Cervantes - Don Kichot z La-manchy.pdf - ebooki Przygoda z sensacją - edmund2961

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie

wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-

dację Nowoczesna Polska .

MIGUEL DE CERVANTES SAAVEDRA

Don Kichot z La Manchy ¹

ł.  

¹ Don Kichot z La Manchy — tytuł oryginału: Don ot a Mancha ; zapis i wymowa nazwiska bohatera

powieści (oraz nazwa jego roǳinnego miasta, niekiedy zapisywana nawet jako: Mansza) zostały spopularyzowane

w Europie za pośrednictwem . tłumaczenia, dlatego też pierwotne brzmienie zostało zniekształcone.

PRZEDMOWA

W wiekach średnich, w owej epoce, gdy baronowie, dumni a drapieżni niby zwierzęta

ǳikie, napadali z kryjówek swoich na przechodniów, by ich zrabować, rycerstwo by-

ło instytucją zbawienną, luǳką i szlachetną, gdyż miało zasługę rzeczywistą, broniąc

skrzywǳonych, karząc bezprawia i stając się opiekunami wdów i sierot, słabych i uciska-

nych. Wówczas to i poezja rycerska spełniała posłannictwo zaszczytne, opiewając czyny

bohaterów prawǳiwe lub urojone, gdyż w ten sposób wszystkie natury szlachetniejsze

do bohaterstwa pobuǳała. Jakoż tak zwane księgi rycerskie ( io caaia ) wszech-

władnie wówczas panowały w literaturze europejskiej. Ale wkrótce chimera zajęła miejsce

rzeczywistości; wyobraźnię truwerów² zaludnił świat cały czarownic, czaroǳiejów i ol-

brzymów, a miejsce idealnego kultu kobiety i miłości zajął mistycyzm uczucia, który

uświęcił niemoralność. Bohaterowie romansów rycerskich posiadali wszystkie przymio-

ty, a naǳwyczajne ich czyny przechoǳiły wszelką moc luǳką i wszelkie podobieństwa

granice. Ta literatura fałszywa gorączkowała wszystkie umysły z krzywdą rozumu, moral-

ności i smaku, sprowaǳając rezultaty najopłakańsze. Moraliści, kaznoǳieje i prawodaw-

cy, rozumiejąc dobrze niebezpieczeństwo, szukali środków przeciw chorobie i usiłowa-

niami swoimi popularność ksiąg rycerskich podkopywali. Już w w. XV io caaia

zaczęły tracić dawne znaczenie. Pomyślność, którą za Karola X zdobył naród hiszpański,

sława wojenna, odkrycie Ameryki, która otworzyła pole do nowych przygód, pozytyw-

niejszych, niżeli opiewane w księgach rycerskich, stosunki Hiszpanów z innymi kraja-

mi, zwłaszcza z Włochami, gǳie już panowały nowe prądy, a wreszcie częste przygody

rzeczywiste, których doświadczali jeńcy na ziemi nieprzyjacielskiej — oto główniejsze

przyczyny stopniowego upadku ksiąg rycerskich. Nowemu życiu i zmianom obyczajów

narodu odpowiadała barǳiej nowa forma ﬁkcji literackiej — nowela bądź to pasterska

( noa atoi ), bądź tak zwana łotrowska ( noa icaca ). Grunt więc do ewolucji był

już należycie przygotowany i jedno tylko uderzenie potężne w zmurszałą budowę ksiąg

rycerskich mogło ją zupełnie unicestwić. Dokonał tego Cervantes, znalazłszy lekarstwo

na chorobę: — śmieszność; po Don Kichocie romans rycerski znikł zupełnie zarówno

w Hiszpanii, jak w Europie.

Miguel de Cervantes Saavedra uroǳił się w Alcala de Henares r. . O ǳieciństwie

jego to tylko wiemy, że był ukochanym uczniem słynnego humanisty Lopeza de Hoyos

i że od najwcześniejszych lat życia miał szczególne zamiłowanie do poezji, spotęgowane

jeszcze w małym chłopcu czytaniem romansów rycerskich. Pierwsza praca Cervantesa,

ita na śmierć królowej Izabelli de Valois, napisane w formie sonetu, jest niejako po-

sępnym wykładnikiem ciernistej drogi jego życia. W r.  spotykamy poetę w Rzymie,

gǳie, żądny poznania obcych krajów, wyjechał jako sekretarz kardynała Juliusza Aquavi-

vy, który był w Madrycie z misją specjalną od Papieża. W roku następnym zaciągnął się

jako ochotnik do wojska it Lii , mającego wojować z Turcją. Pełen wiary i zapału,

okazał w walce odwagę nieustraszoną, a w bitwie pod Lepanto ciężko ranny, otrzymał

od zwycięskiego Don Juana pochwałę razem z podwyżką żołdu. Jeszcze przed zabliźnie-

niem ran otrzymanych uczestniczył w zdobyciu Tunisu, do którego wszedł z markizem

de Santa Cruz, a następnie do r.  pełnił służbę we Włoszech. Wreszcie, zatęskniwszy

za krajem, roǳicami i przyjaciółmi, Cervantes pospieszył na statku do Hiszpanii, lecz

w droǳe był przez korsarzy algierskich wzięty w niewolę.

Wóǳ ich, Mami, wnosząc ze znalezionych przy Cervantesie listów rekomendacyj-

nych Don Juana austriackiego do króla o wysokim stanowisku jeńca, okuł go w kaj-

dany i trzymał w ciemnym więzieniu, pewny, że otrzyma wykup bogaty. Pomimo prób

ucieczki, ponawianych nieustannie z odwagą bezprzykładną i pomysłowością prawǳiwie

romantyczną, musiał Cervantes spęǳić w ciężkiej niewoli pięć lat rozpacznych najpięk-

niejszego wieku swego życia, pomimo, że bohaterstwem swoim nawet śród ciemięzców

cześć buǳił. Wszelako poeta zachował w tej ciężkiej dobie spokój ﬁlozoﬁczny i pogodę

ducha, ciesząc się nawet, że przeszedł szkołę „cierpliwości śród udręczeń”. Wszystkie mę-

czarnie, jakie wycierpiał, wszystkie bóle tęsknoty za ojczyzną wytworzyły w jego duchu

potężnym pierwsze zarody szczytnego malowidła wytrwałych zapasów człowieka z losem,

² t (z .) — w średniowieczu, w płn. Francji poeta i kompozytor tworzący poezję epicką (epikę rycerską)

oraz lirykę miłosną.

    Don Kichot z La Manchy



nieustannej walki ze złymi, która jest treścią największego utworu Cervantesa. Usunąć

z życia poety te pięć lat cierpień — mówi Beǌumea³ — jest to poderwać jeden z najgłów-

niejszych korzeni, które dostarczały życia, barwy i soków dla jego kreacji nieśmiertelnej.

Wypadki w Algierze zaczynają tworzyć w szlachetnym sercu i poetycznej wyobraźni Ce-

rvantesa ową cudowną optykę, ów sposób obserwowania rzeczy i luǳi, obejmujący świat

kontrastów naǳwyczajnych, jakie istnieją pomięǳy iluzjami poetycznymi a rzeczywisto-

ścią smutną, mięǳy zuchwalstwem i wielkością pragnień a karlimi rozmiarami środków.

Wykupiony nareszcie w r.  za sprawą siostry szlachetnej, która skromny swój po-

sag złożyła na cel ten w oﬁerze, Cervantes, z powodu śmierci ojca, znalazł się w nęǳy

zupełnej razem z roǳiną i to go zapewne skłoniło do wzięcia uǳiału w wyprawie wo-

jennej Markiza de Santa Cruz do Portugalii w r. . Po powrocie do kraju, zmuszony

do pracy na chleb powszedni, zaczął pracować dla teatru, któremu oddał około trzyǳie-

stu sztuk dramatycznych. Komedie Cervantesa, pisane w kierunku narodowym, jak: Los

tratos de Argel ( yci iz ), gǳie maluje smutny stan jeńców chrześcĳańskich,

a w niewolniku Saavedra przedstawia siebie, El gallardo Espańol ( ch hizai ), La

Sultana, El Ruﬁan dichoso ( ato zcziy ) i inne, są w ogóle barǳo słabe i nie przed-

stawiają żywszego interesu⁴. O wiele wyżej stoi tragedia klasyczna tego pisarza La Nu-

mancia. Pomimo trudności przedmiotu, który przedstawia katastrofę miasta Numancji,

autor stworzył ǳieło nie wolne wprawǳie od usterek barǳo poważnych, ale utrzymane

w tonie podniosłym, oraz pełne epizodów pięknych i natchnionych.

Najlepiej wszakże udały się Cervantesowi nt (mięǳyakty), pełne życia, hu-

moru i plastyki. Takie komedyjki, jak: Los habladores ( ay ), La ction o ca

( y i ), El viejo celoso ( tay zazoni ), La guarda cuidadosa ( ta czna )

i La cueva de Salamanca ( inica aaanca ) będą miały zawsze swoją wartość.

W r.  napisał Cervantes nowelę pasterską p. t. aata , utwór słaby, pełen wierszy

lichych, przesady i komplikacji epizodów niczym ze sobą niepowiązanych.

Zniechęcony niepowoǳeniem materialnym poeta, niedawno ożeniony z panienką

biedną, musiał szukać zajęcia zyskowniejszego i teraz to właśnie rozpoczyna się dwuǳie-

stoletni okres jego życia, w którym Cervantes, zajęty interesami komisowymi, zdawał się

być oﬁarą najzupełniejszej martwoty ducha. A przecież w tej bezczynności pozornej umysł

poety nie próżnuje. Roǳaj nowych zajęć daje mu sposobność studiowania luǳi w ich

zwykłym życiu, przyjrzenia się charakterowi, obyczajom i występkom ludu, wniknięcia

w zawikłany labirynt interesów drobnych, walk nęǳnych, ambicji niskich i poziomych

sprężyn wszelkich uczuć. Te lat dwaǳieścia uważnych studiów nad człowiekiem w wie-

ku bystrej przenikliwości i poważnego nastroju ducha nie były czasem prześnionym, lecz

ustawiczną ǳiałalnością, w której przed badawczym wzrokiem Cervantesa przesuwały się

obrazy wszystkich instynktów i namiętności, wszystkich stron ujemnych i występków,

nurtujących w łonie tego społeczeństwa, które później geniusz poety z takim mistrzo-

stwem odtworzył. Wpośród tedy zajęć najprozaiczniejszych i „w milczeniu zapomnienia”

( n incio oio ), jak mawiał później, kształtował się utwór Cervantesa, który

genialnością swoją miał światu całemu zaimponować.

Dostawszy się w r.  do więzienia za sprzedanie, korzystne zresztą i zupełnie uspra-

wiedliwione, partii zboża bez specjalnego upoważnienia właǳy, rychło uwolniony, na

próżno starał się u króla o właściwsze dla siebie stanowisko, aż wreszcie wyjechał do

Walladolid, gǳie za sprawę, w której żadnego nie brał uǳiału, znów został aresztowany

r. .

W tym roku właśnie i w tymże mieście wyszła część pierwsza nieśmiertelnego Don

Kichota , która w kilkunastu miesiącach miała pięć wydań. Pomimo tego, Cervantes,

osiadłszy r.  w Madrycie, żył tu w nęǳy zupełnej. Roku  wyszły o zy

an Novelas ejemplares . Bogata inwencja, oryginalność charakterów, różnobarw-

ność sytuacji, wǳięk opowiadania, prawǳiwe poczucie natury, delikatna analiza serca

luǳkiego, język mistrzowski — oto strony wybitne tych utworów. Jest ich dwanaście:

w jednych przeważa humor i satyra, w innych uczucie głębokie i poezja, wszystkie zaś

³ a ico Daz — jeden z ǳiewiętnastowiecznych krytyków literatury, którego neoroman-

tyczna interpretacja ǳieła Cervantesa oraz badania jego biograﬁi wywarły znaczący wpływ na recepcję Don

Kichota .

⁴ ztaia yzy int — buǳić żywsze zainteresowanie.

    Don Kichot z La Manchy



dlatego noszą miano „przykładnych”. ponieważ w nich, podług słów autora, „nawet sceny

miłosne są tak uczciwe i chrześcĳańskie, że nie mogą rozbuǳić złej myśli w czytelniku,

gdyż w przeciwnym razie raczej bym (mówi autor) uciął sobie rękę, którą pisałem, niżeli

pokazał je światu”.

W Licncaci zany El Licenciado Vidriera bohaterem jest młody człowiek

wielce utalentowany, który przez szkodliwy napój miłosny uległ szczególnemu przywi-

ǳeniu, że jest szklany i przy każdym zetknięciu się z jakimś przedmiotem drżał z obawy.

Poza tą manią posiadał umysł trzeźwy i bystry, a cały interes noweli spoczywa właśnie

na dowcipnych i trafnych odpowieǳiach, które daje tłumowi, ustawicznie otaczającemu

licencjata. W odpowieǳiach tych jest dużo ostrej krytyki przeciwko owoczesnym prze-

sądom, zakorzenionym w życiu i w polityce. — ozoa Coloquio de los

perros jest nowelą pełną prawdy i gryzącego humoru, który zwraca się głównie przeciw-

ko ówczesnym zabobonom, panującym wówczas we wszystkich warstwach społeczeństwa

hiszpańskiego. izana nii La espańola inglesa jest historią młodej ǳiewczy-

ny, porwanej z Kadyksu do Anglii i sprowaǳonej następnie do Sewilli, gǳie po życiu

burzliwym znajduje spoczynek i pociechę w skromnym domku.

W Kochan aniaoyny El amante liberal autor odtwarza wypadki z wła-

snego życia w Algierze. azony taaczy El geloso Ektrámeńo Mato

zonicz El casamiento engańoso i iota niana La Tia ﬁngida są nowelami

o treści wydartej z życia andaluzyjskiego i noszą na sobie wszystkie cechy rǳennie miej-

scowe. Ostatnia nie oǳnacza się wcale „przykładnością”. Ten sam charakter mają nowele:

Rincanete y Cartodillo oraz La Gitanilla ( yana ). W pierwszej z nich autor przedsta-

wia historię dwu młodych nicponiów, którzy zaprzyjaźnieni na wielkim gościńcu, poro-

zumiewają się prędko i tworzą związek ku eksploatowaniu swoich talentów łotrowskich.

Autor znakomicie scharakteryzował tu mieszaninę przewrotności i dewocji, praktyk po-

bożnych i czynów podłych, ten spokój sumienia w zbrodni, ową metodę w morderstwie

i łupiestwach, która cechowała opisywanych bohaterów, przekonanych o swojej uczciwo-

ści. yana jest obrazem świetnym, opartym na studiach z natury. Tyle uroku i poezji

wlał Cervantes w swą bohaterkę, że kopiowali ją później różni poeci, nie wyłączając takich

tytanów, jak Victor Hugo. Do „noweli przykładnych” należą jeszcze: Las dos doncellas

( Di iczyny ), La illustre Fregona ( ynna oyacza ) i La Seńora Cornelia.

W r.  wydał Cervantes o na ana , dość słabą satyrę na ówczesnych po-

etów, a w roku następnym ukazała się druga część Don Kichota . — Ostatnia praca po-

wieściowa Cervantesa, wykończona już na łożu śmierci, nosi tytuł aao (przygody)

i y ina . Autor uważał ten utwór za najlepsze swe ǳieło, a krytyka musi

je uznać za najsłabsze. Poeta opowiada w tym romansie, pisanym na modłę grecką, hi-

storyę cierpień Perﬁlesa, syna monarchy islanǳkiego, oraz Zygmunty, córki króla Frie-

slandu. Ta para kochanków odbywa pielgrzymkę po Portugalii, Hiszpanii, Włoszech,

a doświadczywszy tysiąca przygód nieszczęśliwych, wypadków rozbicia okrętu, rozłączeń

i katastrof, dostaje się wreszcie do Rzymu, gǳie błogosławieństwo Kościoła ostatecznie

kochanków połączyło. Nie brak i w tym ǳiele pięknych obrazów i świeżej, twórczej fan-

tazji, ale pstrokacizna scen i wypadków nieujętych w ramy artystyczne, nuży czytelnika

i zniechęca.

Żyjący w ciągłym niedostatku i zapomniany aż do śmierci, Cervantes umarł  kwiet-

nia  r. Całe jego życie było jednym pasmem zgryzot, borykań się z losem, zawodów

i rozczarowań. Śmierć poety przebrzmiała niepostrzeżenie i nawet ǳiś nie wiadomo,

gǳie się znajdują kości największego z pisarzy Hiszpanii. Potomność dopiero wynagro-

ǳiła sławą olbrzymią nieśmiertelnego twórcę Don ota , który to utwór w edycjach

niezliczonych przeszedł do wszystkich literatur świata i jest ciągle przedmiotem spo-

rów, krytycznych studiów i rozpraw. Ze wszystkich pisarzy Hiszpanii Cervantes jest ǳiś

najwięcej wśród swoich komentowany i rozbierany, zwłaszcza od wyjścia pierwszej pra-

cy krytycznej Navarrette'a, ogłoszonej w r.  przez królewską akademię hiszpańską.

W ostatnich czasach⁵ zawiązało się nawet w Kadyksie, za sprawą Ramona Maineza, To-

⁵ otatnich czaach — sformułowanie to odnosi się do czasu powstania niniejszej przedmowy; dokładnie

choǳi o rok .

    Don Kichot z La Manchy



Cervantes - Don Kichot z La-manchy.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: