socjalnego lub nieprawidłowej organizacji tego zaplecza (brak natrysków, szatni przepustowych),

·     braku przeszkolenia pracowników w zakresie bhp przy pracach związanych z usuwaniem azbestu,

·     braku profilaktycznych badań lekarskich pracowników narażonych na azbest,

·     braku aktualnych wyników badań i pomiarów stężeń pyłów zawierających azbest.

Badania stężeń pyłu zawierającego azbest na stanowiskach pracy

Kontrola warunków sanitarno - higienicznych w czasie wykonywania prac związanych z usuwaniem materiałów zawierających azbest, dokonywana była przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej również poprzez przeprowadzanie badań  stężenia  pyłu azbestu na stanowiskach pracy. 

Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2004 r., Nr 71, poz. 649) podaje jednoznacznie, że oznaczenie stężenia włókien azbestu podczas prac polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest o gęstości objętościowej mniejszej niż 1.000 kg/m3 lub zawierających krokidolit, powinno być przeprowadzone przez akredytowane laboratorium.

Badania stężeń pyłów azbestu były przeprowadzone w większości województw z wyjątkiem województwa zachodniopomorskiego i wielkopolskiego. Podczas prac rozbiórkowych oznaczano:

·         pył całkowity - metodą filtracyjno-wagową,

·         włókna respirabilne - stężenie liczbowe włókien respirabilnych.

Choroby zawodowe

Państwowa Inspekcja Sanitarna prowadzi również postępowanie administracyjne w sprawie występowania chorób zawodowych. W toku postępowania Państwowy Inspektor Sanitarny wydaje imienne decyzje o stwierdzeniu choroby zawodowej bądź o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej.

Zagadnienia chorób zawodowych są regulowane rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, ropoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach (Dz.U. z 2002 r., Nr 132, poz. 1115) oraz rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 1 sierpnia 2002 r. w sprawie dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (Dz. U. z 2002 r. Nr 132, poz. 1121).

Do celów ustalenia orzeczenia w sprawie rozpoznania choroby zawodowej przez uprawnione placówki medyczne, pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej  sporządzają oceny narażenia zawodowego u pracowników występujących o stwierdzenie choroby zawodowej, w oparciu o informacje  dotyczące całkowitego przebiegu zatrudnienia w narażeniu min. na azbest. Ten element postępowania administracyjnego wymaga od pracowników Inspekcji szczegółowej analizy procesów technologicznych, specjalistycznej wiedzy na temat rodzajów i poziomów emisji czynników szkodliwych dla zdrowia człowieka. Szczególne utrudnienie w ustaleniu takiej oceny ma miejsce w przypadku byłych zakładów produkujących wyroby zawierające azbest. W takich sytuacjach pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej wykorzystują do oceny i analizy dokumentację z zasobów archiwalnych stacji sanitarno-epidemiologicznych, jak też prowadzą wywiady z zainteresowanymi osobami i świadkami.

W wyniku prowadzonego postępowania administracyjnego stwierdzono w latach 2002 – 2007 ponad 1180 chorób zawodowych, związanych z zatrudnieniem w narażeniu na azbest. Wśród stwierdzonych chorób zawodowych odnotowano najczęściej występujące przypadki chorób tj.:

·         pylica azbestowa,

·         rak płuc,

·         międzybłoniak opłucnej,

·         międzybłoniak otrzewnej.

Szczegółowy wykaz stwierdzonych chorób zawodowych i ich analizę na zlecenie Ministra Zdrowia prowadzi Instytut Medycyny Pracy w Łodzi i corocznie sporządza Centralny Rejestr Chorób Zawodowych. Na potrzeby tworzonego Rejestru, wojewódzkie stacje sanitarno – epidemiologiczne, po uprawomocnieniu się decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej, przesyłają do Instytutu karty stwierdzeń tych chorób.

Nadzór w zakresie higieny komunalnej

Jakkolwiek zagadnienia bezpieczeństwa i higieny pracy w aspekcie zawodowej ekspozycji pracowników narażonych na azbest są uregulowane przepisami krajowymi i międzynarodowymi, tak brak jest zarówno w prawodawstwie krajowym jak i unijnym jednoznacznych i szczegółowych regulacji prawnych dotyczących azbestu w aspekcie zagrożeń środowiskowych tj. bytowania ludzi,. Jest to drażliwy temat społeczny, gdyż skutki pozazawodowej ekspozycji na ten czynnik już istnieją i objawiają się w rosnących wskaźnikach zachorowalności na m.in. międzybłoniaka opłucnej. Jest to choroba nowotworowa występująca na świecie u ludzi zamieszkujących w pobliżu kopalń, w Polsce u ludzi zamieszkujących w pobliżu byłych zakładów produkujących wyroby zawierające azbest.

W obecnie obowiązującym Zarządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 12 marca 1996 r. w sprawie dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia wydzielanych przez materiały budowlane, urządzenia i elementy wyposażenia w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi (M. P. Nr 19, poz.231) nie ma określonej liczby włókien azbestu, która stanowi o zagrożeniu, aczkolwiek azbest nie jest zupełnie pominięty, gdyż w załączniku 2 do tego zarządzenia jest wymieniony jako niedopuszczalny dodatek w materiałach budowlanych.

              W przygotowanym projekcie rozporządzenia Ministra Zdrowia, które zastąpi obecnie obowiązujące zarządzenie, dopuszczalna liczba włókien azbestu została już precyzyjnie określona na 1000 włókien w m3 powietrza, mierzonego metodą optyczną.

              W latach 2002 - 2007 do organów PIS na terenie całego kraju wpłynęło 215 zgłoszeń ze strony ludności z prośbą o interwencję w sprawach związanych z występowaniem azbestu w środowisku.

Zagrożenia wskazywane w interwencjach dotyczyły głównie:

·         usuwania płyt azbestowo-cementowych z dachów budynków,

·         składowania na prywatnych posesjach eternitu pochodzącego z rozbiórki,

·         braku zabezpieczenia uszkodzonego eternitu,

·         złego stanu technicznego elementów azbestowych w budynkach mieszkalnych,

·         podrzucania worków z azbestem,

·         demontażu ocieplenia budynku mieszkalnego wykonanego z zastosowaniem azbestu,

·         dzikiego wysypiska eternitu,

·         wywożenia eternitu z przeznaczeniem do utwardzania dróg,

·         występowania sieci wodociągowej wykonanej z rur azbestowo-cementowych,

·         porzuconych rur azbestowych po remoncie zsypów na śmieci,

·         pylenia azbestu z płyt ściany budynku.

Część interwencji dotyczących obecności azbestu w sieci wodociągowej wykonanej z rur azbestowo-cementowych, wskazywała na obawy związane z przenikaniem włókien azbestu do wody do spożycia.

Włókna azbestu stanowią zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka tylko w przypadku, gdy przenikają do jego organizmu przez drogi oddechowe. Pomimo intensywnych badań nadal brak jest przekonywających dowodów, uzyskanych z badań epidemiologicznych, o rakotwórczym działaniu azbestu spożywanego wraz z wodą do spożycia, która zawiera wysokie stężenia azbestu.

Z uwagi na fakt, iż zagrożenie zdrowotne spowodowane narażeniem na azbest drogą pokarmową jest znikome, Światowa Organizacja Zdrowia nie uznała za konieczne określenie jednoznacznych normatywów dopuszczalnej zawartości włókien azbestu w wodzie do spożycia i żywności.

W związku ze zgłaszanymi interwencjami mieszkańców, organy PIS podejmowały działania poprzez:

·         przeprowadzanie kontroli, wizji lokalnych (potwierdzających zasadność interwencji),

·         wydawanie stosownych zaleceń,

·         kierowanie pism do organów nadzoru budowlanego, wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska, władz samorządowych, właścicieli lub zarządców nieruchomości.

              W latach 2002 – 2007organy PIS na terenie całego kraju przeprowadziły 178 kontrole w sprawach związanych z występowaniem azbestu w środowisku, tj. mniej niż liczba zgłoszonych interwencji w tym okresie. Różnica ta wynika z załatwienia niektórych spraw bez konieczności przeprowadzenia wizji lokalnej, a jedynie merytorycznego wyjaśnienia problemu związanego z zagrożeniami powodowanymi przez azbest. Część interwencji została też przesłana do organów właściwych do podjęcia działań w danym zakresie.

W roku 2007 liczba kontroli dokonanych przez organy PIS w związku z interwencjami ze strony mieszkańców związanymi z występowaniem zagrożenia azbestem - w porównaniu z  ubiegłymi latami uległa relatywnie zmniejszeniu. Było to spowodowane spadkiem liczby interwencji wpływających do organów PIS na terenie całego kraju, co z kolei wiąże się m.in. ze stopniowym wzrostem świadomości społecznej odnośnie zagrożeń powodowanych występowaniem azbestu w środowisku.

0