Żeromski Stefan - Doktor Piotr.pdf - Stefan Żeromski - darek971

Doktór Piotr

W pokoju pana Dominika Cedzyny ciemno i cicho, choć stary

jegomość nie śpi. Oparłszy się plecami o poduszki, wpółleŜąc na

łóŜku, zatopiony jest w dziwacznych myślach, do niebywałego

ogromu podniesionych przez ciszę nocną. A noc jest cicha

śmiertelnie. Światło księŜycowe, przestrzeliwszy grubą warstwę

szronu, co zabielił szyby niby wapno, stoi na powierzchniach starych

gratów, dwu ścian, części sufitu i podłogi bez ruchu, jakby z zimna

skostniało, takie samo zapewne, jakie oświetlać musi tej nocy kłody

gnijące na dnie wód przywalonych lodem. W szparze szerokiego

zapiecka odzywa się czasami świerszcz, w kącie pokoju kołace głucho

stary zegar szafkowy, ostatni zabytek świetności minionej. Śpiew

świerszcza i tępy szczęk wahadła sprawiają panu Dominikowi

niejaką, trudną do określenia ulgę. Gdyby nie te dwa litościwe

szmery, rozszarpałyby mu chyba serce tłok i burza uczuć i odebrała

rozum nawałnica ponurych myśli. Gdy z mrocznych kątów izby

wychylać się poczną zmory bojaźni, gdy w sercu Ŝarzyć się poczyna

Ŝal bezsilny i łzy okrutnego bólu palą powieki - świerszcz szepce -

głośniej, zupełnie jak gdyby wyraźnymi słowami, sylaba za sylabą,

mówił: "Wzywaj Go w dzień utrapienia, a wyrwie cię i czcić Go

będziesz". To dziwne zdanie, ta rada czy modlitwa utajona w szmerze

robaczka nocy, jest jedynym i ostatnim punktem podparcia dla

wytrąconych ze zwyczajnej kolei myśli samotnika.

Kilkakrotnie zapalał świecę sądząc, Ŝe go światło uspokoi. Daremnie.

Skoro zatlił zapałkę, rzucał mu się w oczy list syna i przypominał,

jakie i gdzie ta męka ma źródło. Teraz ogarnęła go chęć zajrzenia raz

jeszcze nieszczęściu w same ślepie, dźwignęła z niemocy ducha

biedna odwaga smutnych aŜ do śmierci: zapuścić sondę w głąb rany,

do cna ją wymacać, przekonać się naocznie i nieomylnie, Ŝe jest

niewyleczalną - no, i niech tam wszystko jasne pioruny spalą!

NałoŜył okulary, odsunął list za płomień i powoli, półgłosem czytać

zaczął:

"Mój Drogi Ojcze! Ze wszystkich moich złotych marzeń diabeł sobie

fidybus skręcił i zapalił cygaro. Chełpiłem się niegdyś z moich

zdolności do matematyki, oczy mi na wierzch wyłaziły z pychy, gdy

koleŜkowie kpinkowali, Ŝe ja juŜ w łonie matki, w randze

sześciomiesięcznego embriona, oczekując chwili wydostania się na

ten padół rachunku róŜniczkowego, rozwiązywałem z nudów

algebraiczne zadanie o gońcach. Teraz przeklinam i te niby zdolności,

i te głupie rachunki. Gdybym był pasał krowy na wygonie albo i same

wieprzki... Ale co to pomoŜe w bawełnę obwijać! Awantura ma taki

deseń: Mniej więcej przed trzema tygodniami prosi mnie do siebie

profesor i daje do czytania list niejakiego Jonatana Mundsleya,

chemika, byłego profesora w jednym z uniwersytetów angielskich.

Ten pan, porzuciwszy katedrę, urządził sobie laboratorium prywatne i

prosi naszego starego o wskazanie mu najzdolniejszego spomiędzy

asystentów naszej politechniki, chce bowiem takiemu facetowi

powierzyć kierownictwo owej budy. Obiecuje płacić dwieście

franków miesięcznie, dać mieszkanie, wszelkie materiały, jakich

chemiczna dusza zapragnie, opał i inne przyjemności - no i prawie

zupełną swobodę w pracy. Gdym list przesylabizował, profesor

odebrał go z rąk moich, złoŜył starannie, schował do szuflady,

skrzywił się swoim zwyczajem i podawszy mi flegmatycznie

kończynę usiadł przy biurku i wetknął nos w papiery. Patrzałem z

podziwieniem na jego łysy czerep, gdy ten stary niedojda mruknął:

- Tam juŜ napisałem... NaleŜy wziąć ciepłe spodnie i wełniane

skarpetki. Wiadoma rzecz... mgły... Miasto Hull nad morzem. JeŜeli

brak panu pieniędzy, mogę poŜycŜyć trzysta franków bez procentu na

trzy miesiące. Tak... tylko na trzy miesiące.

Zrobiło mi się haniebnie głupio. AzaliŜ ja - myślałem -wziąwszy na

się postać najzdolniejszego między chemiki, pojadę w wełnianych

skarpetkach nad morze, aŜ do miasta Hull? Czemu nie kogo innego

spotyka takie zaszczytne wyróŜnienie, taki los szczęśliwy? Bo to los!

W pracowni Mundsleya bez troski o jutrzejszy obiad i dzisiejsze

przyszczypki u butów, moŜna pracować nie tylko nad zdobyciem

nowych wiadomości, ale i zaspakajać wydłubane ze swego własnego

mózgu hipotezy.

Ta chemia ma swoje psie figle... Skoro człowiek raz w to błoto

wlezie, jeŜeli jeszcze powącha spraw nie zbadanych a wiecznie

nęcących, porywa go taka przecieŜ szewska pasja odnajdywania

nowych "prądzeń", Ŝe gotów i o wełnianych skarpetkach mniej

dokładnie pamiętać. A zresztą, mój Tatku, zobaczyć Anglię, jej

prawdziwie wielki przemysł, te cuda cywilizacji, te kolosalne skoki

ludzkiego geniuszu! Zabrałem się i wyszedłem. Posiedziałem na

Stapferwegu, a stamtąd, gnany niepokojem, ruszyłem na miasto.

Zamiast wszakŜe zwołać publikę do Kropfa, gdzie tradycja surowo

nakazuje oblewać wyjątkowe zdarzenia, puściłem się nad jezioro. Nie

pamiętam, kiedy znalazłem się na drodze prowadzącej do

Westmünster. Ciemna mgła kąpała się we wzburzonych falach: rude,

obdarte, poszczerbione zbocza i upłazy gór wynurzały się z niej kiedy

niekiedy niby fantastyczne wyspy; Ŝałośnie krakały mewy szybując

nad samą wodą.

A więc jadę - myślałem - do ziemi Angielczyków ziemnowodnych,

jadę nad morze, nad dalekie i nieznane morze... Nadaremnie tak długo

łudziłem się nadzieją, Ŝe pojadę w inne strony, Ŝe po ośmiu latach

inny zobaczę krajobraz. Nadaremnie w ciągu ostatnich trzech lat

wysłałem tyle strzelisto-rekomendowanych afektów do Łodzi, Zgierza

i tym podobnych Pabianic, upraszając o posadę z płacą czterdzieści,

trzydzieści, niech tam zresztą wszyscy diabli! - dwadzieścia pięć rubli

miesięcznie. Na próŜno wynosiłem pod niebiosa moje talenty

chemiczne, cytowałem moje patenty, obiecywałem wynaleźć nowe

środki drukowania perkalików. Skompromitowałem się tylko w

oczach własnych i świętej nauki. Tam Ŝydkowie i niemczykowie

wszystko juŜ wynaleźli, zatkali wszystkie miejsca i popychają wielki

przemysł. Rozwiały się marzenia o tym, Ŝe cię, Mój Staruszku, mit

Pompe und Parade zabiorę do siebie, Ŝe posprawiamy sobie nowe

przyodziewki (samych butów kozłowych z cholewami po dwie pary

na chłopa), Ŝe naznosimy tytuniu, cukru, herbaty, kiełbas - licho wie

zresztą czego, Ŝe się będziemy wieczorami jak ostatnie szewcy

zgrywać w domino i świętej pamięci Kozików wspominać...

Kozików!... Czy teŜ Ojciec pamięta ten wydmuch piaszczysty za

naszym ogrodem, obrośnięty krzywymi sosnami i niską, szorstką

trawą? Sam nie wiem, czemu tak lubię myśleć o tej dziurze. Pamiętam

raz... Po długich i tęgich mrozach, po cięŜkiej zimie, nastał pierwszy

dzień ciepły, prawie upalny. Był to jeden z pierwszych dni marca.

Około południa obnaŜył się niespodzianie ze śniegu szczyt owego

wzgórza, wylazł ze skorupy i zaczerniał nad białym widnokręgiem jak

garb potworny. Stałem wtedy w oknie i wydawałem lekcję

korepetytorowi - pamięta go Tatko? Kudłatemu Kawicy. Coś mię

kolnęło. Nie wiem, jakim sposobem wykręciłem się z lekcji,

wypadłem na dwór, zwołałem psy folwarczne i "co koń skoczy" przez

zagony, przez pastwisko, bez czapki!... Do dziś dnia mam w sercu tę

chwilę, te uczucia, jakby to było wczoraj. Po igłach, gałęziach, po

korze odziemków sosnowych spływały ogromne, brudne krople,

cięŜko kapały na zaspy i dziurawiły je na wskroś; kaŜdy skostniały

badyl, kaŜdy pniak, kamień, kaŜde drzewo, kaŜdy przedmiot wciągał

w siebie, połykał wszystkimi porami promienie słońca i stawał się w

mgnieniu oka ogniskiem ciepła. Dokoła drzew, krzaków, suchych

łodyg chwastu, dookoła kamieni i kołków drąŜyły się w oczach

ogromne jamy i ukazywał w nich jasny, wiotki piasek. KaŜde jego

ziarenko, nasycone ciepłem, zdawało się Ŝarzyć i płonąć, szerzyło na

zmarzniętych towarzyszów radosny ogień. Ziarnka piasku parzyły

śnieg ze spodu, drzewa i krzaki chlustały nań ciepłymi kroplami;

przykopy i zagony zdawały się dźwigać zdławione grzbiety. Z

dalekich pól szedł gęsty opar niby dym ciepły, migał się i przewalał

nad równinami, a trząsł i połyskiwał nad wzgórzem.

Stado wróbli wygrzewało się na gałęziach suchej wierzby i ćwierkało

jak na trwogę. Rozpuszczone, jak u indyków, ich skrzydła

strzepywały z gałązek lód i osędzieliznę, dzioby kuły niecierpliwie w

próchno obwieszone soplami. Zdawało mi się wtedy, Ŝe całe to stadko

śpiewa jednę pieśń dziwną i nigdy nie słyszaną, przejmującą do

szpiku kości. I popłynęły nareszcie pierwsze wody wiosenne, bujne,

nagłe, gwałtowne, jak łzy niespodziewanego szczęścia. Sączyły się

bruzdami, Ŝłobiły sobie głębokie łoŜyska w posiniałych kolejach

wyrŜniętych przez sanice, lały się po wierzchu śniegowej skorupy, z

cicha, radośnie szemrząc. W naszym strumieniu woda wezbrała,

powstawały wiry huczące, odsłaniały się brzegi i spływała po nich,

jak ropa, Ŝółta, rzadka, rozmoczona glina. Pnie brzóz nadwodnych

zanurzyły się w rzekę i ssały korzeniami tę wodę Ŝywą...

Wpadłem w szał: spuszczałem strumyki, ułatwiałem spadek

wodospadom, kopałem kanały, stawiałem tamy... Cieszyłem się z

głębi serca, Ŝe skostniałym badylom ciepło, Ŝe juŜ Ŝaden wróbel nie

zmarznie, i wyciągałem po raz pierwszy w Ŝyciu dziecięce ramiona do

tej wielkiej niewiadomej...

Czy teŜ to miejsce jest tam jeszcze? Pytanie godne głowy i pióra

doktora Piotra Cedzyny - nieprawdaŜ? Ach tak!... Człowiek, któremu

odejmą strzaskaną rękę, czuje ciągły ból w próŜni równającej się

długości ręki. Często budzę się po twardym śnie z tym nieujętym

bólem w próŜni. Oto przyjdzie nowa wiosna... Zobaczę ją we mgłach

przydymionych sadzą fabryczną - a zarówno tam jak tutaj będę niósł

w sobie kły upiora, głęboko zapuszczone w duszę... I tak zawsze, bez

końca...

Zapomniałem, o czym właściwie chciałem Ci pisać, Mój Stary, Mój

Drogi Stary... Jestem sam na świecie i Ciebie mam tylko jak drugą

połowę siebie, jak oddartą i niezmiernie daleko uwięzioną połowę

duszy. Nie gniewaj się, Ŝe piszę rzeczy nieciekawe - piszę jakby do

siebie... Gdym tedy stał nad brzegiem jeziora, było mi strasznie podle.

Wielkie, przezroczyste, jasnozielone fale biegły z jakiegoś nieznanego

miejsca schowanego we mgle, trzepały się u brzegu, pękały

rozpłatane przez ostrze kamieni, a kaŜda ześlizgując się w głębinę,

zdało się, wzdychała: "Jesteś jak mrówka wychowana w lesie, gdy ją

na środek stawu wiatr zaniesie... "

Pan Dominik odrzuca list ze złością i podparłszy brodę pięściami

siedzi nasroŜony jak kania. Nie męczą go juŜ teraz fantastyczne,

bezprzedmiotowe rojenia, ale za to skupiają się i kojarzą logiczne, nie

mniej bolesne myśli. Czemu taki koniec wzięło Ŝycie? Gdzie

przyczyna tych wszystkich wypadków? Dlaczego jedyny syn nie

słucha ani próśb, ani. zaklęć, ani przedstawień, ani rozkazów i zamiast

się uniewinniać, pisze rzeczy sentymentalne i niezrozumiałe?

Dlaczego nie powraca? Gdyby się tylko zjawił, przy protekcji,

podeptawszy nieco, znalazłoby się dla niego doskonałe miejsce,

posaŜną pannę... Dlaczego? - To rzecz jasna. Człowiek nie moŜe Ŝyć i

pracować - odpowiada sobie pan Cedzyna - jeśli ktoś nie Ŝył przed

nim i nie pracował dla niego. Ten ktoś-któŜ to jest? -Ojciec. Przez

urodzenie ojciec nie daje jeszcze synowi Ŝycia - daje tylko obietnicę

Ŝycia, wychowanie poczyna je, a dziedzictwo dopiero zapewnia i

uzupełnia. Tu jest źródło konieczności dziedziczenia w rodzie

ludzkim. Ono jest węzłem, co spaja pokolenia umierające z rodzącymi

się, wypływa z tego, co jest niezbędne we względzie potrzeby ciała,

tworzy i uwiecznia rodzinę. Rodzina bez dziedzictwa jest stosunkiem

niedorzecznym, bolesnym, jest męczarnią narzuconą człowiekowi

przez Opatrzność... Taką klątwę my na sobie dźwigamy z Piotrusiem!

Dziedzictwo dopiero jest znamieniem człowieczeństwa; przez nie,

razem z owocami pracy, pozostawia synowi ojciec owoce swych

wraŜeń, pojęć, rozwagi, odkryć i domysłów, wszystkiego, słowem, co

mógł nabyć długoletnim doświadczeniem. Syn od punktu, w którym

się ojciec zatrzymał, postępuje i sięga dalej na drodze bogactwa oraz

inteligencji - a tym porządkiem praca przechodzi z rąk do rąk,

gromadzi się, rozwija, opiera jedna na drugiej i formuje piedestał, na

którym wznosi się coraz wyŜej... cywilizacja. W rosnącym postępie

społeczeństwa, jeŜeli kto raz utraci wątek, juŜ go niepodobna

pochwycić - i jeŜeli ojciec był niedołęŜnym w pracy, syn cierpi za

winy nie popełnione, a nieszczęście z krwią się przekazuje.

Dziedzictwo trzyma dzieci w obrębie progów domowych i zaspakaja

ostatnią i dlatego moŜe tak wielką i gwałtowną namiętność starości,

namiętność obcowania z potomkami...

- Ja to wszystko straciłem - szepce pan Dominik ściskając sobie

skronie - i straciłem na zawsze! Głos starości woła na mnie o ducha i

krew, a ja jestem jak rzeźbiarz, od którego Ŝądają w terminie

skończonego posągu, podczas gdy on, prócz idealnego w duszy

obrazu, nie ma ani garści gliny. Ośmnastoletniego wyrostka puściłem

Żeromski Stefan - Doktor Piotr.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: