18. wawrzyniak-chrzanowska.pdf

Beata Wawrzyniak-Chrzanowska

êwiat peçen znaczeõ osoby niesçyszéce

jako twÜrcy i odbiorcy przekazÜw kulturowych

...[gçusi]... cierpié z powodu izolacji, a jednoczeënie potrafié sió staí

czóëcié spoçecznoëci miódzynarodowej, przekraczajéc bariery

józykowe i kulturowe coë, o czym my, sçyszécy,

moñemy jedynie marzyí. Byí moñe od niesçyszécych

moglibyëmy sió jeszcze wiele nauczyí.

Oliver Sacks

e kultury jest ëciële zwiézane z edukacjé tworzeniem kreatyw-

nego spoçeczeõstwa. Kañdy czçowiek ñyje w spoçeczeõstwie, ktÜre oferuje mu

wytwory kultury poprzednich pokoleõ. Korzystajéc z nich staje sió on jej

odbiorcé. Ma rÜwnieñ moñliwoëí wzbogacania kultury narodowej i globalnej

stajéc sió jej twÜrcé.

Uznajéc, ñe na kulturó globalné skçadajé sió kultury poszczegÜlnych

narodÜw, grup spoçecznych, ktÜrych gçÜwnym wyrÜñnikiem jest józyk, stwierdzií

naleñy, ñe osoba niesçyszéca, ñyjéca czósto na pograniczu dwÜch ëwiatÜw: ludzi

sçyszécych (uñywajécych józyka werbalnego) i niesçyszécych posçugujécych sió

józykiem migowym, ma niepowtarzalné moñliwoëí i okazjó wzbogacania kultur

tych dwÜch ëwiatÜw.

Kultura daje czçowiekowi

Pojóci

cie kultury

Kultura daje czçowiekowi istocie s

istocie spoçecznej

poçecznej moñliwoëí uto

moñliwoëí utoñsa

sa-

nia sió z grupé poprzez przyjócie i ñycie wedçug preferowanych w niej

wartoëci poznawczych, artystycznych, patriotycznych czy norm moralnych.

Uczestnictwo w kulturze (doëwiadczanie istniejécych wartoëci oraz wçasné

aktywnoëí) stanowi podstawó do rozwijania dyspozycji poznawczych w kierunku

nia sió

Poj

cci

e kultury

Kultura daje czçowiekowi

istocie s

poçecznej

moñliwoëí uto

ssa

mie

mienia sió

B. Wawrzyniak-Chrzanowska, êwiat peçen znaczeõ osoby niesçyszéce jako twÜrcy

i odbiorcy przekazÜw kulturowych

rozumienia [...], pogçóbiania wrañliwoëci na wartoëci ekspresyjne zawarte w ludzkich

wytworach. 1

W obliczu integracji europejskiej zdajemy sobie sprawó z wçasnej

narodowej odróbnoëci kulturowej. Uznajemy siebie za grupó spoçeczné

posiadajécé swoje polskie dziedzictwo kulturowe, wçasne wytwory materialne

i duchowe. Mamy ëwiadomoëí, ñe europejska, czy szerzej: globalna kultura

skçada sió z kultur tworzonych przez rÜñne grupy. WërÜd nich odnajdujemy

przede wszystkim grupy narodowoëciowe. Tym, co wyrÜñnia kultury, jest poza

przyjmowanymi wartoëciami, normami moralnymi i obyczajami józyk, a wióc

rÜwnieñ odmienne sposoby komunikacji.

Józyk jest najwañniejszym ogniwem wspÜçñycia i wspÜçdziaçania ludzi,

ma ogromne znaczenie we wszystkich dziedzinach ñycia czçowieka. Józyk to nie

Józyk to nie

ania sió jednostek. Jest on rÜwnieñ

formé fizycznego i psychicznego funkcjonowania kañdego czçowieka, a takñe

formé dziedziczenia kultury narodowej. Jego opanowanie wçécza czçowieka

do kultury spoçeczeõstwa, w ktÜrym ñyje.

Poznanie józyka mÜwionego powoduje wióc poznanie ëwiata ludzi

sçyszécych, natomiast migowego ëwiata i kultury niesçyszécych.

Przez wiele stuleci rozwijajéca sió stopniowo wiedza o komunikowaniu

sió ludzi ograniczaça sió do zagadnieõ zwiézanych z wykorzystywaniem

w kontaktach spoçecznych dïwiókowych systemÜw józykowych. Ten naturalny

dla czçowieka sposÜb komunikowania sió sçuñyç czçonkom okreëlonej wspÜlnoty

józykowo-kulturowej do wymiany informacji i wyrañania uczuí. W badaniach

nad komunikowaniem sió ludzi czósto jednak pomijano zçoñonoëí i bogactwo

niewerbalnych elementÜw zachowaõ józykowych, a takñe przez bardzo dçugi

czas nie brano w nich pod uwagó józykÜw migowych 2 .

Zaznaczyí naleñy, iñ józyk migowy, tak bogaty w pozawerbalny kod

ania sió jednostek.

Zaznaczyí naleñy, iñ józyk migowy, tak bogaty w pozawerbalny kod

i gesty, nie

objawem choroby lub upoëledzenia. Wprost przeciwnie, jest

osiégnióciem geniuszu osÜb skazanych na brak çécznoëci sçownej z ludïmi

uñywajécymi józyka dïwiókowego. Dzióki józykowi migowemu ludzie

niesçyszécy rozwijajé swoje zdolnoëci poznawcze, myëlenie i umiejótnoëci

twÜrcze nawet wÜwczas, gdy nie umiejé mÜwií, czytaí i pisaí. Jak to jest ñyí nie

1 B. Suchodolski, Pedagogika kultury, w: Encyklopedia pedagogiczna, red. W. Pomykaço, Warszawa 1993.

2 B. Szczepankowski, Czy józyk migowy jest mowé ciaça?, w: êwiat Ciszy, 2000, nr 1, str. 16.

jest objawem choroby lub upoëledzenia

objawem choroby lub upoëledzenia

191

tylko narzódzie bezpoëredniego komunikowania sió jednostek.

tylko narzódzie bezpoëredniego komunikow

Zaznaczyí naleñy, iñ józyk migowy, tak bogaty w pozawerbalny kod

i gesty, nie jest

i gesty, nie

jest

B. Wawrzyniak-Chrzanowska, êwiat peçen znaczeõ osoby niesçyszéce jako twÜrcy

i odbiorcy przekazÜw kulturowych

sçyszéc gçosu nauczyciela, mçodszego brata, ulubionego programu telewizyjnego?

Niesçyszécy wiedzé, ñe sçowa dïwióki mowy nie zawsze dziaçajé

w komunikacji. Poniewañ nie mogé usçyszeí, co do nich mÜwimy, muszé to

zobaczyí.

Sztuka mÜwienia, porozumiewania sió z drugim czçowiekiem, to tylko

czóëí umiejótnoëci potrzebnych w rozmowie. Konieczna jest jeszcze sztuka

sçuchania i wnikliwego rozumienia intencji rozmÜwcy, ñyczliwe nastawienie

na jego komunikaty, choíby byçy nieudolne, z bçódami gramatycznymi i wadami

wymowy. Potrzebna jest wrañliwoëí na komunikaty uzupeçniane gestami i mimiké

oraz umiejótnoëí ich poprawnej interpretacji. W kontaktach z ludïmi

uñywajécymi józyka migowego konieczny jest szacunek dla tej formy

przekazywania myëli, wrañliwoëí na bogactwo i zrÜñnicowanie mimiki oraz

gestÜw, a przede wszystkim tolerancja i zrozumienie dla odmiennoëci treëci

znakÜw migowych w porÜwnaniu ze znaczeniem sçÜw. Wiókszoëí ludzi

sçyszécych moñe opanowaí te wszystkie umiejótnoëci bez nadmiernego wysiçku,

jeëli ich motywacja do wspierania niesçyszécych jest autentyczna i oparta

na pozytywnych uczuciach 3 .

Jak zauwaña V. Jaeger, kañdé kulturó moñna porÜwnaí do drzewa, ktÜre

ma swoje korzenie, pieõ i koronó. Korzeniami w wypadku kultury niesçyszécych

sé zachowania, tradycje, józyk. Sama kultura tworzy pieõ drzewa, z ktÜrego

wyrastajé liczne rozgaçózienia w postaci twÜrczoëci niesçyszécych (na polu

literatury, teatru, filmu itd.). Kultura niesçyszécych ma swÜj poczétek w kulturze

sçyszécych. Ale mimo wspÜlnych podstaw rozwija sió samodzielnie, gçÜwnie

ze wzglódu na porozumiewanie sió innym józykiem. Odróbnoëí kultury ludzi

komunikujécych sió przy uñyciu józyka migowego podkreëla teñ M. Metzger,

ktÜra badaça nadawanie znakÜw imion (nazwisk) osobom spotykajécym sió

w danym towarzystwie ludzi niesçyszécych. Z jednej strony proces ten pokazuje,

w jaki sposÜb józyk wpçywa na identyfikacjó czçowieka w ogÜle (nadawanie

imion w rodzinie jest rÜwnoczeënie nadawaniem pewnej toñsamoëci, a istnienie

nazwiska ëwiadczy o przynaleñnoëci do rodziny), a z drugiej strony obrazuje

3 K. Krakowiak, Nauczmy sió rozmawiaí z niesçyszécymi, wiadomoëci.nieslyszacy.pl, 20.05.2002.

192

Jak zauwaña V. Jaeger, kañdé kulturó moñna porÜwnaí do drzewa, ktÜre

ma swoje korzenie, pieõ i koron

B. Wawrzyniak-Chrzanowska, êwiat peçen znaczeõ osoby niesçyszéce jako twÜrcy

i odbiorcy przekazÜw kulturowych

wpçyw józyka migowego na tworzenie odróbnoëci kultury, opartej na tym wçaënie

sposobie porozumiewania sió 4 .

Doroëli niesçyszécy, obarczeni uszkodzeniem sçuchu od urodzenia, nie

znajé józyka miganego. Rozumiejé tylko pojedyncze znaki, zapoñyczone z józyka

tradycyjnego. Zdania wypowiadane w józyku polskim nie sé dla nich zrozumiaçe.

Inaczej wygléda sprawa ludzi, ktÜrzy utracili sçuch w wieku pÜïniejszym, ktÜrzy

znajé od dzieciõstwa józyk polski, a nie znajé józyka migowego. Oni chótnie uczé

sió polskiego miganego i chótnie identyfikujé sió z gçuchymi, ale majé powañne

trudnoëci w porozumiewaniu sió z niesçyszécymi od urodzenia. Uczniowie szkÜç

specjalnych uczé sió niektÜrych nowych znakÜw józyka miganego i prÜbujé

posçugiwaí sió nimi w kontaktach z nauczycielami. Miódzy sobé uñywajé

wyçécznie klasycznego, czyli tradycyjnego józyka migowego, ktÜry nazywajé

starym lub naturalnym migowym. Porozumienie miódzy nauczycielami

i uczniami jest ciégle niepeçne i niewystarczajéce. Stosowane metody, zamiast

uçatwiaí, komplikujé komunikowanie sió.

Czym dla osoby niesçyszécej jest zatem józyk migowy (i migany)? Jest to

droga, za pomocé ktÜrej osoby niesçyszéce mogé porozumiewaí sió z innymi

niesçyszécymi we wszystkich istotnych dla niej sprawach bez ñadnych przeszkÜd

i trudnoëci. Jest noënikiem norm i wartoëci spoçecznych, wiedzy i stereotypÜw,

uprzedzeõ i przekonaõ, ktÜre sé przekazywane z pokolenia na pokolenie. Józyk

migowy jest systemem caçkowicie autonomicznym, ale w ñadnym wypadku

nie jest subkodem józyka polskiego. Spoçecznoëí niesçyszécych oferuje osobie

niesçyszécej, a zwçaszcza niesçyszécemu dziecku, moñliwoëí swobodnego

i nieskrópowanego nawiézywania kontaktÜw spoçecznych, wspÜlnotó doëwiad-

czenia, oparcie w spoçecznoëci ludzi jej podobnych. Czçowiek niesçyszécy

nie czuje sió upoëledzony, bo porozumiewa sió ze swoim gçuchym otoczeniem

z rÜwné çatwoëcié, jak sçyszécy z innymi sçyszécymi. Józyk migowy byç przez

dçugi czas krytykowany jako gorszy sposÜb komunikowania sió, majécy charakter

wyçécznie utylitarny, nie sprzyjajécy ekspresji myëlenia abstrakcyjnego. Pomimo

to zyskaç uznanie jako ërodek porozumiewania sió niesçyszécych. Odzyskanie

wartoëci przez józyk migowy zwiókszyço zaufanie do spoçecznoëci osÜb

niesçyszécych i nadaço jej nowé wartoëí. Przejawia sió to w pragnieniu

4 U. Bartnikowska, M. WÜjcik, Osoba niesçyszéca jako twÜrca i odbiorca kultury, w: ĺwiat peçen

znaczeõ kultura i niepeçnosprawnoëí, red. J. Baran, S. Olszewski, KrakÜw 2006.

193

B. Wawrzyniak-Chrzanowska, êwiat peçen znaczeõ osoby niesçyszéce jako twÜrcy

i odbiorcy przekazÜw kulturowych

zabezpieczenia wartoëci kulturowych dotyczécych józyka migowego, stworzeniu

mu okazji do rozwoju i wzbogacenia sió oraz uzyskaniu moñliwoëci pozwa-

lajécych na peçne uczestniczenie osobie niesçyszécej we wszystkich aspektach

ñycia ludzi sçyszécych 5 .

Mniejszoëí józykowa, ktÜré tworzé niesçyszécy, jest o tyle nietypowa,

ñe ich moñliwoëci rozwoju w zakresie mowy dïwiókowej sé ograniczone,

natomiast czçonkowie mniejszoëci etnicznych, takich, jak np. w Polsce mniejszoëí

niemiecka czy ukraiõska, czynié z upçywem czasu postópy w opanowywaniu

józyka wiókszoëci. Dla wielu niesçyszécych gçÜwnym ërodkiem porozumiewania

sió z otoczeniem pozostaje jedynie józyk migowy.

Ceché charakterystyczné wszystkich narodowych józykÜw migowych jest

wykorzystywanie w przekazie informacji kanaçu gestowo-wzrokowego, a nie, jak

to ma miejsce w przypadku józykÜw dïwiókowych, kanaçu gçosowo-sçuchowego.

Józyki migowe nie posiadajé systemÜw morfologicznych, co w praktyce objawia

sió brakiem odmian znakÜw migowych przez przypadki, rodzaje i osoby.

Powoduje to w konsekwencji stosowanie gramatyk typu pozycyjnego, gdzie

o sensie zdania decyduje szyk wyrazÜw. Inne cechy józykÜw migowych sé

identyczne jak cechy józykÜw dïwiókowych.

Józyki migowe sé sprawnymi systemami komunikowania sió, pozwala-

jécymi na swobodne nadawanie i odbiÜr informacji. Warunkiem koniecznym

powstania takiego trwaçego i przekazywanego z pokolenia na pokolenie systemu

komunikowania sió jest istnienie spoçecznoëci, w ktÜrej zachodzi potrzeba jego

wytworzenia. Józyk bowiem bez wzglódu na formó jego uñycia jest

zjawiskiem spoçecznym, stworzonym przez zbiorowoëí ludzké i dla jej potrzeb.

Dla józyka migowego také spoçecznoëcié staçy sió osoby niesçyszéce, zwane takñe

gçuchymi lub gçuchoniemymi.

Józyk migowy jest józykiem specyficznym, w ktÜrym treëí merytoryczna

wypowiedzi przekazywana jest té samé drogé, ktÜré w józyku dïwiókowym

przekazywane sé kinetyczne ërodki pozawerbalne. Mimo ñe józyk migowy skçada

sió ze zbioru skodyfikowanych gestÜw przekazywanych kanaçem gestowo-wzro-

kowym, jednak podobnie jak w przypadku mowy dïwiókowej niemal nigdy

nie jest to odhumanizowana prezentacja umownych znakÜw migowych,

5 Cz. Dziemidowicz, Dziecko gçuche i józyk ojczysty, Bydgoszcz 1996.

194

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: