Waterson James - Wojny Mamelukow. Władcy i rycerze Islamu.pdf

(1033 KB) Pobierz
1064727386.001.png
Waterson James
Wojny Mameluków
Władcy i rycerze Islamu
PODZIĘKOWANIA
Jest w zwyczaju składać podziękowania wszystkim, którzy podczas pisania książki znosić musieli
różne niewygody i ograniczenia, lecz na tej liście będzie tylko jedna osoba moja droga żona Michele;
znajduje się także ona na liście osób, którym wdzięczny jestem za pomoc: zwłaszcza za tłumaczenia z
francuskiego, włoskiego i chińskiego, jakie dla mnie robiła. Chciałbym podziękować także Peterowi
Furtado z pisma History Today i mojej redaktorce Kate Baker. Wielkie dzięki także dla Beana Edge i
Jimmy’ego Reilly za ich wspaniałe zdjęcia i rysunki.
Wydarzenia i ludzie, o których mówi ta książka są czytelnikom Zachodu stosunkowo mało znane, a
szkoda, gdyż ich rola w historii jest ogromna.
Powód, dlaczego nie stały się tematem popularnym, przynajmniej w książkach przeznaczonych dla
szerokiego kręgu czytelników, jest taki, że to historia nad wyraz złożona i skomplikowana. Dawno,
dawno temu świat islamu na Środkowym Wschodzie był na swój sposób jasny i prosty, lecz od XIII
wieku schizmy i rywalizacje zburzyły ten obraz. U schyłku XI wieku na tereny wyznawców islamu
wdarła się chrześcijańska Europa; rozpoczęła się trwająca 200 lat awantura, która dziś jawi się nam
jako złowrogi i zgubny wykwit religijnego fanatyzmu; wtedy to krzyżowcy, z różnych wywodzący się
nacji, utworzyli na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego cztery państwa. Potem, w połowie
XIII wieku, na Środkowy Wschód nadciągnęli Mongołowie, którzy wyroili się z głębi Azji
Środkowej. I to w tym niezwykłym „bigosie” ludów i religii mamelucy niegdysiejsi
żołnierzeniewolnicy, którzy wyrośli na władców Egiptu zamarzyli sobie, by w prowadzonym na
dwóch frontach dżihadzie odnowić i odbudować islam.
Wystarczyło im nieco ponad 30 lat, by zatrzymać nawałę mongolską, a krzyżowców przepędzić z
powrotem do Europy.
Gdyby nie powstała dynastia mamelucka, historia Środkowego Wschodu potoczyłaby się pewnie
całkiem innym torem. W połowie XIII wieku imperium mongolskie, wciąż jeszcze względnie
jednolite, spajały wizja i geniusz jego twórcy, Czyngischana, którego przeznaczeniem było (tak
przynajmniej twierdzili jego następcy i dziedzice) władać całym światem, co dla nich oznaczało całą
Eurazję i Japonię. Od śmierci Czyngischana w 1227 roku bezustannie udowadniali, że wizja ta jest
realna; w latach 12411242 najechali idąc przez ziemie dzisiejszej południowej Rosji
na Europę Wschodnią, a w latach 12551260 opanowali prawie cały świat islamu i dotarli nad brzeg
Morza Śródziemnego, gdzie zetknęli się z państewkami krzyżowców. Co poniektórzy władcy tych
państewek gotowi byli ochoczo i radośnie powitać Mongołów, jako że ci jawili się jako nieugięci
wrogowie islamu; wielu poddało się im, jak zresztą i wielu książąt muzułmańskich i tak oto Syria
padła. W lecie roku 1260 wojska mongolskie maszerowały już na południe z zamiarem zdobycia
Egiptu.
Ewentualny sukces tej operacji uskrzydliłby ich wprost niewiarygodnie: mieliby wtedy w swej mocy
całe imperium islamu z dwiema stolicami, Bagdadem i Kairem, dostęp do portów
śródziemnomorskich, wojska wyćwiczone w sztuce oblężniczej cóż więc dalej? Bizancjum? Europa?
Jak wyglądałaby historia Eurazji z Kubiłajchanem, panem Xanadu*, władającym ziemiami od
Pacyfiku po Atlantyk?
Na szczęście nigdy tego wiedzieć nie będziemy, jako że mamelucy zatrzymali ich, wygrywając jedną
z najważniejszych bitew w historii, pod Ajn Dżalut (znanym także jako Źródło Goliata), niedaleko
Nablusu, sześćdziesiąt kilometrów na północ od Jerozolimy, tam gdzie dolina Jezreel spotyka się ze
wzgórzami Gilboa. Był środek lata. Mongolskim koniom brakowało wody i paszy, a liczebność armii
była poważnie uszczuplona, gdyż ponad połowa wojsk zawróciła do Persji, gdy nadeszły wieści o
śmierci wielkiego chana Mongołów, Mongkego. Ale nawet wtedy Mongołowie mieliby dość siły, by
pokonać każdą armię tamtych czasów. Każdą z wyjątkiem mameluków, którzy dzięki sprawnemu
wyszkoleniu i całkowitemu oddaniu się sztuce wojennej stali się równi Mongołom, a nawet ich
przewyższyli.
Mongołowie nie mieli sobie równych jako konni łucznicy, lecz mamelucy też byli tu mistrzami; poza
tym świetnie wyćwiczeni w posługiwaniu się kopią i mieczem, w tej sztuce przewyższali Mongołów.
Pod Ajn Dżalut Mongołowie zostali niemal wybici do nogi; katastrofa ta sprawiła, że
mameluckomongolska walka o supremację obróciła się w swego rodzaju stan „zimnej wojny”,
znaczony kilkoma najkrwawszymi w średniowieczu bitwami, aż po kres panowania Mongołów w
Persji, w 1335 roku.
Mamelucy byli także mistrzami w sztuce oblężniczej; potrafili ustawiać katapulty w liczbie i o
wymiarach dotąd na Środkowym Wschodzie niewyobrażalnych. Za panowania ich najwybitniejszego
władcy, Bajbarsa, mamelucy zdobywali zamki krzyżowców, które oparły się nawet dżihado
wi Saladyna. Władając Egiptem i Syrią, Bajbars zadał krzyżowcom tak wiele druzgocących ciosów,
że już w chwili jego śmierci w roku 1277
jasne było, że los ich jest przesądzony; ostatnie miasto krzyżowców mamelucy wzięli w roku 1291.
* W niedokończonym poemacie S.T. Coleridge’a Kubła chan, ów fantastyczny władca
(wzorowany na postaci Kubitaja) włada niezmierzonymi ziemiami ze swego bajkowego pałacu
nazwanego Xanadu (przyp. tłum.).
Bajbars był jednym z najbardziej uzdolnionych dowódców wieków średnich, równie bezlitosnym i
równie błyskotliwym i w sztuce wojennej, i w polityce, co sam Czyngischan. Toczył wojny na wielu
frontach; walczył z rządzoną przez Mongołów Persją, z Armenią, z państewkami krzyżowców oraz w
Nubii. Jako zręczny i przebiegły dyplomata utrzymywał
stosunki z Bizancjum, ze Złotą Ordą (czyli Mongołami władającymi południową Rosją)*, zapewnił
sobie wpływy na Sycylii i w Hiszpanii. Budował kanały, ulepszał porty i na wzór mongolski
zorganizował pocztę; wieści mogły być w ciągu trzech dni przekazywane przez konnych posłańców i
gołębie pocztowe.
Wpadł także na genialny pomysł, by zainstalować w Kairze własnego kalifa, a przez to
uprawomocnić dynastię, ustanawiając na nowo religijne przywództwo w islamie, które Mongołowie
zniszczyli, gdy w 1258 roku zdobyli Bagdad. Był
on też bez wątpienia prawdziwie wojennym mężem, a przez to i ekspertem w typowo wojskowych
sportach jak łowy, polo i konne walki turniejowe.
Za sułtanami mameluckimi stała armia oddana zasadom islamu, czyli prościej mówiąc idei dżihadu,
która wśród bojowników islamu przetrwała w swej najskrajniejszej i najbardziej
zindywidualizowanej postaci aż po dziś dzień.
Niniejsza książka opisuje realia polityczne i społeczne od początków epoki Bajbarsa po szczytowy
okres rozkwitu potęgi mameluków w drugiej połowie XIII wieku.
Potem, jeszcze przez dwa stulecia, imperium mameluckie walczyć będzie o utrzymanie swej pozycji,
by w końcu wkroczyć na drogę powolnego, długotrwałego upadku. Głównymi jego przyczynami były
konserwatyzm i korupcja; w końcu, mimo niewątpliwego heroizmu i nieprawdopodobnych wręcz
zwycięstw nad wrogami o znacznej przewadze liczebnej, imperium mameluckie uległo podwójnemu
atakowi; z jednej strony musiało stawić czoła ekonomicznemu współzawodnictwu z nową falą
europejskiej kolonizacji w rejonie Oceanu Indyjskiego, z drugiej rosnącej potędze imperium
osmańskiego. Ale nawet po tym, gdy z początkiem XVI wieku zostali temu imperium
podporządkowani, mamelucy pozostali wzorem i archetypem takiego ideału rycerskości i
wojskowego honoru, do którego osiągnięcia usilnie dążyli władcy osmańscy.
Taki jest, w skrócie, epicki zasięg książki Jamesa Watersona i zawarty w niej niezwykły barwny
zbiór tematów i postaci.
John Man
* Autor w odniesieniu do Złotej Ordy stosuje stale pewien skrót myślowy, mówiąc, że władała ona
„południową Rosją”; chodzi tu o ziemie dzisiejszej południowej Rosji i Ukrainy, zasiedlone
wówczas przez plemiona tureckie.
KRONIKA WYDARZEŃ
632 Zgon proroka Mohammeda.
651 Zakończony całkowity podbój przez Arabów Środkowego Wschodu i Persji.
716 Północna Afryka i Hiszpania opanowane przez Arabów.
732 Po bitwie pod Poitiers arabski napór na Europę zostaje powstrzymany.
Imperium islamskie rozszerza swą ekspansję na terytoria zamieszkane przez plemiona tureckie,
leżące na wschód od rzeki Oksos; zaczyna się proces sprowadzania z Transoksanii i Kaukazu do
krain islamu żołnierzyniewolników
mameluków.
750 Abbasydzki przewrót w Persji; wojna domowa w obrębie krain islamu.
Tureccy mamelucy pokazują, że są lepsi od żołnierzy arabskich.
833 Kalif alMutasim tworzy w Iraku pierwszą armię złożoną z mameluków; mamelucka elita
wojskowa zaczyna nabierać znaczenia.
1055 Tureckie plemię Seldżuków nadciąga ze Wschodu i zagarnia islamskie imperium Persji. Turcy
stają się dominującą potęgą wojskową islamu.
1071 Bitwa pod Manzikertem; armia bizantyjska zostaje zmieciona przez połączone siły Seldżuków,
mameluków i Turkmenów.
1099 Pierwsza krucjata podjęta w odpowiedzi na prośby Bizancjum o pomoc po klęsce pod
Manzikertem zdobywa Jerozolimę. Ze strony muzułmańskiej skuteczny opór armii krzyżowców
stawiają tylko oddziały turkmeńskie. Ich niesamowite ataki łucznicze rozbijają w puch „krucjatę
ludową”, nieomal niszczą główne siły krzyżowców pod Doryleum i zmiatają z powierzchni ziemi
armie krzyżowców kolejno w roku 1100 i 1101.
1187 Saladyn miażdży armię krzyżowców pod Hattin i odzyskuje Jerozolimę. W walkach z Trzecią
Krucjatą główną rolę odgrywają mamelucy stanowiący rdzeń jego armii.
1244 Bitwa pod La Forbie. Mamelucka armia sułtana Egiptu pokonuje połączone siły krzyżowców i
syryjskich muzułmanów.
12491250 Król Francji, Ludwik XI, prowadzi krucjatę do Egiptu. Jego armia zostaje pokonana przez
kairski regiment mameluków bahrydzkich, który następnie podnosi bunt przeciw swemu sułtanowi i
przejmuje władzę. Powstaje mamelucki sułtanat
Bahrytów.
1258 Mongołowie najeżdżają Środkowy Wschód, plądrują Bagdad i zabijają kalifa.
1259 Rozpoczyna się mongolski podbój Syrii: ilchan Hulagu wzywa mameluków do poddania się.
12601264 Wojna domowa między mongolskimi władcami, Arikiem Boge i Kubiłajem o tytuł i
władzę Wielkiego Chana, odrywa Hulagu od spraw syryjskich.
1260 Mamelucki sułtan Kutuz pokonuje Mongołów pod Ajn Dżalut; Mongołowie wycofują się z
Syrii. Kutuz zostaje zamordowany przez emira Bajbarsa, który wdziera się na tron.
1261 Mongołowie zostają ponownie pobici w Syrii, w bitwie pod Homs. Bajbars podejmuje dżihad
przeciw krzyżowcom. Królewski regiment mameluków czyni rdzeniem swej nowej armii i kładzie

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin