Tubielewicz Jolanta - Historia Japonii.pdf - Historia - madzia.1majka2

JOLANTA TUBIELEWICZ

HISTORIA JAPONII

WROCLAW WARSZAWA KRAKÓW GDANSK • LÓDZ ZAKLAD NARODOWY IMIENIA

OSSOLINSKICH WYDAWNICTWO

1984

Printed in Poland

ISBN 83-04-01486-6

Zaklad Narodowy im. Ossolinskich - Wydawnictwo. Wroclaw 1984. Naklad: 30300

OD AUTORA

PODSTAWOWYM watkiem niniejszej ksiazki jest historia polityczna Japonii,

przedstawiona w bardzo ogólnym zarysie. Obok glównego nurtu politycznego,

ukazanego na tle przemian ekonomiczno-spolecznych, wystepuja tez podstawowe

elementy historii kultury. Taka forma zostala przyjeta w rezultacie dlugoletniej praktyki

dydaktycznej autorki oraz kontaktów ze srodowiskiem studenckim, które w znacznej

mierze odzwierciedla zapotrzebowania polskiego odbiorcy. Kierujac sie uzyskanymi w

ten sposób wskazówkami autorka kladzie nacisk na procesy historyczne, ale nie

wyrzeka sie pisania o ludziach. Tym zagadnieniom, które — jak wykazala praktyka

dydaktyczna — sa trudne do uchwycenia, poswiecono wiecej miejsca, niz sie to

praktykuje w innych opracowaniach typu ogólnohistorycznego (np. problem

pochodzenia cywilizacji japonskiej, problemy gospodarki shóen, struktura

administracyjna na poszczególnych etapach i inne). Jednoczesnie jednak, z braku

miejsca, pominieto dlugie opisy tematów zawartych w pracach wydanych po polsku (np.

sprawy zwiazane ze sztuka, z kultami shintó czy mitologia). Zainteresowany Czytelnik w

bibliografii odnajdzie tytuly opracowan ogólnych i monograficznych, do których moze

siegnac. Bibliografia zamieszczona na koncu niniejszej ksiazki nie jest pomyslana jako

pelna bibliografia przedmiotu, lecz jedynie jako wskazówka dla Czytelnika, zawiera

bowiem wylacznie prace w jezykach europejskich dostepne w Polsce. Opracowania

japonskie pominieto, poniewaz dostep do nich ma tylko waska grupa specjalistów.

W historiografii japonistycznej od kilku dekad panuje duze ozywienie. Raz po raz

ukazuja sie na swiecie (w Japonii i poza Japonia) nowe monografie poswiecone

poszczególnym zagadnieniom czy okresom i nowe interpretacje rozmaitych zjawisk

historycznych. Nie wszystkie zyskuja powszechna aprobate; wiele wsród nich ma walor

nowatorstwa lub te zalete, ze pobudza do dyskusji i dalszych przemyslen. Sa one w

niniejszej ksiazce uwzgledniane, ale w bardzo malym stopniu, poniewaz autorka

ustawila sie na tzw. ―sredni kurs", to znaczy na mozliwie umiarkowane przedstawienie

historii Japonii; takie przedstawienie, które Czytelnikowi powinno dac ogólna orientacje

w dziejach tego kraju. Problemy dyskusyjne sa wiec niekiedy sygnalizowane, ale bez

prób wciagania Czytelnika w szczególy sporów i bez ambicji rozstrzygania problemów

przez autorke. Jezeli zdarza sie, ze autorke jednak skusilo podsuniecie wlasnej

koncepcji, to wystepuje wówczas w tekscie ostrozne sformulowanie typu:

―a moze", ―chyba", albo inna forma oslabiajaca kategorycznosc stwierdzenia.

Rozdzialy niniejszej ksiazki ulozone sa wedlug ogólnie na swiecie przyjetej

nomenklatury periodyzacyjnej, ale jest to kompromis wynikajacy z zalozonej

koniecznosci utrzymywania sie na ―srednim kursie". Dla zwrócenia uwagi Czytelnika na

niekonsekwencje obowiazujacej periodyzacji w calym tekscie pojawiaja sie niekiedy (na

poczatku lub na koncu rozdzialów) krótkie uwagi dotyczace nazw i datowania okresów.

Wnikliwy Czytelnik moze tez byc zaniepokojony rozbieznoscia w datowaniu pewnych

faktów historycznych, rozbieznoscia pojawiajaca sie w róznych opracowaniach tych

samych tematów. Jest to wynik stosowania w historiografii japonistycznej dwóch

kalendarzy: ksiezycowego i slonecznego. Problem ten jest w niniejszym tekscie

sygnalizowany na konkretnych przykladach, a daty zycia postaci historycznych

podawane sa konsekwentnie wedlug slownika historycznego Nihon-shijiten pod

redakcja Takayanagi Mitsuhisy i Takeuchi Rizó (Kadokawa-shoten, Tokio 1978). Daty

podawane przy imionach cesarskich dotycza panowania (o ile nie jest powiedziane

inaczej).

Pewien niepokój moze tez wywolac poslugiwanie sie japonskimi erami (nengó). Autorka

starala sie wprawdzie stosowac je powsciagliwie, ale calkowite wyeliminowanie ich

okazalo sie niemozliwe, poniewaz do czasów nowozytnych Japonczycy w swojej

historiografii nie znali innego sposobu datowania. Do 1868 r. czas trwania ery nie byl

okreslony zadnymi regulami i mógl wynosic pare miesiecy lub paredziesiat lat. Od 1868

weszla w zycie zasada, ze jedna era odpowiada jednemu panowaniu cesarskiemu.

W tekscie dla slów japonskich uzywana jest transkrypcja miedzynarodowa, polegajaca

na tym, ze samogloski: a, i, u, e, o wymawia sie tak jak w lacinie (czyli równiez w jezyku

polskim). Samogloski te wystepuja tez w postaci wydluzonej (a, ~i, u, e, o) i nalezy je

wymawiac wówczas tak, jak by byly podwojone (np.: o jak w slowie kooperacja, e jak w

slowie feeria). Spólgloski wymawiac nalezy tak jak w jezyku angielskim, czyli równiez

jak w jezyku polskim, ale z pewnymi róznicami. Róznice wystepuja w nastepujacych

wypadkach: ch (wymawiane jak polskie c), j (wymawiane jak polskie dz), sh

(wymawiane s), ts (wymawiane c), w (wymawiane jak bardzo krótkie ii), y

(wymawiane/), z (wymawiane dz). Przyklady:

ocha wymowa: ocia jingu ― dzinguu shógun ― sioogun tsuba ― cuba wabi ― uabi yashiki ―

jasiki zen ― dzen

Wsród nazw geograficznych tylko ―Tokio" i ―Kioto" pozostawione sa w formie

spolszczonej, ale tam, gdzie wystepuja jako elementy

skladowe zlozenia, pisane sa w transkrypcji miedzynarodowej (np.:

Kyóto-shoshidai, Tókyó-bijutsu-gakkó).

Chinskie nazwiska i nazwy geograficzne pisane sa w transkrypcji angielskiej, z

wyjatkiem ogólnie przyjetej formy ―Pekin". Dla nazw i nazwisk koreanskich stosowana

jest transkrypcja polska, opracowana przez Haline Ogarek-Czoj.

W polskich publikacjach dotyczacych Japonii wiekszosc autorów nie stosuje odmiany

nazwisk i nazw geograficznych, co bardzo czesto prowadzi do dwuznacznosci lub

niejasnosci. Np. fraza ―powiedzial Hideyoshi" moze byc odpowiedzia na pytanie ―kto,

co?" lub ―komu, czemu?" Dlatego lepiej jest chyba stosowac odmiane, zwlaszcza ze

zasada odmieniania powszechnie panuje w polskiej praktyce dotyczacej innych kregów

jezykowych. Nie mówimy przeciez Jedzie do Oklahoma", ―mieszka w Italia", ―czyta

ksiazki London". W niniejszej ksiazce odmieniane sa nazwiska zakonczone na: a, i, n

oraz nazwy geograficzne zakonczone na a. Ponadto stosowana jest odmiana slów

nalezacych do terminologii historycznej i obiegowej, sa bowiem precedensy w

odniesieniu do terminów juz przyjetych w jezyku polskim, jak np.: zen, eisha

(spolszczone ―gejsza"), shogun (spolszczone ―szogun"). Poniewaz w jezyku japonskim

nie ma rozróznienia (w formie slownikowej) na liczbe pojedyncza i mnoga, wobec tego

dla unikniecia niejasnosci do japonskich slów wystepujacych wtekscie dodawane sa

polskie koncówki liczby mnogiej (np.: shóen/shoeny, kokujin/kokujinowie) i te hybrydy

jezykowe poddawane sa dalszej odmianie.

Zgodnie z japonskim zwyczajem nazwiska japonskie wystepuja zawsze w szyku:

nazwisko, imie, i w niniejszej ksiazce ta zasada jest rygorystycznie przestrzegana,

nawet w odniesieniu do nazwisk powszechnie polskiemu Czytelnikowi znanych w szyku

europejskim (np.: Mifune Toshiró, a nie tak, jak to jest podawane w naszych czolówkach

filmowych, Toshiró Mifune).

Brak regul dotyczacych stosowania duzych i malych liter w nazewnictwie japonskim

pozostawia autorce pewna dowolnosc. W niniejszym tekscie przyjeto nazwy urzedów

pisac duzymi literami, urzedników natomiast malymi. Dzieki temu mozna uniknac

nieporozumien w tych wypadkach, gdy termin dla urzedu i urzednika jest w japonskim

identyczny (np. Roju jako urzad i roju jako funkcjonariusz).

I. ZARYS GEOGRAFII JAPONII

ARCHIPELAG japonski (wraz z Okinawa przywrócona Japonii przez USA w 1972 r.)

liczy obecnie 377643 km2 powierzchni, jest wiec to kraj wiekszy od Polski (312677

km2), ale mniejszy np. od Francji (547 000 km2). Polozenie geograficzne i

uksztaltowanie Japonii nie daje sie przyrównac do zadnego kraju europejskiego —

nawet do Wielkiej Brytanii, chociaz tez jest to kraj wyspiarski. Ceche wyrózniajaca

archipelagu japonskiego stanowi rozciagniecie na przestrzeni ponad 3 tys. kilometrów

pomiedzy Azja, najwiekszym kontynentem, a Pacyfikiem, najwiekszym oceanem swiata,

na skraju wschodnio-azjatyckiej strefy monsunowej. Takie polozenie az do czasów

nowozytnych powodowalo wzgledna izolacje Japonii i sprzyjalo cementowaniu sie

jednolitej kultury, w której sklad przyjmowane byly jedynie dowolnie wybrane elementy

innych kultur — z ogromna przewaga chinskiej.

Promieniowanie obcych wplywów na archipelag nie bylo procesem stalym. Wyróznic

raczej nalezy okresy naplywu obcych nalecialosci, miedzy którymi to okresami Japonia

zapadala w stan izolacji — wzglednej lub calkowitej. Az do 1945 r., kiedy zaczela sie

okupacja amerykanska, Japonia nigdy w swojej dlugiej historii nie byla narazona na

przemoc obcego najezdzcy. U schylku XIII w. dwie fale najazdu mongolskiego rozbily

sie o brzegi Kyushu, nie wdzierajac sie gleboko na ziemie japonska. Wszystkie inne

kontakty z reszta swiata odbywaly sie na zasadzie dobrowolnosci i Japonczycy sami

regulowali czestotliwosc i intensywnosc tych kontaktów. Bylo to mozliwe ze wzgledu na

przeszkody naturalne, przede wszystkim rozlegle, oblewajace Japonie morza, pociete

zdradliwymi pradami i nawiedzane przez okrutne dla zeglarzy tajfuny. Az do czasów

nowozytnych trzeba bylo duzej determinacji, by pokonac zywioly czy to w pogoni za

zyskiem, czy tez dla zaspokojenia potrzeb duchowych. Japonczycy pokonywali zywioly,

kiedy im sie to oplacalo.

Japonia sklada sie z czterech duzych wysp — Hokkaidó, Honshii, Shikoku i Kyushu —

oraz z okolo 3600 wysepek róznej wielkosci, rozrzuconych lancuchami lub pojedynczo

po wszystkich oblewajacych ja morzach. Sa to: na pólnocy Morze Ochockie; wzdluz

zachodniego wybrzeza Hokkaidó i Honshu az po Kyushu — Morze Japonskie; od

Kyushu az po kraniec archipelagu Ryukyu (od strony zwróconej ku kontynentowi

azjatyckiemu) — Morze Wschodniochinskie. Poludniowo-

-wschodnie wybrzeza wymienionych wysp zwrócone sa na Pacyfik i na Pacyfiku leza

tez liczne mniejsze ugrupowania, jak np.: Izuno Shichitó czy Ogasawara. Wiele

malowniczych wysepek pokrywa Morze Wewnetrzne, czyli Seto-naikai, rozciagajace sie

miedzy Honshii, Shikoku i Kyushu.

Rozciagniecie Japonii daje duza rozpietosc klimatów, jakkolwiek wiekszosc kraju

znajduje sie w strefie umiarkowanej. Hokkaidó lezy juz poza zasiegiem monsunów i ma

klimat bez porównania ostrzejszy od reszty kraju. Zima jest tam dluga, mrozna i

sniezna, a lato krótkie i suche. Wyspa Kyushu oraz archipelag Ryukyu leza natomiast w

strefie subtropikalnej, gdzie mozliwe sa nawet dwukrotne zbiory niektórych upraw w

ciagu roku. Reszta kraju cieszy sie klimatem lagodnym, o szczególnie pieknej zimie —

slonecznej i suchej. Od poczatków czerwca do poczatków lipca panuje pora deszczowa

(poza Hokkaidó), po której przychodzi upalne i przesycone wilgocia lato.

Górzyste uksztaltowanie powierzchni wysp oraz wplywy pradów morskich (w tym

cieplego Kuroshio i zimnego Oyashio) powoduja znaczne róznice lokalne w klimacie

nawet w obrebie tej samej strefy klimatycznej. Dotyczy to glównie temperatury i

opadów. Jednoczesnie jednak monsuny nadaja przyrodzie calego kraju (znowu z

wyjatkiem Hokkaidó) ten sam rytm, wyrazajacy sie w regularnym nastepstwie sezonów,

z których kazdy trwa mniej wiecej trzy miesiace. Japonczycy od zarania swoich dziejów

wykazuja szczególna wrazliwosc na zmiany pór roku, co znalazlo odbicie w bogatej

literaturze, a zwlaszcza w poezji. Wrazliwosc estetyczna jest zapewne pochodna

wrazliwosci rolnika, którego cala egzystencja zalezala od dostosowania sie do rytmu

przyrody. A rolnictwo, mimo niesprzyjajacych warunków naturalnych, bylo podstawa

utrzymania Japonczyków az po czasy nowozytne. Az do wielkiego przewrotu u schylku

XIX w. Japonia byla samowystarczalnym krajem rolniczym, przy czym uksztaltowanie

powierzchni zmuszalo rolnika do wysilku nieporównywalnie wiekszego niz w

jakimkolwiek innym kraju. Wysokie góry pokrywaja okolo 72% japonskiej ziemi, podczas

gdy równin nadajacych sie pod uprawe jest bardzo niewiele — okolo 15%. Ryz.

podstawowa uprawa Japonii, wymaga intensywnego nawadniania, gdy tymczasem brak

ziemi w dolinach czesto zmusza rolnika do wspinaczki na zbocza górskie i do tworzenia

pól na przystosowanych tarasach. Z tego wzgledu system irygacyjny wyksztalcil sie w

Japonii bardzo wczesnie — wykopaliska osad z przelomu naszej ery wskazuja, ze juz

wtedy Japonczycy stosowali kanaly nawadniajace, chociaz jeszcze nie musieli tworzyc

upraw tarasowych, bo ziemi dla nielicznej populacji ciagle bylo pod dostatkiem.

Ziemia uprawna — pocieta na drobne poletka, cierpliwie nawadniana, starannie

spulchniana i nawozona — byla najdrogocenniejszym skarbem i podstawa egzystencji

narodu. O ziemie toczyly sie walki przez wszystkie wieki japonskiej historii i ziemia do

dzis jest najbardziej ceniona wlasnoscia wspólczesnego Japonczyka, jakkolwiek

przestala byc zródlem utrzymania, a rolnictwo nie odgrywa juz decydujacej roli w

ekonomice kraju.

Do czasów nowozytnych kaprysy przyrody niejednokrotnie w sposób

gwaltowny wplywaly na losy narodu. Lata suszy i nieurodzaju wielokrotnie w historii

powodowaly drastyczny spadek ludnosci. Podobne skutki mialy okresy silnej

dzialalnosci sejsmicznej. Japonia, jak juz wspomniano, jest krajem górzystym. Czesc

lancuchów górskich nalezy do formacji paleozoicznej, czesc natomiast jest

ugrupowaniami wulkanicznymi. Wiele wulkanów wygaslo, wiele trwa w stanie uspienia,

wsród nich najwyzsza i najpiekniejsza góra Japonii, Fujisan (3776 m) — spiacy wulkan,

który ostatni raz wybuchal w 1707 r. Czynnych wulkanów jest ciagle ponad piecdziesiat.

Od czasu do czasu daja o sobie znac, powodujac lokalne kleski. Straszliwym

kataklizmem bywaja tez trzesienia ziemi. Sa grozniejsze od wulkanów, bo przychodza

niespodziewanie, obejmuja wieksze rejony niz wybuch wulkanu i nie mozna przed nimi

uciec. Najstraszniejszym trzesieniem ziemi, którego pamiec jest ciagle w Japonii zywa,

byla seria wstrzasów o wielkiej sile, trwajacych przez wiele dni od 1 IX 1923 r. Wstrzasy

objely ogromny obszar (56704 km2) od Tokio i Yokohamy az po Shizuoke. Zginelo

wtedy ponad 140 tys. ludzi, a ponad 684 tys. domów obrócilo sie w ruiny i zgliszcza.

Duzym trzesieniom ziemi bowiem towarzysza zawsze liczne i grozne pozary. W 1923 r.

miasta japonskie skladaly sie glównie z parterowych drewnianych domków, które sa

dosyc odporne na wstrzasy, ale zupelnie nieodporne na ogien. Obecne miasta ze

swoimi ogromnymi zelbetowymi wiezowcami nie poddadza sie tak latwo pozarom, ale

nie wiadomo jeszcze, jak beda reagowac na silne wstrzasy. W kazdym razie wstepne

obliczenia dla Tokio (podane przez srodki masowego przekazu 1 IX 1973 r.) przewiduja,

ze w razie wstrzasów takich, jak w 1923 r., zginac moze okolo póltora miliona do

miliona osmiuset tysiecy ludzi.

Regularnie latem i jesienia nawiedzaja archipelag tajfuny, czestokroc o niszczacej sile

wiatru. W rejonach, przez które przechodzi tajfun, wala sie domy, nastepuja powodzie i

obsuniecia gór na skutek podmycia, co pociaga za soba powazne straty w ludziach i

sprzecie, a takze przynosi czesto nieobliczalne szkody na polach uprawnych i w

sadach.

Jeszcze innym rodzajem kleski zywiolowej staja sie fale tsunami, wywolywane ruchami

sejsmicznymi lub tektonicznymi dna Pacyfiku. Fale takie dochodza do kilkunastu

metrów wysokosci. Ze straszliwa sila wdzieraja sie na brzeg i pedzac w zawrotnym

tempie zmiataja wszystko na swej drodze na przestrzeni kilku do kilkunastu kilometrów

w glab ladu. Liczba ofiar bywa ogromna (np.: w 1703 r. 100 tys., w 1896 r. 27 tys. ludzi).

Zaleznosc od kaprysów przyrody przy jednoczesnym niskim poziomie produkcji rolnej, a

zarazem braku kontaktów handlowych z zagranica, hamowala wzrost ludnosci w

okresie poprzedzajacym przewrót Meiji (1868). Szybki proces modernizacji, który

nastapil po otwarciu granic Japonii, przyniósl widocznie zauwazalna poprawe bytu i

spowodowal gwaltowny przyrost naturalny. W ciagu stulecia (miedzy 1872 a 1975 r.)

liczba ludnosci wzrosla ponad trzykrotnie: z 34806000 do 111 940000. W 1980 r. liczba

ta przekroczyla 113 mln. Japonia stoi wiec pod wzgledem liczby ludnosci na siódmym

miejscu w swiecie, za Chinami, Indiami, ZSRR, USA, Indonezja i Brazylia. Ta ogromna

populacja

Tubielewicz Jolanta - Historia Japonii.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: