Elementarne ćwiczenia dykcji.

Wygłaszanie z pamięci lub głośne czytanie powinno być wyraziste, staranne, płynne i zgodne z polską normą ortofoniczną.

Pięknego mówienia trzeba nauczyć się samemu. Wymaga to bardzo dużego wysiłku, cierpliwości i staranności.

Aby pięknie mówić, trzeba prawidłowo oddychać- wdech musi następować nosem, wydech ustami.

ĆWICZENIA ODDECHOWE.

Ćwiczenia oddechowe mają na celu usprawnić aparat oddechowy, zwiększyć pojemność płuc, nauczyć się ekonomicznego zużywania powietrza podczas mowy. Ćwiczyć należy w przewietrzonym pomieszczeniu, przy otwartym oknie. Ćwiczenia oddechowe są bardzo męczące, dlatego należy je prowadzić krótko, jednorazowo przez okres 2-3 minut Należy zwracać szczególną uwagę, by wdech następował nosem, przy zamkniętych ustach, a wydech ustami.

Przykłady ćwiczeń:

-          chłodzenie gorącej zupy na talerzu (ręce ułożone na kształt talerza)- dmuchanie ciągłym strumieniem

-          zdmuchiwanie mlecza

-          odtajanie zamarzniętej szyby- dmuchanie, chuchanie

-          chuchanie na zamarznięte ręce

-          wypuszczanie powietrza z balonika, piłki, dętki (długie ssssss)

-          parskanie wargami: prrrr, brrrr

-          nadmuchiwanie baloników

-          wyśpiewywanie samogłosek na jednym wydechu: eo, ao, aoe

-          liczenie na jednym wydechu, powtarzanie zdań 2-3 wyrazowych, potem coraz dłuższych (nie należy dzielić zdań na wyrazy)

-          powtarzanie zdań szeptem (zwracamy uwagę, aby szept był wyraźny)

-          naśladowanie śmiechu różnych osób

   staruszki:he –he –he

   kobiety- jasny:ha- ha- ha

   mężczyzny- tubalny:ho- ho- ho

   dziewczynki- piskliwy:hi- hi- hi

   chłopca- wesoły: ha- ha- ha

-          pociąg stoi na stacji gotowy do odjazdu, lokomotywa sapie- dzieci naśladują sapanie lokomotywy- pach, pach lub pf, pf, pf. Pociąg powoli rusza i jedzie coraz szybciej- dzieci naśladują: cz,cz, cz (na jednym wydechu).

Aby prawidłowo wymawiać wszystkie głoski, trzeba mieć bardzo sprawny język, wargi i policzki.

Oto kilka ćwiczeń usprawniających język.

Ćwiczenia języka.

1.Wysunięty język przesuwać poziomo w kąciki warg.

2.Wysuwać język, skierowany możliwie jak najbardziej w prawa stronę, następnie przesuwać go w linii poziomej w stronę przeciwną (podczas zmiany język jak najdalej wysunięty).

3.Przesuwać wysunięty język wokół szeroko otwartych ust, tzn. oblizywać wargi.

4.Wysuwać język jak najdalej na zewnątrz w linii prostej.

5.Wysuwać język jak najdalej z ust i chować go jak najdalej w jamie ustnej.

6.Oblizywać wewnętrzną powierzchnię górnych i dolnych warg.

7.Opuścić dolną szczękę i położyć bezwładny język na dolnej wardze, ale spłaszczony i rozszerzony tak, aby boki jego dotykały kącików warg.

8.Dotykać końcem języka na zmianę górnych i dolnych zębów.

9.Dotykać czubkiem języka wszystkich zębów po kolei-„liczenie” zębów językiem.

10.Wysuwać szeroki język w kierunku brody i unosić go w kierunku nosa przy opuszczonej szczęce dolnej.

11.Wysuwać język przy zaciśniętych zębach-„masaż” języka.

12.Przesuwać język po podniebieniu od zębów jak najdalej w głąb jamy ustnej.

13.Przycisnąć mocno język do zębów i cofać go, silnie trąc o dziąsła i podniebienie, aż do wytworzenia mlaskania.

14.Mlaskać środkiem i czubkiem języka.

15.Przycisnąć cały grzbiet języka do dziąseł i podniebienia i starać się go utrzymać w tej pozycji w czasie opuszczania i podnoszenia szczęki dolnej.

16.Zrobić rurkę z języka.

17.Dotykać czubkiem języka na zmianę do górnych zębów, a następnie do górnej wargi.

Zadanie:

Oto pewien ciąg wyrazów, który można powiększać dowolnie, zestawionych na zasadzie powtórzenia wygłosowej cząstki w nagłosie następnego wyrazu.

Nie należy:

—  sylabizować

— nieprawidłowo akcentować

— obniżać głosu po wypowiedzeniu pewnej sekwencji. Ćwiczyć należy na jednym wydechu, wymawiając najpierw po dwa wyrazy, potem po cztery i sześć.

Ćwiczymy:

kolega gatunkowy wyleniała łata tatulo lokata tataraki kita tarantula latawica cały łyko koza zapachy chyba bazylika kalenica całusy syty typowa wagi gitara rasa satyry ryba bagaże rzeka kalosze szerokie kiedy dynamo mogiła łamaga gałęzie zielone ne...

ĆWICZENIE „WYRAZÓW” SAMOGŁOSKOWYCH

Rozdzielnie wypowiadamy głośno i wyraźnie jedynie samogłoski znajdujące się w wyrazach. Pokazany poniżej schemat obrazuje pozycję samogłosek, ich umiejscowienie w strukturze wybra­nych przykładów. Duże litery oznaczają samogłoskę akcentowaną, którą należy wyróżnić wysokością i siłą głosu. „Wyraz” samogłoskowy pod względem rytmu, akcentu i melodii powinien nosić cechy pełnego wyrazu. Należy zwrócić uwagę na płynność zmiany układu warg.

Przykłady:

kolega                                                   o • E • a

gatunkowy                                     a * u *O * y

wyleniała                                       y * e * A *a

łata                                                 A * a

tatulo                                              a * U * o

lokata                                             o * A * a

tataraki                                           a * a * A * i

kita                                                 I *a

Litera „i” występująca w sylabie –nia- (wyleniała) nie jest ośrodkiem sylaby, lecz znakiem zmiękczenia, więc nie będziemy jej wypowiadali. Natomiast w wyrazach „tataraki” i „kita” litera „i” jest ośrodkiem sylaby: ta-ta-ra-ki, ki-ta. i dlatego powinna wejść w skład naszego „wyrazu” samogłoskowego. Podobnie i w innych wyrazach.

Zadanie: „Wierszyk przedszkolaka”.

Nauczyciel podaje fragment tekstu wierszyka. Uczniowie dodają po dwie lub więcej samogłoski.

Mała dama domek miała.

Maaałaaa daaamaaa dooomeeek miiiiałaaaa.

Mały domek. Duży chciała.

To go zawsze podlewała.

A jak urósł, to przestała.

Zadanie: zabawa: „Śpij laleczko”.

Dzieci kołyszą laleczki, śpiewając im: aaa. Prowadzący mówi, że laleczka nie chce spać. Wówczas dzieci naśladują płacz lalki: uuu. Nauczyciel podpowiada, że trzeba dalej usypiać laleczki, co dzieci wyrażają głosem: aaa. Nauczyciel stwierdza, że lalki dalej płaczą: uuu. Przychodzi pajacyk, który dziwi się, że lalki płaczą, dzieci zaś obrazują zdziwienie pajacyka: ooo. Płacz lalek usłyszał koziołek, który przyszedł i śpiewa im swoją kołysankę: eee. W odwiedziny do lalek przyszła myszka, która stara się je uciszyć: iii. Ostatnim gościem jest małpka, która martwi się, dlaczego lale płaczą: yyy. Lalki płaczą jeszcze chwilę: uuu, dzieci je kołyszą: aaa i w końcu lalki zasypiają.

Zadanie: odczytywanie samogłosek z układu ust.

Najpierw nauczyciel demonstruje układ ust dla danej samogłoski, a dzieci odgadują. Potem dzieci ćwiczą w parach; jedno demonstruje samogłoskę, drugie odgaduje.

Zadanie: „Ostry dyżur”.

Nauczyciel podpowiada okrzyk szpitalny, uczeń wymawia, płynnie łącząc samogłoski od szeptu do krzyku i odwrotnie:

Już!

Juuuuuuuuuuuuuuuuuuuuuż!

Szybko!

Szyyyyyyyyyyyyyyyyyyyyybko!

Biegiam. Siostro!

Jestem chory!

Boli! A –a!

E –e!

Łamańce samogłoskowe

Nauczyciel wymawia wyrażenia, dzieci powtarzają.

W domu Ani –ani ani.

W domu Oli – ni fasoli.

W domu Eli – nie wiedzieli.

W domu Uli – nie wyczuli.

W domu Izy – dwie walizy.

Widzi Ania, że nie ganiam.

Widzi Ola, widzi Ela, widzi Ula, że wystaje mi koszula.

Cztery Anie, cztery Ole, cztery Ele, cztery Ule, cztery Izy – wszystkie taszczą jakieś wielkie dwie walizy.

Tara – bara.

Kasa, Kasia, kasza, kacza, kara,

Tasa, tasia, tasza, tacza, tara,

Basa, Basia, basza, bacza, bara,

Dasa, dasia, dasza, dacza, dara,

Rasa, rasia, rasza, racza, rara

Wasa, wasia, wasza, wacza, wara.

Opracowała: Katarzyna Zielińska

Logopeda Szkoła Podstawowa w Janikowie