BIBLIA

BIBLIA W KULTURZE

·         Biblia odegrała szczególną rolę w rozwoju piśmiennictwa staropolskiego

·         stanowi sacrum – świętość, autorytet religijny, zbiór pism sakralnych

·         dzieło teandryczne

·         jest jednym z ważnych źródeł kultury europejskiej

o       źródło kultury moralnej, prezentuje wzorce postępowania, kodeks tego, co dobre lub złe

·         stanowi niewyczerpany skarbiec wzorców osobowych i postaw, fabuł, anegdot, wątków, motywów, symboliki, frazeologii, stylistyki

NAZWA

·         od gr. słowa bibliós ‘łodyga papirusu’, później ‘zwój papirusu, księga’

·         gr. tó biblión, l.mn. – ta biblía

·         Biblia – ‘księgi’

PODZIAŁ

·         Stary Testament – pisma judaistyczne

o       prawo (Tora)

o       proroctwa

o       pisma

·         Nowy Testament – pisma chrześcijańskie

o       księgi historyczne

o       księgi dydaktyczne

o       księgi prorocze

·         łac. testamentum ‘przymierze’

CZAS POWSTANIA

XIII w. p.n.e. – 96 r. n.e.

RÓŻNE POSTACIE MATERIALNE

·         przekazy ustne

·         kamienne tablice

·         ryte w glinie, drewnie

·         zwoje z wyprawionych skór pozszywanych w jedną całość i nawijanych
na ozdobne drążki (Tora)

·         papirus

·         pergamin

TRZY JĘZYKI

·         hebrajski

·         grecki

·         aramejski

WIELU AUTORÓW

m.in.:

·         Mojżesz

·         Salomon

·         Dawid

·         Mateusz

·         Marek

·         Łukasz

·         Jan

PRZEKŁADY

·         Septuaginta – przekład siedemdziesięciu

o       III-II w. p.n.e.

o       przekład na j. grecki Starego Testamentu

·         Wulgata – przekład całej Biblii na jęz. łac.

o       IV w.

o       przekład św. Hieronima

·         inne przekłady:

o       katolickie:

§         Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka) – XV w.

§         Biblia Leopolity – 1561

§         Biblia Jakuba Wujka (Nowy Testament – 1593, całość pośmiertnie – 1599)

§         Biblia Tysiąclecia – dopiero w 1965

o       inne:

§         Biblia brzeska (kalwińska) – 1563

§         Biblia nieświeska (Szymona Brudnego, ariańsko-socyńska) – 1572

§         Biblia gdańska (luterańska, przekład przy współpracy kalwinów
i braci czeskich) – 1632

§         Pismo Święte w przekładzie Nowego Świata (wyd. świadków Jehowy) – 1950

WKŁAD TŁUMACZY

·         musieli znać obce języki

·         wkład do rozwoju polszczyzny

·         ogromna wiedza

LITERACKOŚĆ BIBLII (JĘZYK I KONTEKST)

·         słowo, rytm, symbol, obraz, gatunek – zwielokrotniają sens

GATUNKI

·         opowiadanie historyczne

·         saga rodu

·         epos

·         poemat

·         nowela

·         kronika

·         dialog filozoficzny

·         list

·         pieśń

·         hymn

·         modlitwa

·         kazanie

·         aforyzm

·         sentencja

·         tren

gatunek jest pojęciem historycznym, ulega ewolucji w czasie

KŁOPOTY Z KLASYFIKACJĄ

·         w starożytnych tekstach nie ma wyraźnego rozgraniczenia między poezją
a prozą

·         wyróżnia się następujące gatunki biblijne w Starym Testamencie
wg przyjętego podziału na księgi:

o       historyczne

§         poemat epicki

§         saga rodowa

§         opowiadanie historyczne

§         kronika

§         nowela dydaktyczna

§         zbiór praw

o       mądrościowe

§         dialog filozoficzny

§         monolog filozoficzny

§         pieśń miłosna

§         przypowieść

§         przysłowie

§         aforyzm

§         psalm

·         hymn

·         pieśń

·         modlitwa

o       prorockie

§         mowa religijna

§         kazanie

§         wyrocznia

§         przekleństwo

§         lamentacja

§         listopad apokalipsa

ARCYDZIEŁO

Biblia jest arcydziełem literatury powszechnej

·         bogactwo treści

·         sposób przekazu

o       styl i język zrytmizowany i nasycony wieloznaczną symboliką, alegorią, metaforą

STARY TESTAMENT

KSIĘGA RODZAJU

·         biblijny przekaz ukazuje jednego Boga, stwarzającego świat i człowieka

·         wyraz monoteizmu (cała Biblia)

·         imię (nazwa) ma w Biblii miejsce szczególne: to, co nie ma imienia, nie istnieje à akt tworzenia jest jednocześnie nazywaniem

o       imię odpowiada istocie człowieka (rzeczy) lub jego przymiotom

o       poznać czyjeś imię = mieć dostęp do tajemnicy drugiego człowieka (rzeczy), mieć nad kimś (czymś) władzę

·         zapis graficzny w Biblii Tysiąclecia podkreśla walory literackie Księgi Rodzaju

·         nawiązania:

o       Jan Kochanowski, Czego chcesz od nas, Panie?

o       Czesław Miłosz, Słońce

o       Jan Twardowski, Podziękowanie

o       Zbigniew Herbert, Modlitwa Pana Cogito – podróżnika

KSIĘGA HIOBA

·         Księga Hioba należy do pism mądrościowych (dydaktycznych)

·         o Hiobie wspomina prorok Ezechiel jako o „mężu sprawiedliwym” (Ezech. 14:14, 20)

·         kultura europejska – Hiob[1] jest symbolem cierpienia i godności człowieka

·         dramat Hioba jest osobisty

o       walczy sam o swoją godność, odpierając racje fałszywych przyjaciół, którzy nakazują mu uznać własną winę i przyjąć cierpienie jako grzech

o...