Teologia moralna szczegolowa.doc

ks. dr Zygmunt Wichrowski – Teologia moralna szczegółowa (I)

TEOLOGIA MORALNA SZCZEGÓ ŁOWA

Teologalny wymiar życia moralnego

Trzy sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego są nierozdzielnie związane ze sobą. W Kościele Zachodnim ich przyjmowanie jest rozłożone w czasie. Kościół Wschodni udziela chrztu, bierzmowania i Eucharystii od razu. Sakramenty te są silnie związane ze sobą. Chrzest i bierzmowanie są sakramentami udzielanymi jednorazowo. Eucharystia jest sakramentem powtarzalnym.

esse in Christo (bycie w Chrystusie) → agere in Christo (działanie w Chrystusie)

Jedno ma wypływać z drugiego. Przez chrzest trwamy w Chrystusie.

Chrystus jest darem bezinteresownym Boga. Chrystus przychodzi, aby dać na nowo życie w Bogu każdemu człowiekowi.

Każdy z nas powinien upodabniać się do Chrystusa, ale nie w sposób zewnętrzny, ale wewnętrzny czyli duchowy. Mamy przylgnąć do Chrystusa (VS 19). Żeby kogoś pokochać trzeba go poznać.

Sakramenty inicjacji chrześcijańskiej powodują, że przeobraża się nasze wnętrze. Ducha Świętego otrzymujemy już na chrzcie św. Bierzmowanie uzdalnia nas do czynów mocą Ducha Świętego, np. świadectwo życia, głoszenie Słowa Bożego. Sakramenty inicjacji są pewnymi sprawnościami, czyli zyskuje się przez nie nadprzyrodzone cnoty: wiarę, nadzieję i miłość.

Codzienność weryfikuje nasze wypełnianie obowiązków wynikających z przyjęcia chrztu i bierzmowania. Dar odkupienia otrzymujemy w czasie chrztu. Zyskujemy nową godność dziecka Bożego. Nowe życie dane na chrzcie jest uczestnictwem w życiu samego Boga.

Konstytucja o Objawieniu Bożym nr 2.

KKK 1 – uczestnictwo, udział w szczęściu samego Boga.

Encyklika Redemptor hominis Jana Pawła II – człowiek nie pozna siebie, jeżeli nie pozna Boga. My jesteśmy w procesie stawania się na wzór Boga.

Moralność chrześcijańska jest moralnością człowieka, który wierzy w Jezusa Chrystusa. Wierzyć w Chrystusa oznacza zaufać Mu i w Nim pokładać nadzieję. Nie jest to wiara w to co mówi o Jezusie Pismo św., czy wspólnota, choć jest to też ważne, ale przede wszystkim wiara Chrystusowi i pokładanie nadziei w Nim.

1 J 5,20 – jesteśmy w prawdziwym Bogu, w Jezusie Chrystusie.

Człowiek ochrzczony zostaje przebóstwiony. Jest to kairos czyli coś nowego – nowe narodzenie. Św. Paweł określa nowe narodzenie przez termin nowe stworzenie.

Ef 1,3-6 – hymn chrystologiczny. Św. Paweł odkrywa pełnię zbawczą.

Gaudium et spes nr 24 – człowiek jest w centrum stworzenia, najważniejszy wśród stworzenia. Człowiek jest powołany do życia w łasce, w stanie łaski. Kiedy człowiek zrywa ten stan łaski, to nie odpowiada na zaproszenie Boga jak Adam w raju. Potrzebny jest sakrament pokuty, który przywraca stan pierwotny – stan łaski uświęcającej, trwania w Bogu. Człowiek nie jest zamknięty sam w sobie, ale jest z natury otwarty. Zamykamy się wtedy, gdy zdradzamy samego siebie. Człowiek wtedy nie jest zdolny mówić do Boga: Ty. Jest zamknięty w sobie.

Człowiek powstał z ziemi (ulepiony z ziemi wg Rdz), ale nie jest ograniczony do ziemi. Człowiek jest uzależniony od Boga przez ruah, który On w nas tchnął. Bez ruah nie ma życia. Między nami a Bogiem istnieje koegzystencja, pewna zależność, ale bez naruszenia wolności człowieka. Bóg dając człowiekowi życie obdarza go wolnością. Wolność należy do istoty człowieka.

Gaudium et spes nr 13.

Tracąc życie Boże, traci się życie teologalne, czyli wiary nadziei i miłości. Zmaganie się między cywilizacją życia, a cywilizacją śmierci rozpoczęło się od momentu grzechu pierworodnego. Zło należy eliminować u podstaw, u samego korzenia.

W momencie grzechu pierworodnego Bóg daje zapowiedź o zbawieniu – o przyjściu na świat Mesjasza, Zbawcy ludzi. Zbawienie dokonuje się przez Jezusa Chrystusa. Św. Paweł napisał, że zostaliśmy odkupieni nie czymś bezwartościowym błotem, srebrem czy złotem, ale drogocenną Krwią Chrystusa.

Nasze odkupienie rozpoczyna się przez chrzest św. Chrzest św. aktualizuje się w sakramencie pojednania, w którym wracamy do pierwotnej łaski odkupionego.

Głębokie zjednoczenie z Chrystusem powoduje, że umiera w nas stary człowiek a rodzi się zupełnie nowy, duchowy (pneumaticos). Dotknięcie Boga dotyczy w sposób szczególny wnętrza, ale czasem widać również zmiany na zewnątrz.

Veritatis Splendor nr 18.

Św. Paweł mówiąc o teologii chrztu wspomina o zanurzeniu i wynurzeniu człowieka. Przypomina to obmycie z brudu grzechu. Wynurza się zupełnie nowy człowiek, odnowiony przez łaskę. Zanurzamy się w śmierci Jezusa a wynurzamy się wraz z Nim zmartwychwstając. Przyjmując chrzest żyjemy tajemnicą Paschy czyli uczestniczymy w śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa. Sakrament chrztu św. jest ustanowiony przez Chrystusa. Aby przyjąć ten sakrament trzeba uwierzyć, a wiara w nas rodzi się przez słuchanie przesłania Ewangelii, którą głoszą nam inni. Dlatego wszyscy ochrzczeni są posłani przez Jezusa do głoszenia Dobrej Nowiny.

Po chrzcie nowy człowiek pozostaje sobą, zachowuje swoją tożsamość. Należy zachować swoją tożsamość oraz zaakceptować swoją cielesność, a przy tym seksualność (ta sfera jest związana z cielesnością oraz z psychiką).

Sakrament chrztu jest nieodwracalny i tego faktu nie da się zatrzeć. Można się stać tylko apostatą czyli odstępcą od wiary.

Zawsze należy ochrzcić dziecko kiedy rodzice przychodzą i proszą o chrzest mimo, że mogą oni być z daleka od Kościoła. Chrzest przesunie się tylko w czasie ponieważ potrzebnych jest kilkanaście lub kilkadziesiąt katechez dla rodziców.

Do istoty sakramentu chrztu nie należy wymienienie imienia w formule sakramentalnej. Jednak przyjęło się wypowiadać to imię zwłaszcza w normalnych warunkach chrztu w Kościele.

Wymiar eschatologiczny sakramentów inicjacji chrześcijańskiej. Uznanie teraźniejszości (czyli tzw. dziś) i otwarcie się na przyszłość. Sakramenty te zapoczątkowują przeżywanie przyszłości czyli otwierają nas na eschatologię. Sakramenty otwierają nas na dobro, w którym już uczestniczymy, a nie dopiero po śmierci.

Poznać kogoś tzn. wejść z nim w relację. Poznanie Jezusa tworzy pewnego rodzaju napięcie. Dzieje się tak ponieważ teraz nie osiągniemy pełni zjednoczenia z Nim, a tylko częściowe. Nie wiemy po prostu co nas czeka, jest to dla nas tajemnica.

Wymiar teologiczny czyli wejście w relacje osobowe z poszczególnymi Osobami Trójcy Świętej. Mamy przyoblec się w Chrystusa. W relację z Ojcem wchodzimy przez Chrystusa w Duchu Świętym. Synostwo na wzór Chrystusa to przede wszystkim postawa ufności i posłuszeństwa – nie Moja, ale Twoja wola niech się stanie. Postawa ufności i posłuszeństwa jest postawą moralną, tak jak postawa pokory (hymn o kenozie w Flp).

Chrzest wprowadza nas w 3 funkcje Chrystusa: prorocką, kapłańską i królewską. Funkcja kapłańska to gotowość do ofiary, poświęcenia. Funkcja prorocka to nauczanie (szczególnie rodzice dzieci), również przez przykład. Funkcja królewska to służba wobec innych, pomoc, posługa. Funkcja księdza, lekarza, rodzica to nie zawód, ale służba wobec innych ludzi.

Wymiar eklezjalny sakramentów inicjacji. Są to sakramenty przyjęcia do wspólnoty (szczególnie chrzest). Gdy chodzi o chrzest powinna być Msza św. z udziałem licznych wiernych, ponieważ pojawia się nowy członek Kościoła.

Cnoty teologalne

Św. Paweł w najstarszym znanym nam dziele czyli Liście do Tesaloniczan zachęca wiernych do życia wiarą, nadzieją i miłością. Św. Paweł również stwierdza, że wiara się skończy, nadzieja wypełni, a miłość pozostanie w wieczności.

Cnota w ujęciu biblijnym jest wlana w naturę człowieka. Niektórzy używają terminu cnota nadprzyrodzona, która ma wznosić na wyższy poziom duchowy.

Cnota z łac. virtus jest również działaniem ludzkim, np. cnota męstwa, ale w znaczeniu nadprzyrodzonym oprócz starań człowieka jest również wsparcie łaską ze strony Boga. Virtus zawiera w sobie dwa znaczenia: cnota jest zarówno dana (dar) jak i zadana (powinność).

Wiara, nadzieja i miłość są określane jako cnoty Boskie. Podkreślony jest więc aspekt daru pochodzącego od Boga. Miłość odpowiada woli człowieka. Nadzieja pozwala nam wytrwać w dążeniu do celu. Łaska buduje na naturze, a nie ją niszczy. Łaska nie wypełnia dziur grzechu w człowieku, nie wymazuje błędów i złych postaw. Bez naszego nawrócenia, naszej postawy i walki ze złem łaska nie uleczy nas, ponieważ łaska buduje na naturze.

Cnota wiary

Agnostycyzm – nie wiadomo czy Bóg jest czy Go nie ma; postawa niewiedzy, ale niepokonalnej. Nie można powiedzieć, że agnostyk jest osobą niewierzącą. Jest raczej nihilistą.

Ateizm – postawa niewiary w istnienie Boga. Całkowite zaprzeczenie Jego istnienia.

Indyferentyzm religijny – założenie, że nie jest ważne w co się wierzy. Np. niektórzy wierzą w inteligencję stwórczą. Bardzo popularne współcześnie.

Liberalizm – przeorientowanie teologii na antropologię (teologia = antropologia). Rudolf Bultmann uznał, że teologia wypowiada się na temat ludzkiej egzystencji.

Teologia śmierci Boga – odrzucenie istnienia Boga a przyjęcie istnienia Jezusa Chrystusa historycznego. Bóg więc umarł a pozostał Jezus Chrystus. Jezus Chrystus przekazał tylko fundament moralny, ale nie jest Bogiem. W rzeczywistości jest to oderwanie Jezusa z Jego rzeczywistości. Należy ukazać wiarę w rzeczywistości.

Deklaracja o wolności religijnej z roku 1965 (Sobór Watykański II).

Jest możliwe zawarcie związku małżeńskiego z osobą niewierzącą.

Pytanie czym jest człowiek? jest pytaniem o istotę człowieka. Pytanie kim jest człowiek? jest pytaniem o jego życie egzystencjalne.

Człowiek nie znosi pustki. Np. jeżeli ktoś przestaje kochać, to nie pozostaje pusty, ale zaczyna nienawidzić.

Encyklika Fides et ratio Jana Pawła II.

Chrześcijaństwo działa w kierunku humanizującym. Kościół podchodzi do każdego indywidualnie i jako do osoby. Jest to forma personalizująca. Człowiek jest powołany do współpracy z łaska Bożą.

Bóg stworzył nas bez nas, ale nie zbawi nas bez nas – św. Agustyn

Sekularyzacja – szczególnie dotyczy totalnego zerwania relacji między człowiekiem a Bogiem. Sekularyzacja narosła szczególnie w wyniku reformacji oraz oświecenia. Oświecenie doprowadziło do zaprzeczenia istnienia Boga. Człowiek nie jest stworzony i wszystko co posiada jest jego wytworem. Człowiek nie jest odpowiedzialny przed Bogiem, ale tylko przed samym sobą.

Dechrystianizacja – odejście od Chrystusa, pozostaje ewentualnie czynnik ludzki. Mówi się, że Jezus jest przykładem dobrego człowieka. Pokazuje jak żyć moralnie. Czasem Chrystus pełni rolę społecznika albo rewolucjonisty.

Teoria dwóch prawd – jedna obiektywna a druga moja subiektywna. Nie jest dopuszczalna ta teoria na płaszczyźnie moralnej.

Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym nr 41.

Prawo naturalne jest niezmienne w swej istocie. Człowiek posiadając normy przede wszystkim działa na korzyść dla siebie.

Dekalog to nie jest sklep samoobsługowy. Nie mogę sobie wybrać tego co chcę, a resztę odrzucić. Dekalog przyjmujemy całościowo.

Prawda jest jedna, niezmienna. Jeżeli prawda zostaje zachwiana i relatywizowana, to również dobro jest relatywne. Prawda jest nierozerwalnie związana z dobrem. Etyka jest ogólna i przeznaczona dla wszystkich. Niektóre zawody posiadają swoją etykę ze względu na specyfikę wykonywanych czynności, np. etyka dziennikarska, etyka lekarska, itp. Wszystkich jednak obowiązuje etyka ogólna i nie jest ona różna dla zawodów, czy społeczności.

Oderwanie się od Boga od prawa naturalnego. Prawo naturalne jest wpisane w życie każdego stworzonego człowieka. Prawo naturalne chroni dobro własne i wspólne. Relatywizm na płaszczyźnie moralnej wyraża się w pragmatyzmie, czyli wybieraniu dobra ze względu na siebie, własne korzyści.

Nikt nie powiedział, że życie chrześcijańskie jest łatwe i proste. Nie jest łatwo poznać prawdę i odkryć całkowicie prawdę. Dlatego Duch Święty objawia nam prawdę stopniowo przez całe nasze życie. Duch Święty pragnie doprowadzić nas do pełnej prawdy.

Subiektywizm i sensualizm. Nasz subiektywizm powinien być podporządkowany obiektywnej prawdzie. Rzeczywistość jest nieuchwytna tylko przez nasze zmysły.

Nie można powiedzieć, że to my katolicy tworzymy prawdę. My jej tylko służymy. Urząd jest po to, aby służył w Kościele. Asceza jest potrzebna dla nas, także dla naszego ciała.

Problemem są znaki, symbole i ryty, których nie rozumiemy. Nie wolno nosić symboli, których nie rozumiemy. Wiele symboli w liturgii zostało wycofanych z racji braku świadomości co oznacza dany symbol wśród wiernych. Sakramenty opierają się na symbolach i rytach, które powinny być tłumaczone i wyjaśniane.

Wiara jest związana z człowiekiem i rodzi się w sercu człowieka. Nie da się jej wyjaśnić. W momencie postawienia wszystkiego na rozum w dobie Oświecenia doszło do starcia między wiarą a rozumem. Jan Paweł II w encyklice Fides et ratio przypomina, że wiara i rozum idą w parze, i że do poznania dochodzi się przez wiarę i rozum. Wiara i rozum nie są przeciwstawione. Jeżeli człowiek dochodzi do poznania Boga tylko na płaszczyźnie rozumowej to nazywa Go Absolutem. Tylko wiara może nas doprowadzić do poznania Boga osobowego. Pascal dokonuje rozróżnienia pomiędzy Bogiem filozofów i Bogiem wiary. Najbardziej znanych jest pięć dróg św. Tomasza z Akwinu na poznanie rozumowe Boga.

Jest również dowód antropologiczny na istnienie Boga. Człowiek jest dowodem na istnienie Boga. Jest on obrazem i jest stworzony na podobieństwo Boga. Fenomenem życia ludzkiego jest jego rozbudowana i złożona struktura tak, iż odwołujemy się do bytu Bożego jako przyczyny zaistnienia człowieka.

Człowiek wybiera dobro na tyle, na ile je poznał. Nigdy nie określi, że wybrał coś złego, tylko wybrał dobro na tyle, na ile je poznał. Tylko człowiek z zewnątrz może ocenić ten wybór jako wybór zła.

Rozum człowieka nie jest w stanie przeniknąć poza świat materialny. Do tego potrzebna jest wiara. Wiarę otrzymujemy na chrzcie wraz z innymi cnotami teologalnymi. Dopiero kiedy będziemy mieli wiarę, możemy poznawać istotę Boga. Bez wiary nie jesteśmy w stanie tego zrobić.

Zagadnienie dobra, prawdy, piękna są ze sobą ściśle związane.

Rz 1,19-20 – wszyscy są w stanie poznać Boga, nawet przez rzeczy stworzone.

O chrzest musi poprosić przynajmniej jeden z rodziców.

Carl Rahner twierdzi, że to nie rozważania intelektualne są powodem odejścia od wiary. Powodem tym jest trudne doświadczenie życiowe. Wiara stara się połączyć element intelektualny (dogmatyka, teologia) oraz element emocjonalny (przeżywanie, wiara praktyczna). Wiara jest czymś prostym, ale teologia ją skomplikowała.

Prawda, że Bóg jest miłością jest możliwa do poznania dzięki wierze. Na drodze intelektualnej nie dojdziemy do tej prawdy. Co najwyżej możemy stwierdzić, że Bóg jest rozumem, ale wtedy nie mamy do czynienia z Bogiem bliskim. Nie możemy się spotkać z Absolutem, z Czymś jak widzą to filozofowie. Bóg dla wierzącego jest Kimś. Do spotkania może dojść tylko między człowiekiem a Bogiem osobowym.

Auguste Comte oraz Jean-Paul Sartre uważają, że wiara jest ucieczką. My jesteśmy skazani na egzystencję nicości. Był to skrajny ateizm. Nie ma nic, a człowiek próbuje w to nic uwierzyć.

Wiara jest ryzykiem życia, gdyż dotyka rzeczywistości niesprawdzalnej naukowo. Człowiek musi mieć swoją wiarę uzasadnioną i musi posiadać racje na obronę swojej wiary. Wiara wymaga obrony. Człowiek wierzący powinien odpowiadać na zarzuty innych.

Wiara jest siłą do podejmowania decyzji. Jesteśmy w stanie utracić nawet najwyższe dobro doczesne, jakim jest życie, dla osiągnięcia dobra wiecznego.

Rahner uważa, że wiara to nie tylko kwestia poznania nauki chrześcijańskiej. Dopiero zestawienie przylgnięcia do prawdy osobowej, czyli Boga oraz poznanie nauki prowadzi do wiary.

Wiara wyzwala nas od czynników deterministycznych. Będą one na nas naciskać zawsze, ale wiara pomaga nam dokonywać dobrych wyborów.

Terminy określające wiarę w ST:

·          Amen ( hebr. aman; łac. fides) – wywodzi się ze ST i oznacza zaufanie, zawierzenie Bogu. Wskazuje na coś stałego, pewnego, obiektywnego.

·          Batach (gr. elips; łac. spes) – postawa bezpieczeństwa, zaufania, zdanie się na kogoś drugiego. Podkreśla coś osobistego, subiektywnego, coś dla nas.

Historia Abrahama. Abraham jest uznawany za ojca wiary. Mimo przeciwności pozostał wierny Bogu. Szczególna próba wiary miała miejsce na górze Moria, kiedy miał poświęcić najcenniejszy dar swojego życia.

Ważne jest świadectwo wiary. Każde publiczne wyznanie wiary, np. znak krzyża jest świadectwem. Świadczenie o wierze może być różnie odebrane.

Posłuszeństwo wiary jest zaufaniem Bogu i bezwarunkowym oraz bezgranicznym oddaniem się Jemu. Wiara wymaga posłuszeństwa.

Zagrożenia wiary:

·          bałwochwalstwo – wiara ma być czysta, w jednego Boga. Nic Ne może być na równi z Bogiem.

·          formalizm – przesadna rytualność, zewnętrzność wiary bez czynnika duchowego. Mówi o tym Izajasz słowami Boga: Ten lud czci mnie wargami, lecz sercem daleko jest ode Mnie.

Historia Hioba. Próba wiary w obliczu cierpienia. Doświadczenie to jest często przez nas niezrozumiałe. W ST sądzono, że cierpienia i nieszczęścia są skutkiem grzechu.

W NT mamy możliwość poznania głębi Boga przez Wcielenie Jezusa Chrystusa. W Jezusa Chrystusa muszę uwierzyć, uznać, że jest Bogiem. Zaufanie Jezusowi jako przylgnięcie do Niego, prowadzi nas do wiary w Ojca. Najpierw musimy uwierzyć w Jezusa, a później uwierzymy w Ojca. Kto wierzy w Chrystusa, wierzy w Tego, który Go posłał.

Trzy elementy składające się na wiarę:

·          poznanie Chrystusa;

·          umiłowanie Go;

·          naśladowanie – kroczenie za Nim.

Cud dokonany w Kanie Galilejskiej był potrzebny uczniom, którzy uwierzyli, kiedy zobaczyli cud. Chrystus dokonuje cudów, aby wzbudzić wiarę.

Wiarę w człowieku wzbudza Duch Święty i to On ma ją oczyszczać i umacniać. Jeżeli ustami swoimi wyznasz, że Jezus jest PANEM ,i w sercu swoim uwierzysz, że zmartwychwstał, będziesz zbawiony (św. Paweł).

Boga może poznać każdy ze stworzeń. Pisze o tym św. Paweł w Rz 1,19-20 oraz potwierdza tą naukę Sobór Watykański I w dokumencie Dei Filius.

Wiara raz przyjęta wymaga pogłębiania i rozwijania. Raz wybierając ciągle wybierać muszę (św. Augustyn). Jeżeli nie będziemy się rozwijać, to nasza wiara stopniowo będzie zyskiwać naleciałości, aż zginie.

Każdy czyn powinien wypływać z wiary. Do zbawienia potrzebna jest tylko wiara, ale wiara wyraża się w czynach jak zauważa św. Jakub w swoich listach.

Sakrament pokuty przez Ojców Kościoła nazywany jest małym chrztem.

Wiara jest uwierzeniem i zawierzeniem (zaufaniem).

Minimum wiedzy religijnej jest modlitwa Ojcze nasz. Głębszym streszczeniem prawd wiary jest Credo Apostolskie (12 prawd wiary). Innym przykładem formuły wiary jest 6 prawd wiary.

Wiara domaga się uzewnętrznienia, świadectwa. Wyznawanie wiary powinno dokonywać się uczynkiem i słowem.

Wiarę należy również chronić. Trzeba wiarę zgłębiać, przeżywać i odpowiadać na zarzuty stawiane przez innych. Żyjemy w środowiskach zróżnicowanych religijnie, dlatego ważne jest, aby chronić naszą wiarę od naleciałości i zgłębiać ją, aby wzrastała w nas. Ochrona wiary dokonuje się od wewnątrz i od zewnątrz.

Z wiary wynika również obowiązek apostolstwa. O naszej wierze mamy mówić. Dotyczy to środowisk, w których żyjemy. Apostolstwo nie posługuje się przymusem. Możemy zachęcać innych, ale nie wolno nam nikogo zmuszać. Drogą konwersji może ktoś przejść z jednego wyznania do drugiego (szczególnie w ramach chrześcijaństwa).

KKK 1814-1816, 2087-2089 – o cnocie wiary

Kościół ma prawo, z racji przyznanego mu mandatu przez Chrystusa, do wyjaśniania i nauczania prawd wiary. Kościół czyni to przez Nauczycielski Urząd Kościoła.

Grzechy przeciwko wierze. Podstawowym jest zaniedbywanie wiary. Wiara domaga się świadectwa. Należy pogłębiać naszą wiarę, np. przez literaturę religijną, gazety. Wiara rodzi postawę. Żyjąc w środowisku zlaicyzowanym udzielają się nam inne postawy, np. postawa konsumpcjonizmu. O wierze innych ludzi dowiadujemy się obserwując ich postawę, ponieważ wiara powinna przenikać całe życie. Wiarę obserwujemy szczególnie w momentach trudnych i przeciwnych.

Postawa niewiary to odrzucenie tego, co poznaliśmy dzięki Kościołowi, czyli prawdy objawione przez Boga. Mogą wystąpić trzy postawy niewiary wśród ludzi ochrzczonych i znających prawdy wiary: herezja, apostazja i schizma (KKK 2089).

...