Dydaktyka katechetyczna.doc

Dydaktyka katechetyczna

              W świetle tego, co zostało do tej pory powiedziane można sporządzić definicję dydaktyki:

              DYDAKTYKA, JAKO DYSCYPLINA NAUKOWA JEST TEORIĄ NAUCZANIA I UCZENIA SIĘ; ZAJMUJE SIĘ CELAMI, TREŚCIAMI, PROCESEM, MATODAMI, ŚRODAKMI I ORGANIZACJĄ NAUCZANIA NA WSZYSTKICH SZCZEBLACH SZKOŁY.

              Teraz należy zauważyć, że naszym przedmiotem jest dydaktyka katechezy. DYDAKTYKA KATECHEZY TO NAUKA O KSZTAŁCENIU RELIGIJNYM, JEGO CELACH, TREŚCIACH, METODACH, ŚRODKACH I ORGANIZACJI. DO JEJ ZAKRESU NALEŻY TAKŻE PROBLEMATYKA DOTYCZĄCA KSZTAŁCENIA NAUCZYCIELI RELIGII – KATECHETÓW.

LEKCJA JEST PODSTAWOWĄ FORMĄ ORGANI-ZACYJNĄ KSZTAŁCENIA RELIGIJNEGO W SZKOLE

              Najpopularniejszą formą nauczania jest lekcja. Oczywiście trzeba wiedzieć, że nie jest to forma jedyna. Sama katecheza nie wyczerpuje się tylko w przeprowadzeniu lekcji religii w szkole, ale powinna być niejako kontynuowana poprzez różnego rodzaju spotkania, celebracje, wycieczki itp. W tej części zajmiemy się jednak lekcją, jako formą nauczania.

              Można znaleźć następującą definicją lekcji: „Lekcja (łac. Lectio – ‘czytanie, wykład’) – organizacyjna forma nauczania, oparta na realizacji określonego zadania dydaktycznego w ciągu ustalonego czasu. Czas lekcji mieści się zazwyczaj w granicach 40-45 minut, choć zdarzają się lekcje trwające krócej, np. w klasach początkowych. W systemie klasowo- lekcyjnym lekcja stanowi podstawową formę nauczania. W Polsce coraz szerzej organizację lekcji uzależnia się od charakteru czynności uczniów. W czynnościach tych może dominować asymilowanie globalnej wiedzy, samodzielne dochodzenie do nowej wiedzy przez rozwiązywanie zagadnień teoretycznych bądź praktycznych, obcowanie z różnymi wartościami, przeżywanie ich i ocenianie, wreszcie wykonywanie różnych prac praktyczno-wytwórczych” (Okoń).

              Lekcja stanowi, więc pewną jedność. Stanowi o tym jeden temat oraz zamknięty kształt opracowania dydaktycznego. Żadne ogniwo lekcji nie może być czymś przypadkowym; każda czynność, każde pytanie, każda wypowiedź musi mieć swoje uzasadnienie. Lekcja powinna prowadzić do tego, aby osiągnąć zamierzone wcześniej wyniki, które dotyczą zarówno zdobycie nowych wiadomości, jak i sprawności; zdolności myślenia i umiejętności pracy.

              Tak rozumiana lekcja nie jest jednak bytem samym w sobie. Jakąś oderwana od całości częścią. Jest ściśle powiązana z lekcją ją poprzedzającą, jak i z tymi, które po niej nastąpią.

Typy lekcji

              Dydaktycy dzisiaj mówią o czterech podstawowych typach lekcji. Typy te wskazują nam zarazem, że w nauczaniu powinno się korzystać nie tylko z jednego rodzaju lekcji, ale powinno się urozmaicać nauczanie stosując różnego rodzaju lekcje.

              Do typów lekcji zaliczamy:

1.      Typ asocjacyjny – przyjmuje za zasadę przyswajanie przez uczniów wiedzy gotowej.

2.      Typ problemowy – zakłada aktywność badawczą uczestników w rozwiązywaniu problemów (zagadnień). Rozwiązanie jest ukierunkowywane przez nauczyciela.

3.      Typ emocjonalny – nauczyciel świadomie oddziałuje na rozwój procesów emocjonalnych uczniów.

4.      Typ oddziaływania – uczniowie uczą się oddziaływania na poznaną rzeczywistość; rozwijają umiejętność dyskusji; oddziaływania zmierzają do zrozumienia przez uczniów działalności ludzi, w tym i własną, by uczeń chciał i potrafił doskonalić własne sprawności.

              Przyjmując jako podstawę dominujący rodzaj aktywności uczniów wyróżnia się lekcję typu:

·         Podającego

·         Problemową

·         Operacyjną

·         Eksponującą.

Struktura lekcji

              Przebieg lekcji przybiera różne formy, a uzależniony jest od celów, jakie ma ona spełniać oraz stosowanych metod. W prawie każdej jednak lekcji można określić stałe ogniwa, których układ będzie zmienny:

1.      Organizacja klasy – wejście do sali, zaprowadzenie porządku, sprawdzenie obecności, dla katechezy modlitwa

2.      Sprawdzenie pracy domowej

3.      Przypomnienie przerobionych treści (często połączone z kontrolą i oceną wiadomości). Na katechezie często pomija się tzw. odpytywanie, dlatego istotna jest tutaj rola katechety, który powinien przypomnieć, to, co było na poprzedniej, czy poprzednich katechezach. Ukazać, jak to łączy się z tym, o czym zamierza mówić w obecnej katechezie.

4.      Wprowadzenie nowych treści

5.      Podsumowanie i uporządkowanie nowych treści oraz powiązanie z poznanymi wcześniej

6.      Zadanie domowe

7.      Modlitwa

              W nauczaniu religii lekcja jest też formą najczęściej stosowaną. Nie można jednak katechezy utożsamiać z lekcją szkolną, chociaż występują tutaj te samem czynniki. Na katechezie dochodzi jednak jeden nowy „element”, a jest nim Osoba Boga.  Dlatego na katechezie występuje nie tylko jedna relacja, jak na innych lekcjach, czyli relacja nauczyciel  - uczeń – treść, lecz najbardziej istotna jest tutaj relacja między Bogiem a uczniem, a także Bogiem a katechetą.

              Treść nauczania jest tutaj narzędziem do tworzenia tych relacji, czyli do rozwijania wiary. Stąd też klasa na lekcji religii nie jest grupą socjologiczną, która zebrała się dla pogłębienia swoich wiadomości, ale jest wspólnotą wiary, małym Kościołem, który idzie na spotkanie Boga.

              Każda jednostka lekcyjna, mimo iż realizuje szeroki program stanowi zwartą i oddzielną całość. Każdą jednostkę stanowi odrębny temat, określone cele i przejrzysta struktura organizacyjna. Zawsze jednak należy pamiętać, że stanowi ona ogniwo większej całości.

              Można przyjąć ogólnie następującą strukturę lekcji religii:

1.      Część przygotowawcza:

              a) wstępna organizacja i przygotowanie lekcji

              b) sprawdzenie pracy domowej

              c) powtórzenie materiału i nawiązanie do nowego tematu

2. Część podstawowa:

              a) podanie nowych treści

              b) zrozumienie i kształtowanie umiejętności

              c) opracowanie i zebranie – integrowanie treści – kształtowanie postaw

3. Część końcowa:

              a) usystematyzowanie, powtórzenie i utrwalenie

              b) omówienie zadania domowego

              c) wykorzystanie i wzbogacenie poznanych zagadnień.

Konspekt

              Jako punkt, trzeba wyraźnie stwierdzić, że do katechezy należy się przygotować. Można mówić o przygotowaniu dalszym (wiedza teologiczna, dydaktyczna, antropologiczna itp.) oraz o przygotowaniu bliższym, bezpośrednim.

Katecheta wybierając jakąś katechezę, jakiś temat powinien wiedzieć:

              - co chce przekazać

              - co chce przez to osiągnąć

              - w jaki sposób to zrealizuje (formy, metody, środki dydaktyczne).

              Dobra katecheza wymaga wcześniej przygotowanego planu.

              W całym przygotowaniu można wyróżnić pewne etapy:

1. ustalenie tematu, celów katechezy

2. zebranie materiału

3. ocena i wybór materiału, rozplanowanie go na poszczególne etapy oraz dobór metod, pomocy

4. napisanie konspektu.

Wybór tematu.

              Temat katechezy sugeruje program , lub też sugeruje go zaistniała sytuacja, okazja (np. poszczególne części roku liturgicznego, jakieś święta, rozpoczynające się wakacje i inne). Wybór tematu powinien być dokonany w kontekście programu całego roku, grupy tematycznej.

Ustalenie celów katechezy.

              Nie wystarczy temat, ale trzeba wiedzieć, co się chce osiągnąć. W katechezie stawiamy sobie dwa cele: dydaktyczny (co chcemy przekazać, jaką treść, i ile materiału przekazać), cel wychowawczy (jaką wartość ma uczeń przeżyć, przyjąć. Np. uczeń chce więcej się modlić, jest przekonany…, jakie postawy wyrobił sobie. Celem katechezy jest nie tylko nauczać o Bogu, ale do Boga prowadzić..).Cele są niesamowicie ważne w planowaniu katechezy

Zebranie materiału

              Trzeba dobrze zapoznać się z podręcznikiem metodycznym, w którym często jest prawie cały materiał, z podręcznikiem ucznia, ale dobrze jest też mieć jakiś przykład z życia. Koniecznym źródłem jest Pismo św., księgi liturgiczne, dokumenty Kościoła, żywoty świętych. Warto założyć sobie teczki własnych materiałów, gromadzonych według pewnych haseł: np. świadectwo, wiara ecc.

Rozplanowanie materiału

              Trzeba dokonać wyboru, co wykorzystać i wybrać środki, dzięki, którym będzie możliwa realizacja katechezy i osiągnięcie założonych celów.

Pisanie konspektu.

              Konspekt (z łac. conspectus = rzut oka, szkic, przegląd) jest jakby planem przeprowadzenia lekcji. Stanowi pomoc i drogowskaz dla katechety i jest także świadectwem przygotowania się do katechezy.

              Rozróżnia się dwa rodzaje konspektów: pełny i skrócony. Pełny zawiera szczegółowy zapis całej katechezy, wszystkie teksty, włącznie z pytaniami katechety i przypuszczalnymi odpowiedziami uczniów. Podaje też szczegółowo użycie metod i środków, wyznacza czas na poszczególne etapy lekcji. Skrócony zawiera tylko poszczególne punkty lekcji.

              Konspekt winien być tak opracowany, aby można było łatwo z niego korzystać. Powinien być bardzo czytelny, aby wystarczył rzut oka, aby wiedzieć, co dalej, gdyż nie wypada czytać z konspektu.

              W konspekcie szczególnie starannie powinno się zaplanować pytania, przewidywane odpowiedzi, a także pytania ze strony uczniów. Bardzo dobrze jest zapisać też w konspekcie czas, jaki się chce poświęcić na poszczególne etapy katechezy.

              Dobrze jest pisać konspekt tylko z jednej strony kartki a drugą zostawić na notatki, na uwagi po lekcji.

              Konspekt jest pomocą, ale nie zniewala. Trzeba być w miarę elastyczny.

Konspekt powinien zawierać następujące elementy:

1.      temat katechezy, jasno sprecyzowany.

2.      cele katechezy: dydaktyczny i wychowawczy, ujęte krótko i rzeczowo.

3.      Plan katechezy (schemat), gdzie uwzględnia się stronę dydaktyczno metodyczną, czyli poszczególne etapy lekcji.

4.      Wykaz pomocy dydaktycznych

5.      Propozycja zapisu do zeszytu

6.      Propozycja zadania domowego, połączona z tematem lekcji

7.      Informacje duszpasterskie. Katecheza nie powinna być wyizolowana z życia parafialnego. Uczniowie powinni otrzymać informacje ożyciu parafii

8.      Zapowiedzi dotyczące następnej katechezy

9.      Można podać literaturę uzupełniającą.

10.  Modlitwa

SCHEMAT BUDOWY KONSPEKTU

                                                                                                                              Autor katechezy

KATECHEZA nr….

Szkoła……………………Klasa……………….Data………………..

Temat…………………………………………………………………

Cel wychowawczy: jaką wartość uczeń ma przeżyć, przyjąć.

Cel dydaktyczny: co powinien wiedzieć

Pomoce dydaktyczne: tablica, plansza, film, gitara, Pismo św.

Metody: pogadanka, praca w grupach, dyskusja, praca z tekstem biblijnym

Przebieg katechezy: