GABINETY DRUGIEJ RZECZYPOSPOLITEJ Praca zbiorowa pod redakcj� Janusza Farysia i Janusza Pajewskiego Szczecin - Pozna� 1991 ///COK WYDAWNICTWO ^HBHBBBBBBB GABINETY DRUGIEJ RZECZYPOSPOLITEJ praca zbiorowa pod redakcj� Janusza Farysia i Janusza Pajewskiego SPIS TRE��! � Copyright by Wydawnictwo Likon � Copyright by Janusz Fary� � Copyright by Janusz Pajewski Wydawnictwo LIKON, Pozna� 1991 Pozna�, Wierzbi�cice 31 f t Janusz Pajewski Gabinety II Rzeczypospolitej 5 Tomasz Schramm Gabinety Jana Kucharzewskiego, Jana Kantego Steczkowskiego i J�zefa Swie�y�skiego 11 Leszek Kropkowski Rz�d J�drzeja Moraczewskiego, 17.XI.1918-16.1.1919 29 Aleksandra Kosicka Gabinet Paderewskiego, 16.I.1919- 9.XII.1919 41 Adam W�tor Gabinet Leopolda Skulskiego, 13.XII.1919-9.VI.1920 55 Adam W�tor Gabinet W�adys�awa Grabskiego, 23.VI. 1920-24.VII 1920 63 Adam W�tor Gabinet Wincentego Witosa, 24.VH.1920-13.IX.1921 69 Janusz Fary� I Gabinet Antoniego Ponikowskiego, 19.IX.1921-5.III.1922 79 Janusz Fary� II Gabinet Antoniego Ponikowskiego, 10.III.1922- 6.VI.1922 87 Janusz Fary� Gabinet Artura �liwi�skiego, 28.VI.1922-(31) 7.VII.1922 95 Waldemar �azuga Gabinet Juliana Ignacego Nowaka, 31.VH.1922-(16)14.XII.1922 99 Marek Baumgart Gabinet W�adys�awa Eugeniusza Sikorskiego, 16.XII.1922-26.V.1923 105 Janusz Fary� II Gabinet Wincentego Witosa, 28.V.1923-15.XII.1923 113 Jacek Jekiel Gabinet W�adys�awa Grabskiego, 19.XH.1923-13.XI.1925 123 Marek Baumgart Gabinet Aleksandra hr. Skrzy�skiego, 20.XI.1925-5.V.1926 .... 139 SPIS TRE�CI Jacek Jakiel III Gabinet Wincentego Witosa, 10-15.Y.1926 149 Eugenia Brzosko I Gabinet Bartla, 15.V.1926-(8)4.VI.1926 155 Eugenia Brzosko II Gabinet Bartla, 8.VI-24.IX.1926 161 Eugenia Brzosko III Gabinet Bartla, 27.IX.-30.IX.1926 171 Eugenia Brzosko Gabinet Pi�sudskiego, 2.X.1926-27.VI.1928 173 Eugenia Brzosko IV Gabinet Bartla, 27.VI.1928-13.IV.1929 189 Janusz Fary� Gabinet Kazimierza �witalskiego, 14.IV.1929-(29)7.XII.1929 ... 197 Janusz Fary� V Gabinet Kazimierza Bartla, 29.XII.1929-(29)17.III.1930 205 Janusz Fary� I Gabinet Walerego S�awka, 29.III.1930-23.VIH.1930 209 Janusz Fary� II Gabinet J�zefa Pi�sudskiego, 25.VIII.1930-4.XH.1930 215 Janusz Fary� II Gabinet Walerego S�awka, 4.XII. 1930-26.V. 1931 221 Janysz Fary� Gabinet Aleksandra Prystora, 27.V.1931 - 9.V.1933 227 Janusz Fary� Gabinet Janusza J�drzejowicza, 10.V.1933-13.V.1934 237 Janusz Fary� Gabinet Leona Koz�owskiego, 15.V.1934-28.III.1935 245 Janusz Fary� III Gabinet Walerego S�awka, 28.III.1935-12.X.1935 251 Janusz Fary� Gabinet Mariana Zyndrama-Ko�cia�kowskiego, 13.X.1935-15.V.1936 257 Janusz Fary� Gabinet gen. Felicjana S�awoja-Sk�adkowskiego, 16.V.1936-30.IX.1939 265 Janusz Pajewski GABINETY II RZECZYPOSPOLITEJ Gabinet to, wed�ug S�ownika J�zyka Polskiego, �zesp� cz�onk�w rz�du, rada ministr�w". To rz�d w pa�stwach rz�dzonych systemem par lamentarnym. Rz�dy, mianowane przez Rad� Regencyjn� Jana Kucha- rzewskiego Jana Steczkowskiego, J�zefa �wie�y�skiego, by�y to raczej komitety organizuj�ce administracj� ni� rz�dy realnie sprawuj�ce w�a- dz�, jedynie ministrowie o�wiaty i sprawiedliwo�ci mieli w r�kach w�a- dz�. Powo�any przez J�zefa Pi�sudskiego rz�d J�drzeja Moraczewskiego by� typowym rz�dem przej�ciowym, zadaniem jego by�o przeprowadze- nie wybor�w do Sejmu. Inny charakter mia�y rz�dy nast�pne, poczynaj�c od gabinetu Paderewskiego. Tzw. �Ma�a Konstytucja", uchwalona 20 lutego 1919 r., a obowi�- zuj�ca do ukonstytuowania si� pierwszego Sejmu Ordynaryjnego 28 li- stopada 1922 r., stanowi�a w artykule 3): �Naczelnik Pa�stwa powo�uje rz�d w pe�nym sk�adzie na podstawie porozumienia z Sejmem". Sformu- �owanie artyku�u nie by�o jasne i by�o przyczyn� d�ugiego, dwumiesi�cz- nego konfliktu Naczelnika Pa�stwa z Sejmem Ustawodawczym w 1922 r. W ka�dym razie na tej podstawie by�y powo�ywane i dzia�a�y gabinety Ignacego Paderewskiego, Leopolda Skulskiego, W�adys�awa Grabskie- go, Wincentego Witosa, Antoniego Ponikowskiego (dwa), Artura �liwi�- skiego, Juliana Nowaka. Konstytucja 17 marca 1921 r. stanowi�a w art. 45: �Prezydent Rzeczy- pospolitej minuje i odwo�uje Prezesa Rady Ministr�w, na jego wniosek mianuje i odwo�uje ministr�w". Art. 56 za� g�osi�: �Rada Ministr�w po- nosi solidarn� odpowiedzialno�� konstytucyjn� i parlamentarn� za og�l- ny kierunek dzia�alno�ci rz�du. Poza tym ponosz� j� ministrowie od- dzielnie".Uzupe�nia� te postanowienia art. 58: �Do odpowiedzialno�ci parlamentarnej poci�ga ministr�w Sejm zwyczajn� wi�kszo�ci� g�os�w. 6 Janusz Pajewski Rada Ministr�w � ka�dy minister z osobna ust�puj� na ��danie Sejmu". Na podstawie Konstytucji Marcowej by�y powo�ywane i funkcjonowa�y gabinety W�adys�awa Sikorskiego, II Wincentego Witosa, II W�adys�awa Grabskiego, Aleksandra Skrzyiiskiego i w pewnej mierze III Wincentego Witosa, obalony przez zamach majowy. Zamach majowy zmieni� faktycznie spos�b powstawania rz�du, cho� nadal obowi�zywa�a Konstytucja Marcowa, a� do dnia 23 kwietnia 1935 r. Od zamachu majowego do 1935 r. dzia�a�y gabinety: I, II, III Kazimierza Bartla, I J�zefa Pi�sudskiego, IV Kazimierza Bartla, Kazimierza �wital- skiego, V Kazimierza Bartla, I Walerego S�awka, II J�zefa Pi�sudskiego, II Walerego S�awka, Aleksandra Prystora, Janusza J�drzejewicza, Leona Koz�owskiego, III Walerego S�awka. Konstytucja Kwietniowa tak okre�la�a powstanie rz�du: Art. 12: �Prezydent Rzeczypospolitej (...) mianuje wed�ug swego uznania Prezesa Rady Ministr�w, a na jego wniosek minuje Ministr�w". Art. 28 m�wi� o odpowiedzialno�ci politycznej prezesa ministr�w i ministr�w przed Prezydentem Rzeczypospolitej. Art. 31 stanowi�, �e Sejm mo�e ��da� ust�pienia Rz�du lub Ministra. W tym okresie Prezydent Rzeczypospo- litej mianowa� gabinety Mariana Zyndram Ko�cia�kowskiego i Felicjana S�awoja S�adkowskiego. Tak m�wi� postanowienia �Ma�ej Konstytucji", Konstytucji Marco- wej i Kwietniowej. Praktyka �yciowa by�a w ka�dym okresie inna. Za kadencji Sejmu Ustawodawczego owo porozumienie si� Naczel- nika Pa�stwa z Sejmem odbywa�o si� w ten spos�b, �e w gabinecie mar- sza�ka Sejmu zbiera� si� Konwent Senior�w i omawiano kandydatury na stanowisko premiera. Zagaja� narad� Tr�mpczy�ski s�owami: �Wysuwa si� w rozmowach ..." Po dyskusji ust�powa�o g�osowanie. Polityk, za kt�- rym opowiedzieli si� przedstawiciele klub�w, maj�cych wi�kszo��, uznany by� za kandydata na premiera. Marsza�ek Tr�mpczy�ski jecha� w�wczas do Belwederu i przedstawia� Naczelnikowi Pa�stwa wniosek o po- wierzenie misji tworzenia nowego rz�du ustalonemu kandydatowi wi�kszo�ci sejmowej. Naczelnik Pa�stwa po rozmowie z kandydatem kierowa� do niego pismo z poleceniem formowania nowego gabinetu. Desygnowany premier konferowa� w�wczas z przedstawicielami klub�w sejmowych celem ustalenia og�lnikowego programu nowego rz�du, a przede wszystkim ustalenia obsady poszczeg�lnych tek ministerialnych1. Tak by�o do czerwca 1922 r., do dymisji gabinetu Ponikowskiego. Dymisja gabinetu Ponikowskiego zapocz�tkowa�a dwumiesi�czny konflikt Naczelnika Pa�stwa z Sejmem Ustawodawczym. Uchwa�a Sej- GABINETY II RZECZYPOSPOLITEJ / mu powo�a�a do �ycia Komisj� G��wn�, dzia�aj�c� pod przewodnic- twem marsza�ka Sejmu. Inicjatywa powo�ywania premiera nale�a�a odt�d do Komisji G��wnej, wzgl�dnie do Naczelnika Pa�stwa. Po trzech nieudanych pr�bach (Przanowski, Korfanty, �liwi�ski) misj� utworzenia rz�du otrzyma� z r�k Naczelnika Pa�stwa rektor Uniwersytetu Jagiello�skiego Julian Nowak i gabinet zdo�a� sformowa�. W czasie prezydentury Stanis�awa Wojciechowskiego formowanie ga- binetu odbywa�o si� w taki spos�b, �e po otwarciu przesilenia rz�dowego prezydent po naradach z marsza�kami Sejmu i Senatu, nast�pnie z przed- stawicielami klub�w parlamentarnych, misj� tworzenia rz�du powierza� politykowi, o kt�rym na podstawie odbytych konferencji s�dzi�, �e za- pewni sobie wi�kszo�� w Sejmie. Charakterystyczny, znamienny wypadek mia� miejsce w grudniu 1923 r. po upadku drugiego gabinetu Witosa - prezydent Wojciechowski zapyta� podczas konsultacji Thugutta, kogo uwa�a za najodpowiedniejszego kandydata na szefa rz�du. Odpowied� Thugutta brzmia�a: �mianowanie premiera jest wy��czn� prerogatyw� prezydenta Rzeczypospolitej, ja za� m�g�bym wyrazi� og�lnikow� opi- ni�, i� powinien to by� cz�owiek nieposzlakowany pod wzgl�dem moral- nym i powszechnie za takiego uznany, poza tym za� wiedz�cy czego chce i nie ogl�daj�cy si� zbytnio na spotykane przeszkody". Prezydent o�wiad- czy� w�wczas, �e jego kandydatem jest W�adys�aw Grabski. Thugutt przyj�� to �milcz�co" do wiadomo�ci. Lewica przyj�a to z niezadowo- leniem, uwa�ano bowiem, �e zgodnie z obyczajami parlamentarnymi nas- t�pc� ust�puj�cego premiera powinien by� przyw�dca opozycji, w da- nym wypadku leader �Wyzwolenia" Thugutt. Przedstawiony mu postulat lewicy prezydent przyj�� i poruczy� Thuguttowi misj� formowania gabi- netu. Gdy Thugutt rz�du nie zdo�a� utworzy�, prezydent powierzy� two- rzenie rz�du swemu m�owi zaufania W�adys�awowi Grabskiemu. Nas- t�pne gabinety koalicyjne Aleksandra Skrzy�skiego i trzeci Witosa pow- sta�y raczej przy formalnym tylko udziale prezydenta2. Po zamachu majowym �r�d�em wszelkiej w�adzy we wszystkich dziedzinach �ycia politycznego, a wi�c i tworzenia i sk�adu rz�du, by� J�zef Pi�sudski. On wskazywa� prezydentowi Mo�cickiemu osob� premiera, jak i ministr�w. By� mo�e, i� Pi�sudski nie interesowa� si� niekt�rymi dziedzinami administracji i obsad� takich ministerstw pozostawia� prezydentowi i premierowi. Tak by�o w ka�dym razie w p�niejszych latach. W maju 1933 r. desygnowanemu na premiera Januszowi J�drzejowiczowi na zapytanie, jakie ma �dezyderaty lub sugestie" odpowiedzia� �Sprawa- 8 Janusz Pajewski mi zagranicznymi ...
kandr