Szaty liturgiczne i pontyfikalia.pdf

Szaty liturgiczne i pontyfikalia

Szaty liturgiczne zwane także

paramentami (od paramenta - szaty

ozdobne) początkowo nie różniły się od

odzieży świeckiej używanej od święta.

Różnice wyłaniają się począwszy od VII-IX

wieku. Średniowieczna symbolika szukała

związków szat liturgicznych z osobą

Jezusa Chrystusa, bądź też z Mszą

Świętą . Od XI w. do modlitw

odmawianych przy wkładaniu szat

liturgicznych weszła symbolika o

charakterze moralnym. W szatach tych

symbolika widzi cnoty, jakimi odznaczać

się mają ci, którzy je noszą.

W zgromadzeniu liturgicznym rozmaitość

szat jest znakiem zewnętrznym różnych

funkcji wynikających z różnych stopni

święceń i posług liturgicznych: "W Kościele,

który jest Ciałem Chrystusa, nie wszyscy członkowie spełniają jednakowe czynności. Ta różność funkcji w

sprawowaniu kultu ukazuje się zewnętrznie przez różność szat liturgicznych. Dlatego te szaty powinny być

znakiem funkcji właściwej każdemu z posługujących. Poza tym szaty liturgiczne powinny podkreślać piękno

czynności liturgicznych" OWMR w nr 297.

Szaty liturgiczne:

Humerał

Alba

Komża

Pasek (cingulum)

Stuła (orarium)

Ornat

lmatyka

Kapa

Biret

Manipularz

Dystynktorium

Insygnia i szaty biskupie:

Mitra

Tiara

Piuska

Pierścień

Pastorał

Pektorał

Paliusz

Rokieta

Mucet

Racjonał

Mantolet

Szaty liturgiczne

Humerał

Jego nazwa pochodzi od łacińskiego humeri - ramiona. W świetle aktualnych

przepisów liturgicznych humerał jest strojem dowolnym. OWMR w nr 298 mówi:

"Jeżeli alba nie osłania dokładnie zwykłego stroju koło szyi, przed włożeniem alby

należy nałożyć humerał" .

Humerał wywodzi się ze starożytnej chusty noszonej na ramionach i szyi przez ludzi

należących do wyższych warstw społecznych. Częścią szat liturgicznych stał się dopiero w IX w. we

Frankonii.

Dzisiaj przedstawia się on jako niewielka chustka z lnu lub innej tkaniny szlachetnej, naturalnej lub

syntetycznej, odpowiadającej powadze i świętości liturgii (KL 128).

Symbolika w humerale widziała najpierw chustę, którą Chrystusowi zawiązano oczy, gdy się z Niego

naigrawano. Symbolika zaś zawarta w modlitwie przeznaczonej do odmawiania przy jego wkładaniu,

widziała w nim "hełm zbawienia" (Ef 6,17; l Tes 5,8).

Kapłan wkładał humerał najpierw na głowę, a potem dopiero owijał nim szyję. Hełm zbawienia miał strzec

kapłana przed złymi myślami tak w czasie liturgii, jak i poza liturgią, a także przed złymi słowami

wydobywanymi z gardła, owijanego humerałem.

Alba

Alba jest długą, białą szatą, sięgającą do kostek, z długimi rękawami. Taka ukształtowała

się we wszystkich obrządkach ze starożytnej tuniki, noszonej tak przez mężczyzn jak i

przez kobiety.

W krajach gorących do dnia dzisiejszego nosi się podobną szatę. Tradycyjnie

sporządzano ją ze lnu. Obecnie używa się także innych, białych tkanin.

Nazwa "alba" wywodzi się właśnie od jej białego koloru: łacińskie albus oznacza biały.

Alba jest symbolem czystości duszy będącej w stanie łaski uświęcającej, zdobytej przez

krew Baranka (Ap 7,14), której nagrodą będzie uwielbienie w niebie.

OWMR mówi o albie: "Szatą liturgiczną wspólną dla duchownych i ministrów wszystkich

stopni jest alba, przepasana w biodrach paskiem, jeżeli nie jest uszyta w taki sposób, że

przylega do ciała nawet bez paska. Albę można zastąpić komżą, ale nie wtedy, gdy się wkłada ornat lub

dalmatykę lub gdy zamiast ornatu czy dalmatyki nakłada się samą stułę".

Modlitwa przeznaczona do odmawiania przy jej ubieraniu mówi: "Wybiel mnie, Panie, i oczyść serce moje,

ażebym we krwi Baranka wybielony, mógł zasłużyć sobie na radość wieczną". Symbolika średniowieczna w

albie widziała również białą szatę, w której Herod na pośmiewisko kazał ubrać Chrystusa.

Komża

Komża jest skróconą alba o szerokich rękawach. Najpierw, do IX wieku używano jej w

chórze, czyli podczas odmawiania liturgii godzin , a od XIV w. także do tych wszystkich

czynności liturgicznych, dla których alba nie była wyraźnie przypisana. Obecnie "nie

można używać komży zamiast alby, gdy wkłada się ornat, dalmatykę lub gdy zamiast

ornatu czy dalmatyki nakłada się samą stułę" (OWMR 298).

Symbolika komży jest taka sama co alby, a więc oznacza czystość duszy.

Pasek (cingulum)

Pasek, z łacińska zwany także cingulum , jest jakby sznurem z frędzlami na obu

końcach, którym przepasuje się albę, gdy jest za szeroka i za długa, by dobrze

leżała na liturgii.

Pasek symbolizuje wstrzemięźliwość i panowanie nad pożądliwościami

cielesnymi. Jest także znakiem pracy w służbie Bożej. Modlitwa przy zakładaniu

paska mówi: "Przepasz mnie, Panie, sznurem czystości i zgaś w sercu moim

ogień wszelkiej pożądliwości, abym we wstrzemięźliwości i czystości serca mógł

Ci coraz lepiej służyć".

Pasek miał również symbolizować ręcznik, którym przepasał się Chrystus gdy

obmywał apostołom nogi. Widziano w nim również sznury, którymi Chrystusa

przywiązano do słupa przy biczowaniu.

Stuła (orarium)

Orarium wzięło nazwę od łac. ors, oris - usta. Początkowo wzięła bowiem swoją

formę od szarfy, którą ocierano usta. Stuła jest długą, szeroką wstęgą, lekko

rozszerzoną na końcach, uszytą z tej samej tkaniny, co ornat. Biskup i kapłan

noszę stułę zawieszoną na szyi i zwisającą swobodnie z przodu. Diakon

natomiast zakłada stułę na kształt szarfy z lewego ramienia, ukośnie do prawego

boku i tam ją spina. Stuła wywodzi się z insygniów urzędników państwowych,

noszoną przez nich w starożytności. Była oznaką ich urzędu i godności. W liturgii

stuła również symbolizuje władzę i godność urzędu kapłańskiego. Symbolizuje ona takie godność

chrześcijańską, szatę godową wszystkich powołanych do nieśmiertelnego królowania z Panem Bogiem w

niebie.

Modlitwa jaką odmawiano przy wkładaniu stuły, tak o tym mówi: "Zwróć mi, o Panie, stułę nieśmiertelności,

która straciłem przez grzech pierwszych rodziców moich, a chociaż nie jestem godny zbliżyć się do Twoich

świętych tajemnic, niechaj dostąpię jednak radości wiecznej".

Ornat

Ornat (łac. ornatus - ozdobny) powstał z wierzchniej szaty rzymskiej nazywanej paenula,

która była rodzajem płaszcza bez rękawów, z jednym tylko małym otworem na głowę.

Ornatu używano przy wszystkich czynnościach kapłańskich. Od XIII w. zaczęto go obcinać

z boków, by nie krępował ruchów rąk, aż w XVII w. pozostały już, tylko dwa płaty materiału,

z przodu i z tyłu. Równocześnie ornat przyozdabiano coraz bardziej bogatymi haftami. Na

plecach kapłana zwykle haftowano znak krzyża, symbol Ofiary krzyżowej Chrystusa i

równocześnie symbol ciężaru służby Bożej. Obecnie wraca się do ornatu obszernego,

odznaczającego się szlachetną prostotą i estetycznym wyglądem.

"Kapłan odprawiając Mszę świętą oraz inne czynności liturgiczne połączone bezpośrednio

z Mszą świętą, na albę i stułę wkłada ornat, chyba że przewidziano inną szatę (OWMR

298).

Ponieważ ornat ubiera się na wszystkie inne szaty, dlatego w obrzędach święceń uchodził zawsze za

symbol miłości pokrywającej grzechy (1 P 4,8). Ornat spoczywający na plecach na kształt przytłaczającego

ciężaru, modlitwa przeznaczona do odmawiania przy jego wkładaniu nazwała słodkim jarzmem Pańskim

(Mt 11,30). Modlitwa ta brzmi: "Panie, który powiedziałeś: jarzmo moje jest słodkie, a brzemię moje lekkie,

daj, ażebym mógł je tak dźwigać, by zasłużyć na łaskę Twoją".

Dalmatyka

Dalmatyka od IV w. jest szatą własną diakona. Wkłada on ją na albę i stulę (OWMR

300). Pierwotnie dalmatyka była strojem świeckim. Za jej ojczyznę uchodzi Dalmacja;

kraina w dzisiejszej Chorwacji, od której szata ta wzięła swoją nazwę. Od IV w, nosili

ją papież i diakoni rzymscy. Strojem liturgicznym diakona dalmatyka stała się w IX

wieku. Była to szata długa i szeroka, nie przepasana, o krótkich i szerokich

rękawach. Z czasem uległa skróceniu, a dla łatwiejszego jej ubierania przecięto ją z

obydwu boków, łącznie z rękawami. Zawsze była koloru białego z czerwonymi, pionowymi pasami,

biegnącymi od ramion do dołu, z przodu i z tyłu. Od XIII w. kolor jej zaczęto dostosowywać do koloru

ornatu. Dalmatyka jest znakiem urzędu diakona, który zawsze cieszył się w Kościele wielkim szacunkiem.

Szata oznacza zaszczyt i honor diakona, usługującego Chrystusowi Eucharystycznemu. Modlitwy kościelne

przedstawiają dalmatykę, jako szatę radości i symbol nadprzyrodzonej sprawiedliwości.

Podczas niektórych szczególnych uroczystości, jak Narodzenie Pańskie , Zmartwychwstanie oraz Msza

Krzyżma świętego w Wielki Czwartek czy święcenia kapłańskie, dalmatykę może nakładać również biskup.

Nakłada ją wówczas pod ornat.

Kapa

Kapa (łac. pluviale ) zwana dziś nieszpornikiem, pierwotnie była strojem książąt i królów.

Nie jest to zatem strój liturgiczny w takim znaczeniu jak pozostałe szaty liturgiczne. Nie

ma też powszechnie przyjętej symboliki. Na przełomie VIII i IX wieku kapa staje się szatą

liturgiczną w Europie. Na oznaczenie kapy istniały dwie nazwy: we Włoszech i Francji

nazywano ją pluviale , natomiast w krajach północnych cappa . W XI wieku kapa staje się

strojem liturgicznym już w całym Kościele.

Biret

Biret (łac. birretum ) nie jest w ścisłym sensie szatą liturgiczną, choć w

chwili obłóczyn (tj. przyjęcia stroju duchownego przez kandydatów do

kapłaństwa) - jest on poświęcany wodą święconą. Biret jest to

pozaliturgiczne nakrycie głowy duchowieństwa, używane od wczesnego

średniowiecza. Biret, zwany niegdyś pileus lub infula , miał pierwotnie

kształt czepka. W XIV i XV w. birety stawały się coraz wyższe, zaś od

XVI w przyjęły one kształ zbliżony do dzisiejszego; miały wygląd czapki

z czterema plisowanymi rogami (zwanymi cornua od łac. cornu - róg),

zbiegającymi się na środku biretu. Tam też bywa umieszczany pompon.

W XVIII wieku birety zaczęto usztywniać i od tamtej pory mają one

dzisiejszy kształt. Od 1464 roku, za zgodą papieża Piusa II,

kardynałowie noszą birety koloru czerwonego, biskupi różowego, zaś kapłani i klerycy mający strój

duchowny - czarnego.

Manipularz

Dystynktorium

Manipularz (sudarium): niegdyś trzymana w

lewej dłoni chustka długości 75 cm i

szerokości 10 cm, którą dawano znak

oficjalnego rozpoczęcia jakiejś uroczystości.

Jej stosowanie w liturgii zostało przejęte ze

zwyczajów świeckich. Pierwotnie był

chusteczką zwaną mappa, używaną do

ocierania czoła z potu, lecz później utracił tę

funkcję, głównie z powodu bogatych

zdobień. Nazywano go także mappula, a w

Niemczech i Francji mantile lub fano. Za

tego, kto wprowadził manipularz do liturgii

uznaje się papieża Sylwestra (314-353). W

późniejszych wiekach manipularz był

zakładany przez kapłana, jako element

ozdobny, na lewe przedramię podczas

sprawowania Eucharystii. W liturgii

symbolizował on pęta, jakimi związany był Jezus w czasie swej

męki. Przed Soborem Watykańskim II manipularz nosili wszyscy,

posiadający święcenia subdiakonatu (od XI w.), a po soborze -

diakonatu. Podczas udzielania święceń subdiakonatu biskup,

wręczając manipularz święconemu, wypowiadał słowa: Przyjmij

Dystynktorium jest to

rodzaj ozdobnego,

metalowego emblematu

w kształcie krzyża lub

medalionu,

wzorowanego na krzyżu

biskupim, który jest

używany przez

kanoników do

uroczystego lub

chórowego stroju (może

być nakładany na mucet - dla kanoników w

kolorze czarnym, lub mantolet).

manipularz, który oznacza owoc dobrych uczynków. W imię Ojca i

Syna i Ducha Świętego.

Biskup zakładał go u stopni ołtarza, po akcie pokuty. Prezbiter lub diakon po przewiązaniu się cingulum, a

przed ubraniem stuły, całował krzyż, znajdujący się na manipularzu, przerzucał go przez lewe ramię, a

następnie zawiązywał tasiemkami do ręki, wypowiadając przy tym słowa modlitwy: "Spraw Panie, bym

godnie nosił manipularz płaczu i boleści, bym z radością otrzymał zapłatę za trudy i prace" lub "obym

zasłużył, Panie, przynieść Ci plon łez moich i cierpień, abym z radością mógł otrzymać nagrodę mych

znojów" . Od 1968 r. nie używa się go, bowiem II Instrukcja o należytym wykonaniu Konstytucji o Liturgii z

1967r. nr 25 stwierdza, że nie trzeba już ubierać manipularza. Nie pełnił on już bowiem już żadnej funkcji,

był tylko ozdobą, a czasami wręcz przeszkadzał w niektórych czynnościach liturgicznych, np. przy

rozdawaniu Komunii świętej. Manipularz nie występował w Kościele Wschodnim.

Insygnia biskupie (pontyfikalia) i szaty biskupie

Insygnia biskupie (pontyfikalia) to inaczej oznaki władzy biskupiej, jaka

została biskupowi nadana przez papieża. Niegdyś nadanie godności

biskupiej było połączone z wręczeniem insygniów biskupich (określamy to

mianem inwestytura). Teraz wydarzenia te mogą nastąpić w innym czasie. W

wieku XIII, gdy w Europie zaistniał spór o inwestyturę, między cesarzem a

papieżem, przez pewnien czas godność biskupia nadawał władca świecki

(cesarz). Jednak po konkordacie wormackim w 1222 r. przywilej inwestytury

przysługuje już tylko papieżowi. Zasadniczo do insygniów biskupich

zaliczamy: mitrę, pastorał, pektorał, pierścień oraz piuskę. Konstytucja o

liturgii na temat insygniów biskupiów wypowiada się: "Wypada, aby

noszenie oznak pontyfikalnych było zastrzeżone dla tych duchownych,

którzy otrzymali święcenia biskupie lub posiadają jakieś szczególne

jurysdykcje" (KL 130).

Mitra (infuła)

Mitra (infuła) to liturgiczne nakrycie głowy biskupa, w formie trójkątnej

czapki złożonej z dwóch płatów, złączonych materiałem. Z tylniego płatu

zwisają swobodnie na plecy biskupa dwie wstęgi dł. ok. 20 cm. Mówi się, iż

mitry pochodzą od nakryć głowy dygnitarzy w cesarstwie bizantyjskim.

Najwcześniejsze wzmianki o mitrach w Kościele Katolickim pochodzą z XI

w.; dotąd nosili ją papieże, jednak nie jako strój liturgiczny. Jako taki, jest

traktowana od pontyfikatu Leona IX (czyli od XII w.).

Istnieją trzy rodzaje infuł:

prosta ( simplex ) - jest biała, bez ozdób,

auroprygiata z niewielkimi haftami,

mitra pretiosa : pozłacana i wysadzana perłami (już ich się nie

tworzy),

Niegdyś biskup w czasie Mszy używał naprzemiennie wszystkich tych

rodzajów mitry. Od 1984 r. ceremoniał biskupi zezwala na używanie tylko

jednej mitry w czasie liturgii.

Biskup nosi mitrę na głowie: gdy głosi homilię lub kazanie, udziela błogosławieństwa, a także w czasie

procesji. Może także przyjmować dary w procesji z darami w mitrze. Poza biskupami prawo noszenia mitry

podczas czynności liturgicznych posiadają opaci zakonni. Szczegółowe przepisy liturgiczne dotyczące

używania mitry przez biskupa w czasie celebracji Eucharystii znajdują się w Ceremoniale biskupim.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: