publikacja1.pdf

WSAZÓWKI DLA PACJENTÓW PO ALLOPLASTYCE STAWU

BIODROWEGO

Jacek Barszcz 1

Streszczenie

Głównym załoŜeniem pracy jest wykazanie wpływu prawidłowo przeprowadzonego

procesu usprawniania ruchowego na wyniki leczenia pacjentów, którzy przeszli zabieg

wszczepienia totalnej protezy stawu biodrowego. Szczególną uwagę zwrócono na moŜliwość

popełnienia przez chorego błędu podczas samodzielnego wykonywania ćwiczeń

rehabilitacyjnych. Praca zawiera duŜo przykładów ćwiczeń, które mają wpływ na funkcję

mięśni stabilizujących protezę stawu, co optymalizuje prawidłowy zakres ruchów we

wszystkich płaszczyznach w procesie pionizacji i nauki chodzenia. Praca zawiera takŜe

wskazówki odnoszące się do wykonywania ćwiczeń w domu, środki ostroŜności

i przeciwwskazania do ćwiczeń w domu.

Sþowa kluczowe : alloplastyka, ćwiczenia ruchowe, pionizacja, przeciwwskazania, wskazania

do ćwiczeń.

Wstęp

Zmiany zwyrodnieniowe stawów biodrowych naleŜą do najczęstszych chorób narządu

ruchu. Pojawiają się przewaŜnie u ludzi starszych, ale mogą występować i u ludzi młodych, w

trzeciej dekadzie Ŝycia. Stanowią one zespół zmian patologicznych wyzwolonych

róŜnorodnymi czynnikami przyczynowymi. U części osób nie powodują dolegliwości, jednak

u większości są przyczyną bólów i zaburzeń czynności narządu ruchu. Zmiany te są zespołem

chorobowym polegającym na przedwczesnym zuŜyciu i zwyrodnieniu chrząstki stawowej.

Do najczęstszych uszkodzeń chrząstki naleŜą:

proces zapalny, urazy, przeciąŜenia stawów, niesymetryczny nadmierny ucisk (np. udo

szpotawe, kolano koślawe)

wibracja, ograniczenie ruchów, brak kontroli nerwowomięśniowej,

nieprawidłowe ruchy w stawach w następstwie uszkodzenia więzadeł,

nieprawidłowe stosunki biomechaniczne stawu jak niezborność, nadwichnięcia

odkształcenia nasad bliŜszych stawów na tle patologicznej podatności kości na nacisk

np. w następstwie odwapnienia, procesów zapalnych itp.[Gaździk 2001,Kubacki 1995].

Zmiany zwyrodnieniowe mają charakter powolny, lecz postępujący i prowadzą do

ograniczenia zakresu ruchomości, powodując dolegliwości bólowe, zaniki mięśni,

przykurcze, usztywnienia w stawie i niepełnosprawność.

Objawy choroby to najpierw niewielki ból wysiłkowy ustępujący w spoczynku

i przekształcający się w ból ciągły. Ból występuje w okolicy pachwiny, górnej części uda,

a niekiedy tylko w stawie kolanowym. Obserwujemy ograniczenie rotacji wewnętrznej uda,

wyprostu i odwodzenia. NajdłuŜej zachowany jest ruch zgięcia.

Ból powtarzający się przy ruchach jest przyczyną odruchowego wzmoŜenia napięcia mięśni

i powoduje ustawienie kończyny w zgięciu, przywiedzeniu i rotacji zewnętrznej. Z biegiem

czasu rozwija się przykurcz w tej pozycji, co powoduje względne skrócenie kończyny dolnej

[Dega Senger 1996,Dziak 1990,Gaździk 2001,Kubacki 1995].

W miarę progresji choroby przeciąŜeniu ulegają powierzchnie stawowe, następują

zaburzenia ukrwienia czynnego stawu oraz zastój Ŝylny. W okresie pełnego rozwoju choroby

stwierdza się charakterystyczne objawy radiologiczne: nieregularne zwęŜenia lub zniesienia

szpary stawowej, ubytki na powierzchniach stawowych, zagęszczenia tkanki kostnej na

stropie panewki i górno zewnętrznej części głowy kości udowej. Stopniowo dochodzi do

Katedra Rehabilitacji Klinicznej.Kierownik: dr hab. n. med. Józef Opara prof. AWF

osłabienia i zaniku mięśni uda i pośladka. Opisane zmiany utrudniają schylanie się, siadanie,

chodzenie i doprowadzają zwłaszcza przy zmianach obustronnych do cięŜkiego inwalidztwa

[Dziak 1990,Gaździk 2001,Kubacki 1996,Tylman Dziak 1987].

Cel pracy

Celem pracy jest zwrócenie uwagi na niebezpieczne, ewentualnie trudne dla pacjenta,

elementy ćwiczeń (fazy ruchu poszczególnych ćwiczeń). Przedstawienie pacjentowi

wskazówek do ćwiczeń, środków ostroŜności, przeciwwskazań do ćwiczeń w domu oraz

czynności zabronionych. Ponadto, celem pracy jest równieŜ uświadomienie pacjentowi jak

Ŝyć i funkcjonować ze sztucznym stawem biodrowym wykonując zarówno czynności

wynikające z Ŝycia codziennego, jak równieŜ związane z pracą zawodową.

Metody

W celu określenia wskazówek dla pacjentów po alloplastyce stawu biodrowego,

zastosowano metodę obserwacji bezpośredniej ,sondaŜu diagnostycznego oraz analizy

monograficznnej.Określono cele kompleksowego usprawniania , ćwiczenia zalecane ,

przeciwwskazania oraz środki ostroŜności.Omówiono postępowanie lecznicze w zmianach

zwyrodnieniowych stawów biodrowych rehabilitację w okresie przed i pooperacyjnym.

Celem kompleksowego usprawniania jest:

zapobieganie ograniczeniu zakresu ruchów

zapobieganie przykurczom torebki stawowej i więzadłowomięśniowym

zapobieganie zanikom mięśniowym

zapobieganie powikłaniom płucnym i krąŜeniowym w okresie pooperacyjnym

zapobieganie odleŜynom

zachowanie pamięci ruchowej

uzyskanie zdolności lokomocyjnej

wyrobienie nowego stereotypu chodu

profilaktyka przeciwzakrzepowa i przeciwobrzękowa [Dega Milanowska 1993,

Dziak 1990,Milanowska Dega 1998,Zembaty 1987].

Postępowanie lecznicze w zmianach zwyrodnieniowych stawów biodrowych moŜe być:

zachowawcze

operacyjne

W leczeniu zachowawczym stosuje się:

leczenie farmakologiczne (przeciwbólowe i przeciwzapalne)

zabiegi fizykalne w celu poprawy ukrwienia stawu biodrowego (zabiegi ciepłolecznicze

i światłolecznicze)

gimnastykę leczniczą (ćwiczenia wzmacniające siłę mięśni pośladkowych, czworogłowych,

mięśni podudzia oraz brzucha)

zwiększające zakres ruchu stawu biodrowego (ćwiczenia w odciąŜeniu) [Dega Milanowska

1993,Dziak 1990,Gaździk 2001,Kubacki 1995,Kubacki 1996,Tylman Dziak 1987].

W leczeniu operacyjnym:

całkowita endoprotezoplastyka stawu biodrowego.

Endoprotezoplastyka stawu biodrowego ma wiele zalet i wad. Mogą wystąpić powikłania

śródoperacyjne i pooperacyjne. Powikłania występujące podczas zabiegu operacyjnego mają

najczęściej charakter mechaniczny. Rodzaj powikłań zaleŜy od właściwie dobranego typu

endoprotezy. Powikłania późne to okołostawowe skostnienia, zbliznowacenia, przykurcze,

zablokowania stawu, odklejenie, obluzowanie, zwichnięcie panewki itp. PoniewaŜ w fazie

pełnego rozwoju choroby leczenie zachowawcze nie przynosi zadowalających wyników,

pacjent kwalifikowany jest do leczenia operacyjnego.

Terapia rehabilitacyjna chorych przed zabiegiem operacyjnym ma na celu przygotowanie

czynnościowe pacjenta do usprawniania ruchowego bezpośrednio po operacji, jak równieŜ

poprawę ogólną jego wydolności. Rehabilitacja w tym okresie realizuje wszystkie w/w cele

kompleksowego usprawniania fizjoterapeutycznego.

Bardzo istotna jest rozmowa z pacjentem przed operacją na temat tego, co będzie mógł,

a czego nie będzie mu wolno wykonywać po zabiegu operacyjnym. Pacjent musi być w pełni

świadomy, czego terapeuta będzie od niego wymagał po zabiegu. NaleŜy uświadomić

pacjenta o korzyściach płynących z prawidłowo i celowo wykonywanych ćwiczeniach, jakie

czynności musi ograniczyć, funkcjonując ze sztucznym stawem biodrowym.

Jego czynny udział w procesie usprawniania ma zasadniczy wpływ na prawidłową funkcję

mięśni stabilizujących staw biodrowy i gwarantujących mu optymalny zakres ruchu we

wszystkich płaszczyznach. Właściwie dobrana endoproteza i prawidłowa technika operacyjna

gwarantują odtworzenie geometrii biodra, uzyskanie maksymalnie zbliŜonych warunków

anatomicznych wszczepionego implantu (ryc. 1.) [Dziak 1990,Gaździk 2001,Kubacki 1996].

(ryc. 1.)

Prawidłowo odtworzona geometria biodra.

Rehabilitacja w okresie przed i pooperacyjnym (ćwiczenia zalecane i wskazówki

do ćwiczeń)

Ćwiczenia zalecane oraz wskazówki do ćwiczeń

Ćwiczenia oddechowe

czynne (ze wspomaganiem kończyn górnych)

czynne z oporem

nauka kaszlu i efektownego odkrztuszania.

Pozycje ułoŜeniowe

leŜenie przodem

leŜenie przodem z wałkiem podłoŜonym pod uda

leŜenie na boku zdrowym

leŜenie tyłem

siad prosty podparty

siad prosty z opuszczonymi podudziami

Ćwiczenia czynne

ćwiczenia czynne w odciąŜeniu

ćwiczenia samowspomagane

ćwiczenia izometryczne (krótkie ćwiczenia izometryczne) [Kubacki 1995,Kuch 1989].

Profilaktyka przeciwzakrzepowa i przeciwobrzekowa kkd.

zakładanie elastycznych pończoch na kkd

bandaŜowanie kkd

Pionizacja

nauka obracania się

nauka siadania (siad prosty)

nauka siadania z opuszczonymi nogami [Gaździk 2001,Kubacki 1995]

nauka wstawania z łóŜka

nauka siadania z pozycji stojącej (łóŜko, krzesło) [Gaździk 2001,Kubacki 1996]

Nauka chodzenia

odciąŜenie chorego stawu przez jedną kulę

chód trójpunktowy za pomocą dwóch kul łokciowych bez obciąŜania lub z ewentualnym

delikatnym obciąŜaniem.

nauka chodu po schodach o kulach [Milanowska Dega1998,Tylman Dziak1987]

Ćwiczenia ogólnousprawniające

ćwiczenia sprawności ogólnej [Zembaty 1987].

Przeciwwskazania i środki ostroŜności

W okresie pooperacyjnym, naleŜy uwzględnić:

profilaktykę powikłań ze strony narządu oddechowego (ćwiczenia oddechowe torem górno

i dolnoŜebrowym)

częste zmiany pozycji ciała pacjenta zapobiegające powstaniu odleŜyn na kości krzyŜowej,

skórze pośladków oraz guzów piętowych

ćwiczenia dystalnych odcinków ciała, pobudzając pompę Ŝylną, zapobiegając biernemu

przekrwieniu oraz obrzękom

ćwiczenia izometryczne, głównie duŜych grup mięśniowych (mięśnie czworogłowe ud,

mięśnie pośladkowe oraz mięśnie brzucha)

ćwiczenia czynne wykonując je do odczuwalnej przez pacjenta granicy bólu, wykorzystując

odciąŜenie oraz unikając długich dźwigni

podczas siadania w łóŜku, siadania z kończynami dolnymi zwieszonymi z łóŜka oraz staniu

przy łóŜku pamiętać, aby kończyna dolna operowana nie przekroczyła linii środkowej ciała

(przywiedzenie) oraz, aby nie zrotowała się na zewnątrz (w protezie)

wychodzenie i wchodzenie do łóŜka tylko i wyłącznie przy asekuracji kończyny zdrowej lub

przeciwnej, albo przy pomocy rehabilitanta

siadanie na wózek inwalidzki lub krzesło z wysunięciem operowanej kończynę do przodu

zapobiegając tzw. „głębokiemu siadowi”, kąt zawarty między tułowiem a operowaną

kończyną nie moŜe przekroczyć 80 0 – 90 0 zakresu ruchu zgięcia

w pozycji leŜącej w łóŜku, siedzącej na krześle czy wózku inwalidzkim, zabrania się

pacjentowi zakładania nogi na nogę

(ryc. 2.) Zwichnięcie protezy.

Stosując powyŜsze wskazówki, uniknie się mechanicznego uszkodzenia tj. zwichnięcia

protezy, odklejenia panewki lub obrotowego przemieszczenia się trzpienia protezy (ryc. 2.).

Za bezpieczną pozycję siedzącą uwaŜa się taką, w której kąt zgięcia w stawach kolanowych,

a zwłaszcza biodrowych, nie przekracza 90 0 , odwiedzenia około 30 0 oraz rotacji wewnętrznej

do około 10 0 – 15 0 [Dziak 1990,Gaździk 2001,Kubacki1996].

W przypadku protezy cementowej i bezcementowej, w okresie obciąŜenia całkowitego

i częściowego nie wolno pacjentowi wykonać ruchu obracania się na palcach oraz pięcie

[Gaździk 2001,Kubacki 1996]. Zakaz pełnego obciąŜania kończyny operowanej przez okres

trzech miesięcy od daty operacji (dla protez bezcementowych) [Gaździk 2001,Kubacki 1996].

Zakaz pełnego obciąŜania kończyny operowanej przez okres sześć tygodni od daty operacji

(dla protezy cementowej) [Gaździk 2001,Kubacki 1996].

Piśmiennictwo

1. Brühl W.(red) 1976. Zarys reumatologii. PZWL, Warszawa.

2. Dega W. 1968, Ortopedia i rehabilitacja. PZWL, Warszawa, rozdz. 5, 6, 17, 23.

3. Dega W., Senger A. (red.). 1996. Ortopedia i rehabilitacja. PZWL, Warszawa.

4. Dega W., Milanowska K. (red.). 1993. Rehabilitacja medyczna. PZWL, Warszawa.

5. Dziak A. (red.). 1990. Ćwiczenia usprawniające w uszkodzeniach kości i stawów. PZWL,

Warszawa.

6. Gałkowski T., Kiwerski J. (red.). 1986. Encyklopedyczny słownik rehabilitacji. PZWL,

Warszawa.

7. Garrison S.J. i wsp. 1997. Podstawy rehabilitacji i medycyny fizykalnej. PZWL,

Warszawa.

8. Gaździk T. 2001. Podstawy ortopedii i traumatologii narządu ruchu. WL PZWL,

Warszawa.

9. Gumułka W.S., Rewerski W. (red.). 1989. Terapia Bólu. PZWL, Warszawa.

10. GwoŜdziowski D., Kubacki J. 1993. Niektóre praktyczne aspekty rehabilitacji osób po

amputacjach kończyn dolnych. Zeszyty Medyczno Naukowe, AWF, Katowice.

11. Kubacki J. 1995. Zarys ortopedii i traumatologii, Wyd. AWF, Katowice.

12. Kubacki J. 1996. Alloplastyka stawów w aspekcie zagadnień ortopedycznych

i rehabilitacyjnych. AWF, Katowice.

13. Kuch J. 1989. Rehabilitacja. PZWL, Warszawa.

14. Langenscheidt R., Wtkin P. 1995. Aktywnie przeciw osteoporozie. Oficyna Wyd. Alma

Press, Warszawa.

15. Lewitt K. 1984. Leczenie manualne zaburzeń czynności narządu ruchu. PZWL,

Warszawa.

16. Milanowska K., Dega W. 1998. Rehabilitacja medyczna. PZWL, Warszawa.

17. Nowotny J. 1997. Zarys rehabilitacji w dysfunkcjach narządu ruchu. AWF, Katowice.

18. Nowotny J. 1998. Podstawy fizjoterapii. AWF, Katowice.

19. Nowotny J., Saulicz E. 1993. Niektóre zaburzenia statyki ciała i ich korekcja. AWF,

Katowice.

20. Pąchalski A., Gawinek M., Walarek R. 1991. Metody badania narządu ruchu

w rehabilitacji klinicznej. AWF, Kraków.

21. Rosławski A. 1993. Propedeutyka rehabilitacji i łacińskopolskie nazewnictwo

medyczne. Rubikon, Wrocław.

22. Tylman D., Dziak A. 1987. Traumatologia narządu ruchu, , tom I, rozdz. 14, 15, tom II

część II rozdz. 11, PZWL, Warszawa.

23. Zborowski A. 1997. MasaŜ w wybranych jednostkach chorobowych. Część I; Wyd. AZ,

Kraków.

24. Zembaty A. 1987. Fizjoterapia. PZWL, Warszawa.

INSTRUCTIONS FOR PATIENTS AFTER HIP JOINT ALLOPLASTY

Summary

The purpose of this publication was patients` necessity of conscious and intentionally

participation with rehabilitation process plus drawing their attention to dangerous elements

both during making physical exercises and every day actions. This work consist of practical

exercises examples which are the most important ones. Those exercises are provided that

immediately after surgical operations, next after turn to vertical position process and teaching

those patients gaiting with “artificial hip joint”. Another important part is how to live with

total arthoplasty hip joint at home, at work and while carrying daily routines out in safe and

correct ways.

Key words: contraindication, instructions, physical exercises, total hip replacement, vertical

position.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: