Kluzowa Slany - Przemiany realizacji funkcji prokreacyjnych w rodzinie.pdf - Przemiany rodziny współczesnej - asia380

Krystyna Kluzowa

Krystyna Slany

Uniwersytet Jagielloński

Przemiany realizacji funkcji prokreacyjnej w rodzinie

(źródło: Oblicze współczesnej rodziny polskiej

(red. B. Mierzwiński, E.Dybowska) Kraków

2004, WAM, str.6395)

Wprowadzenie

Zrozumienie istoty przemian, jakim podlega

współcześnie funkcja prokreacyjna rodziny w Polsce, nie

jest możliwe bez rozważenia ich w szerszym kontekście

eksplanacyjnym, uwzględniającym wpływ wielorakich

czynników kształtujących oblicze społeczeństw wysoko

rozwiniętych, zwanych dziś często ponowoczesnymi.

Wprawdzie Polska do czołówki tych społeczeństw jeszcze nie

należy, ale przybliża się do nich w szybkim tempie, na co

wskazują dokonujące się u nas w ostatnich latach

dynamiczne przemiany w różnych dziedzinach życia

społecznego, w tym także w sferze życia małżeńsko

rodzinnego. Przeobrażenia w ostatniej z wymienionych sfer

wykazują tak wyraźne podobieństwa do tendencji

występujących w najbardziej rozwiniętych społeczeństwach

zachodnich, że określa się je często mianem

„westernizacji” zachowań małżeńskorodzinnych.

Cechy charakteryzujące społeczeństwa ponowoczesne są

przez współczesnych familiologów traktowane jako układ

odniesienia przy podejmowaniu analiz dotyczących życia

rodzinnego, w tym także sposobów realizacji omawianej

funkcji prokreacyjnej. Zwracają oni uwagę na wiele

czynników, które mają wpływ na sposób pełnienia tej

funkcji oraz kierunek jej przemian. Generalnie biorąc,

czynniki te można podzielić na zewnętrzne, związane z

oddziaływaniem szeroko rozumianych determinant

społecznych, kulturowych, politycznych i ekonomicznych

oraz wewnętrzne , dotyczące intymnej, emocjonalnej i

pierwotnej natury rodziny oraz jakości jej

egzystencji. .Charakteryzując dokładniej czynniki

zewnętrzne, należy stwierdzić, że odnoszą się one w

głównej mierze do:

1) radykalnych przemian społecznych, które wyraziły się

przechodzeniem od społeczeństw tradycyjnych ku

modernizacyjnym i postmodernizacyjnym, zmieniając

oblicze rodziny i wywierając wpływ na realizację

wszystkich jej funkcji (ewolucja od złożonego systemu

rodzinnego do deinstytucjonalizacji rodziny. 1 Rodzina

jako swoisty mikrokosmos społeczny zależna jest od

charakteru i tempa przemian zachodzących we wszystkich

sferach życia społecznego. Im wyższy poziom rozwoju

społecznego, tym bardziej złożony charakter wzajemnych

powiązań i oddziaływań. Płodność realizowana jest

zawsze w określonym społecznym kontekście życia

rodzinnego. Kontekst ten zmienia się , kształtują się

nowe normy i wartości odnoszące się do sfery

prokreacyjnej. Czynniki ekonomiczne oraz aktywność

zawodowa kobiet nie zawsze są skorelowane negatywnie z

płodnością i niejednokrotnie nie wystarczają do

wyjaśnienia jej zmian. W krajach rozwijających się

1 Powiązania pomiędzy funkcjonowaniem rodziny a globalnymi i

makrostrukturalnymi uwarunkowaniami opisywane były m.in. przez

Dyczewskiego (1994), Doniec (2000), Tyszkę (2001, 2002) i Adamskiego (2002)

ważne są determinanty kulturowe – nakazujące wysoką

płodność;

2) współzależności między potrzebami

reprodukcyjnymi społeczeństwa i polityką

społeczną a dzietnością rodzin. Te dwie sfery coraz

częściej pozostają w dalekiej rozbieżności od siebie.

Niejednokrotnie potrzeby reprodukcyjne społeczeństwa

jako całości nie znajdują odzwierciedlenia w

„świadomości populacyjnej” par małżeńskich i jednostek.

Bardzo często kraje deklarujące istnienie polityki

prorodzinnej (czy węższej – pronatalistycznej) 2 de

facto nie wspierają zadań prokreacyjnych rodziny i nie

rekompensują (choćby w części) wydatków przeznaczonych

na wychowanie dzieci. Ta dziedzina polityki społecznej

jest kosztowna i w krajach o gospodarce rynkowej

pozostaje w sferze indywidualnej racjonalizacji.

Należy także wspomnieć o wytyczaniu określonej drogi w

zachowaniach reprodukcyjnych przez odpowiednie agendy

ONZ i Światowe Konferencje Ludnościowe. Generalnie

można stwierdzić, iż odchodzi się od „polityki nakazu”,

narzucania określonych zachowań reprodukcyjnych, często

restrykcyjnych 3 do polityki „permisywności” (braku

ingerencji w zachowania prokreacyjne) przy jednoczesnym

podkreślaniu praw jednostki do decydowania o liczbie

dzieci i czasie ich narodzin oraz podnoszenia ważnego

zagadnienia, jakim jest zdrowie reprodukcyjne kobiet i

mężczyzn 4 . W polityce ludnościowej wydziela się jej

część odnoszącą się do propagowania określonej idei

2 Taki stan rzeczy dobrze ilustruje sytuacja występująca m.in. w Polsce

3 Rozwiązania takie występowały np. w krajach rozwijających się w okresie

zagrożenia tzw. bomba ludnościową w latach 19501970.

4 Zagadnienie to było przedmiotem szczególnej uwagi podczas Międzynarodowej

Konferencji ONZ na temat Zaludnienia i Rozwoju, która odbyła się w Kairze w

1994 r.

planowania rodziny i sposobów jej realizowania. W tej

kwestii do tej pory uwidaczniają się silne

oddziaływania czynników kulturowych, społecznych i

religijnych . Sekularyzacja świata sprzyja akceptacji i

upowszechnianiu się wysoce efektywnych środków kontroli

urodzeń. W rezultacie funkcja seksualna oddzielona

zostaje od funkcji prokreacyjnej;

3) klimatu społecznego oddziałującego na „klimat

prokreacyjny”, który warunkuje decyzje prokreacyjne

małżonków. Wpływ tego czynnika bardzo wyraźnie widoczny

jest w Polsce, gdzie zmiana transformacyjna generująca

przemiany we wszystkich sferach życia, 5 zaowocowała

niespodziewaną depresją demograficzną w latach 1990.

wyrażającą się kryzysem małżeńskości, spadkiem urodzeń,

obniżeniem się cząstkowych współczynników płodności

(pomimo olbrzymiego potencjału biologicznego drugiego

wyżu demograficznego z lat 70.)

Natomiast czynniki wewnętrzne dotyczą przede

wszystkim:

1) cech indywidualnych, wynikających z osobowości

partnerów, znajdujących coraz częściej swój wyraz w

preferowaniu hedonistycznych i indywidualistycznych

orientacji i stylu życia (nastawienie na autonomię i

samorealizację). We współczesnym, postmodernistycznym

świecie obserwuje się wyraźny wzrost tzw.

niealtruistycznych zachowań wobec prokreacji;

2) wpływu posiadanej liczby dzieci, ich wieku i wieku

rodziców na zachowania prokreacyjne. Współcześnie

zrealizowanie dzietności planowanej, ograniczającej się

5 Szczególne znaczenie miały przemiany ekonomiczne, których skutkiem

ubocznym była i jest wysoka stopa bezrobocia oraz pauperyzacja znacznej

części społeczeństwa, a także orientacja młodych ludzi na edukacje i rynek

pracy

najczęściej do dwójki dzieci, jest czynnikiem

praktycznie eliminującym dalszy aktywny udział w

prokreacji. Charakterystyczne jest także opóźnianie

wieku urodzenia prze kobietę pierwszego dziecka;

3) wpływu dotychczasowych doświadczeń związanych z

przebiegiem ciąży i porodu na zachowania prokreacyjne.

Znamienne dla pokolenia współczesnych rodziców jest

przykładanie dużej wagi do racjonalnych zachowań

zwiększających szansę prawidłowego przebiegu ciąży, a

także do zapewniania przez służbę zdrowia humanitarnych

warunków porodu. 6

4) wpływu pozadecyzyjnych czynników warunkujących

dzietność, np. długotrwała, choroba, izolacja, śmierć

partnera czy bezpłodność fizjologiczna. Ta ostatnia

przyczyna staje chorobą społeczną i jest, według

lekarzy, odpowiedzialna za spadek urodzeń. 7 . Kliniki

stosujące wspomaganie rozrodu, najczęściej poprzez

zapłodnienie pozaustrojowe, są przepełnione parami

czekającymi na własne dziecko; 8

5) zmiany postrzegania roli i wartości dziecka w rodzinie.

Poglądy potencjalnych rodziców na ten temat kształtują

się pod wpływem całego splotu czynników, wśród których

zasadniczą rolę odgrywa wzmiankowany już wcześniej,

6 W Polsce dużą rolę odegrała w tym zakresie rozpoczęta kilka lat temu akcja

„Rodzić po ludzku” , która wzmocniła oczekiwania kobiet co do godnego ich

traktowania w okresie ciąży i porodu , a także przyczyniła się do

podniesienia standardu placówek medycznych. Należy podkreślić również, że w

wyniku podniesienia poziomu opieki ginekologicznopołożniczej nastąpił

spadek zgonów kobiet w czasie ciąży, porodu lub połogu; w latach 19851999

tzw. położniczy współczynnik zgonów matek obniżył się z poziomu 13.8 do 5.2

na 100 tys. żywych urodzeń (Sytuacja demograficzna Polski, 2001:141)

7 W Polsce ok. 2,4 mln Polaków tj. 15% par nie może zrealizować swoich

planów prokreacyjnych. (SygutNowak, Ostapczuk, 1999:80) Niepłodność

rozkłada się równomiernie wśród obu płci (ok. 20% na każdego z partnerów i

10% na obu partnerów)

8 W Polsce w latach 1990.przyszło na świat rocznie ok. 3 tys. dzieci

będących wynikiem stosowania nowych technologii reprodukcyjnych, a każda ze

znanych klinik przeprowadza ponad 1000 tego typu zabiegów rocznie (tamże)

Kluzowa Slany - Przemiany realizacji funkcji prokreacyjnych w rodzinie.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: