Podstawy prawne.pdf

(180 KB) Pobierz
Prawne podstawy zatrzymania sprzętu komputerowego przez Policję
Andrzej Adamski
Podstawy prawne zatrzymania sprzętu komputerowego
przez Policję w sprawach o piractwo komputerowe
W roku 2001 media informowały o wielu przypadkach zatrzymania przez
policję sprzętu komputerowego w celu zabezpieczenia materiału dowodowego
w sprawach o tzw. piractwo komputerowe. Okoliczności, w jakich dochodziło do
tych zatrzymań wywoływały protesty organizacji branżowych i krytykę
prasową 1 . Niejednokrotnie kierowała się ona przeciwko samej idei áakcji
antypirackiejÑ oraz jej promotorom (BSA, Microsoft Polska). Znacznie częściej
dotyczyła jednak stosowanych metod zwalczania piractwa przez przedstawicieli
organw ścigania i organizacji reprezentujących producentw programw
komputerowych:
áPo wkroczeniu do firmy i machnięciu legitymacją służbową, wszystkim osobom
pracującym przy komputerach każe się natychmiast odejść od stanowisk pracy, po
czym komputery zaczyna badać ekspert, m.in. uruchamiając z przyniesionej dyskietki
nieznany bliżej program. Jeżeli na ktrymś komputerze zostanie wykryte
nielicencjonowane oprogramowanie, komputer zostaje "aresztowany", tzn.
zapakowany i wywieziony z firmy. Przez cały okres badania komputerw nikomu z
firmy nie wolno wyjść ani zatelefonować. Czasami, gdy bojwka jest łaskawa, pozwala
się skopiować trochę dokumentw z aresztowanego komputera, dając na to 10-15
minut. Na zakończenie operacji szef firmy otrzymuje protokł-wspomnienie po
komputerach, ktrym będzie musiał się zadowolić przez kilka miesięcy. Po tygodniu do
firmy przychodzi "Postanowienie", w ktrym prokurator zatwierdza zatrzymanie "...
rzeczy, przeszukanie przeprowadzone bez polecenie prokuratora w wypadku nie
cierpiącym zwłoki". 2
Poniższe uwagi są prbą odpowiedzi nad kilka pytań natury prawnej, jakie
nasuwa lektura cytowanego fragmentu artykułu oraz innych publikacji
poruszających zagadnienie aktualnie stosowanych w Polsce metod walki z
piractwem komputerowym - rozpowszechnionym wśrd tzw. korporacyjnych
użytkownikw końcowych (ang. corporate end-user piracy ) 3 .
Zacznijmy od wyjaśnienia tego pojęcia.
1. Na czym polega piractwo komputerowe użytkownikw
korporacyjnych?
1 A. Horodeński, Szwadrony informatycznej śmierci, áRzeczpospolitaÑ Î dodatek áRzecz w sieciÑ(2001.03.22.), tenże, Piraci
i strże prawa, áRzeczpospolitaÑ Î dodatek áRzecz w sieciÑ (2001.05.17), M. A. Zieliński, Czy wiesz, co masz na dysku,
áRzeczpospolitaÑ (2001.12.24.), P. Krawczyk, Zdrowy rozsądek, a zabezpieczenie sprzętu komputerowego, Linux-News
2 A. Horodeński, Szwadrony informatycznej śmierci, j.w.
3 Wg raportu Business Software Alliance áSoftware Piracy in the European UnionÑ, January 1999, organizacja ta w 1998 r.
podjęła w Europie 2. 154 rżnego rodzaju działań prawnych skierowanych przeciwko piractwu korporacyjnemu, w tym 280
niezapowiedzianych kontroli legalności oprogramowania w siedzibie jego użytkownikw. 71 tego rodzaju kontroli
(najwięcej w Europie) przeprowadzono w Polsce (s. 66).
 
Najprościej mwiąc, na używaniu nielicencjowanego oprogramowania w
komputerach należących osb prawnych, podmiotw gospodarczych lub innych
jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej. Najczęściej
ápiractwo korporacyjneÑ jest skutkiem: 1) używania oprogramowania w lokalnej
sieci komputerowej na większej liczbie stanowisk niż na to zezwala umowa
licencyjna; 2) wykonania, wbrew licencji, dodatkowych kopii programu na
stanowiskach używanych przez pracownikw.
2. Czy używanie nielegalnych kopii prawnie chronionych programw
komputerowych jest w Polsce przestępstwem?
Nie. Polski ustawodawca nie przyjął takiego rozwiązania (zalecanego przez
rekomendację Rady Europy nt. Przestępstw Komputerowych z 1989 r.).
Zdecydował się natomiast na objęcie zakazem karnym szeregu innych form
naruszeń autorskich praw majątkowych w odniesieniu do programw
komputerowych, takich jak ich nieuprawnione: zwielokrotnianie [art. 117
ustPrAut], kopiowanie [art. 278 £ 2 k.k.], rozpowszechnianie [art. 116 ustPrAut]
oraz paserstwo [art. 118 ustPrAut , art. 293 k.k.].
3. Czy ápiractwo korporacyjneÑ narusza ktryś z wymienionych wyżej
zakazw ?
Biorąc pod uwagę istotę tej formy piractwa (więcej kopii lub użytkownikw niż
licencji) oraz sposb zdefiniowania poszczeglnych przestępstw przez
ustawodawcę - w zasadzie wchodzić mogą w grę tylko dwa przepisy Î art.278
£ 2 k.k. (nielegalne uzyskanie cudzego programu komputerowego w celu
osiągnięcia korzyści majątkowej), oraz art. 293 k.k. (umyślne lub nieumyślne
paserstwo programu komputerowego).
4. Czy właścicielowi przedsiębiorstwa lub osobie pełniącej funkcje
kierownicze w jednostce organizacyjnej, w ktrej używa się
nielegalnego
komputerowego
grozi
odpowiedzialność karna za tolerowanie tego stanu rzeczy ?
Nie. Polskie ustawodawstwo nie przewiduje sankcji karnych ani za brak
nadzoru w tej dziedzinie ani za posiadanie nielegalnego oprogramowania
komputerowego w związku z prowadzaną działalnością gospodarczą.
Rozwiązania takie występują w prawodawstwie niektrych innych państw, np.
Austrii i Wielkiej Brytanii, gdzie dyrektorzy instytucji lub właściciele
przedsiębiorstw mogą odpowiadać karnie za tego rodzaju czyny.
5. W jakiej sytuacji kierownik zakładu pracy może odpowiadać karnie za
ujawnione przypadki ápiractwa korporacyjnegoÑ ?
Na kierowniku zakładu pracy nie spoczywa szczeglny obowiązek prawny
kontrolowania legalności oprogramowania komputerowego używanego w
zarządzanym przez niego zakładzie. Nie może on zatem odpowiadać za
pomocnictwo do ápiractwa korporacyjnegoÑ przez zaniechanie (art. 18 £ 3 k.k.).
Może natomiast ponosić odpowiedzialność karną za podżeganie lub tzw.
sprawstwo polecające, w szczeglności, gdy wyda podległemu sobie
oprogramowania
pracownikowi polecenie wykonania nielegalnych kopii programw
komputerowych na stacjach roboczych znajdujących się w zakładzie.
6. Czy wiadomość o używaniu w firmie áXÑ ápirackichÑ programw
komputerowych stanowi wystarczającą podstawę dla Policji do
dokonania przeszukania pomieszczeń tej firmy w trybie art. 219 k.p.k.?
Tak, jeżeli istnieją uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że w firmie áXÑ
używa się programw komputerowych uzyskanych z naruszeniem przepisu art.
278 £ 2 lub art. 293 k.k. albo art. 117 lub art. 118 ustPrAut. Tylko w wypadkach
nie cierpiących zwłoki 4 przeszukanie może być przeprowadzone bez
postanowienia sądu lub prokuratora.
7. Czy Policja jest uprawniona do przeszukania zasobw komputerw
znajdujących się w firmie áXÑ w celu uzyskania dowodw wskazujących
na nielegalne pochodzenie programw komputerowych ?
Kodeks postępowania karnego nie przewiduje takiej możliwości. Art. 219 £ 1
k.p.k. wyraźnie mwi o áprzeszukaniu pomieszczeń i innych miejscÑ w celu
áznalezienia rzeczy mogących stanowić dowd w sprawieÑ. Informacja, w tym
program komputerowy, nie jest rzeczą (uzasadnienie projektu k.k. z 1997 r. do
art. 278 £ 2). Aktualny projekt nowelizacji k.p.k. przewiduje w związku z tym
wprowadzenie do polskiej procedury karnej normy (art. 236a k.p.k.), ktra
nakazuje odpowiednie stosowanie przepisw o przeszukaniu i zatrzymaniu
rzeczy do danych komputerowych i przekazw informacji przesłanych pocztą
elektroniczną. Do czasu uchwalenia przez Sejm i wejścia w życie wspomnianej
zmiany ustawodawczej, przeszukanie zasobw systemu informatycznego w
trybie art. 219 k.p.k. nie znajduje podstaw prawnych. Na czynność taką
przysługuje zatem zażalenie (art. 236 k.p.k.).
8. Czy bez przeszukania ápamięciÑ komputera jego zatrzymanie przez
Policję jest dopuszczalne ?
W ramach przeszukania ápomieszczeń i innych miejscÑ Policja ma prawo
zatrzymania każdej rzeczy, w tym komputerw, urządzeń peryferyjnych i
nośnikw informacji, jeżeli z okoliczności sprawy wynika, że mogą one stanowić
dowd w sprawie lub podlegają zajęciu w postępowaniu karnym. 5 Zatrzymanie
komputera podczas przeszukania pomieszczenia może zatem nastąpić nie
tylko w sprawie o jego kradzież, lecz także w celu odczytania i utrwalenia do
potrzeb dowodowych znajdujących się w pamięci dyskowej komputera danych,
w tym programw komputerowych.
9. Czy polskie prawo procesowe zezwala na zatrzymanie danych
komputerowych przez ich skopiowanie?
4 Tj. w sytuacji, gdy zwłoka spowodowana uzyskaniem postanowienia sądu lub prokuratora mogłaby doprowadzić do
ukrycia lub utraty rzeczy podlegających zatrzymaniu.
5 Wg Regulaminu prokuratury ( £ 122) - zatrzymanie rzeczy jest dopuszczalne, jeżeli: 1) służyła ona lub była przeznaczona
do popełnienia przestępstwa, 2) zachowała na sobie ślady przestępstwa, 3) pochodzi bezpośrednio lub pośrednio z
przestępstwa, 4) może służyć jako środek dowodowy do wykrycia sprawcy czynu lub ustalenia przyczyn i okoliczności
przestępstwa, 5) jej posiadanie bez zezwolenia jest zabronione.
Nie. Takiej alternatywnej metody zabezpieczenia dowodw przestępstwa, ktra
nie wymaga zatrzymania sprzętu komputerowego, nie przewidują przepisy
polskiej procedury karnej. áZatrzymanie przez skopiowanieÑ zostało uznane za
standard międzynarodowy przez Konwencję Rady Europy w sprawie
Cyberprzestępczości. Ratyfikacja tej konwencji przez Polskę będzie wymagała
dostosowania prawa polskiego do jej postanowień.
10. Jakie są zalety tej nowej, dostosowanej do środowiska
komputerowego, metody gromadzenia materiału dowodowego w
sprawach przestępstw związanych z technologią informacyjną?
Dwie podstawowe. áZatrzymanie przez skopiowanieÑ : 1) umożliwia szybkie i
efektywne zebranie áelektronicznych dowodwÑ przestępstw, gdy przedmiotem
przeszukania jest rozbudowany lub odległy system komputerowy, 2) pozwala
na respektowanie tzw. zasady proporcjonalności, czyli prowadzenie czynności
procesowych opartych na środkach przymusu bez wyrządzania niepotrzebnych
szkd i dolegliwości podmiotom dotkniętym tymi czynnościami. Na przykład
pozbawienie redakcji gazety możliwości korzystania z komputerw
wyposażonych w pirackie programy komputerowe nie jest konieczne, jeśli
materiał dowodowy w sprawie o nielegalne skopiowanie tych programw można
zabezpieczyć w inny sposb.
11. Czy polskie prawo zna ázasadę proporcjonalnościÑ ?
Tak. W celu wzmocnienia konstytucyjnych gwarancji praw i wolności osobistych
i gospodarczych do kodeksu postępowania karnego z 1997 r. wprowadzono
przepis (art. 227), ktry nakazuje władzom publicznym zachowanie umiaru i
poszanowanie godności osb oraz nie wyrządzanie niepotrzebnych szkd i
dolegliwości przy stosowaniu takich środkw przymusu procesowego jak
przeszukanie i zatrzymanie.
12. Jakie konsekwencje prawne może powodować naruszenie nakazu
ázachowania umiaruÑ?
Nie wywołuje bezpośrednich skutkw w sferze skuteczności przeszukania i
zatrzymania rzeczy. Zgodnie z art. 236 k.p.k., jest podstawą do złożenia
zażalenia na sposb przeprowadzenia tych czynności. Może też uzasadniać
wystąpienie z roszczeniem o odszkodowanie od Skarbu Państwa za szkody
wyrządzone przez funkcjonariuszy, jeżeli zatrzymanie sprzętu komputerowego
było niewspłmierne do wagi przestępstwa lub długotrwałe i wyrządziło
przedsiębiorstwu lub instytucji niepotrzebne szkody majątkowe. 6
6 Wg orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 5 grudnia 2001 r., każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została
mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Wina funkcjonariusza nie ma znaczenia dla
zasądzenia odszkodowania. Wystarczy niezgodność decyzji z przepisami prawa. (J. Kroner, Kodeks cywilny bez art. 418
k.c., áRzeczpospolitaÑ z 2001.12.05; I. Lewandowska, Wystarczy bezprawność decyzji, aby żądać odszkodowania od
władzy, áRzeczpospolitaÑ z 2002.01.09.).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin