Nauka o państwie 05.05.10r
Państwo jako podmiot współczesnych stosunków międzynarodowych
· Należy odróżnić państwo w rozumieniu prawa międzynarodowego od innych definicji państwa. W tym rozumieniu państwami nie będą landy niemieckie lub stany w USA. Z punktu widzenia prawa międzynarodowego, te jednostki są odpowiednikami naszych województw, nie są uczestnikami stosunków międzynarodowych.
· Państwem jest suwerenna jednostka geopolityczna (nie jest podporządkowana innym państwom, decyduje samodzielnie o prawach obowiązujących na jej terytorium). Musi posiadać zdolność utrzymywania stosunków z innymi państwami (prawo legacji) oraz efektywnie działający rząd.
· Współczesne stosunki międzynarodowe zaczęły się kształtować po pokoju westfalskim, który został podpisany w 1648r. i był ostatecznym ukoronowaniem rozpadu koncepcji uniwersalistycznej, średniowiecznej, zwierzchności cesarza. Stosunki międzynarodowe można określić jako interakcje miedzy pojedynczymi lub zbiorowymi uczestnikami społeczności międzynarodowej lub relacje miedzy różnymi grupami interesów wychodzących zasięgiem działań poza granice jednego państwa.
· Istotą stosunków międzynarodowych jest wyrażanie na zewnątrz potrzeb i dążeń społeczności wewnątrzpaństwowych, są one przejawem współdziałania, współzawodnictwa czy wręcz walki tych grup w społecznościach międzynarodowych.
· Uczestnicy stosunków międzynarodowych (oprócz państw) to organizacje międzyrządowe, grupy społeczne, partie polityczne, organizacje pozarządowe, korporacje transnarodowe oraz osoby fizyczne, których działania wykraczają poza granice kraju i które podejmują decyzje i realizują politykę zagraniczną jako samodzielny czynnik.
· Szerszy jest krąg podmiotów stosunków międzynarodowych niż prawa międzynarodowego. Nie każdy uczestnik stosunków międzynarodowych jest podmiotem prawa międzynarodowego. Taki podmiot musi się legitymować zdolnością do czynności prawnych oraz możliwością do występowania w stosunkach międzynarodowych. Podmiotami prawa międzynarodowego są tylko państwa, rządowe organizacje międzynarodowe oraz Stolica Apostolska (nazwę Watykan stosuje się najczęściej do spraw doczesnych, a Stolica Apostolska do spraw duchowych), Zakon Kawalerów Maltańskich
· Węższą grupą jest grupa podmiotów prawa międzynarodowego publicznego. Prawo międzynarodowe nazywano dawniej prawem narodów. Z racji suwerenności i równości podmiotów prawa międzynarodowego, treść tego prawa nie może być narzucona odgórnie (odróżnia to prawo międzynarodowe od wewnętrznego). Należy raczej mówić o umowie jako podstawie źródeł prawa międzynarodowego, jest to niejako również zwyczaj. Ogólne zasady prawa uznawane przez narody cywilizowane a także orzecznictwo sądów międzynarodowych.
· Zgodnie z Konwencją wiedeńską umowa międzynarodowa to porozumienie zawarte w formie pisemnej między państwami i regulowane prawem międzynarodowym, ujęte w jednym dokumencie lub w kilku związanych ze sobą dokumentach. Nie ma znaczenia nazwa, pod jaką porozumienie zostało zawarte (traktat, układ, konwencja, pakt, porozumienie, deklaracja, konkordat).
· Państwo zajmuje bardzo szczególną pozycję w stosunkach międzynarodowych: państwa podlegają prawu międzynarodowemu, z drugiej strony państwa same to prawo międzynarodowe tworzą, same określają, gdzie się kończy moc prawa międzynarodowego, a zaczyna suwerenność narodowa, gdzie jest granica, za która nikt nie może wkraczać.
· Inni uczestnicy stosunków międzynarodowych są w stosunku do państwa wtórni (w szczególności dotyczy to ludzi).
· Powodami, dla którego tak jest, jest po pierwsze: każdy człowiek podlega prawu jakiegoś państwa, państwo decyduje w jakim zakresie obywatel może działać na arenie międzynarodowej (np. państwo może nie wydać paszportu). Państwa azjatyckie i afrykańskie częściej korzystają z takich ograniczeń.
· Często obywatele uczestniczą w kontaktach międzynarodowych nie osobiście, lecz w ramach rożnych komisji międzynarodowych itp.
Sposoby powstawania państwa:
1. zjednoczenie dwóch lub więcej państw (Włochy, Niemcy)
2. podział na dwa lub więcej państw (po rozpadzie ZSRR)
3. secesja części terytorium, część państwa się od niego odrywa (Kosowo)
Sposób w jaki państwo powstało nie ma znaczenia w stosunkach międzynarodowych. Istotna jest data powstania państwa.
Prawo państwa do prowadzenia wojny
Prawo legacji czynnej i biernej – możliwość wysyłania przedstawicieli za granicę i przyjmowania zagranicznych delegacji. Poprzez wysyłanie przedstawicieli i uczestnictwo w konferencjach spotkaniach, państwo realizuje funkcje innowacyjną.
Kwestia uznawania jednych państw przez inne:
Ma to wpływ na realizowanie prawa legacji. Uznanie danego państwa nie jest obowiązkowe, nie ma charakteru konsultywnego – jeśli dane państwo nie jest uznawane przez inne państwo, to nadal pozostaje państwem z pełną suwerennością, jedynie ma utrudnione poruszanie się na arenie międzynarodowej. Uznawanie państw nie jest regulowane, należy jedynie do zwyczaju międzynarodowego (chyba, że jest to uznanie prowizoryczne, warunkowe) – problem Kosowa lub obszarów na terenie Gruzji.
Państwa są równe i suwerenne, mają takie same możliwości działania na arenie międzynarodowej. Niektóre państwa mają ograniczone możliwości wykonywania czynności prawnych – tzw. państwa zależne. Utrzymywanie stosunków z innymi państwami jest ograniczone na rzecz innych podmiotów – protektoraty i państwa wasalne (Andora płaci lenno Francji, San Marino, Monako, Czad – państwa karłowate).
Państwa neutralne – ich neutralność została zagwarantowana przez inne państwa; nie mogą uczestniczyć w sojuszach wojskowych, mogą wykorzystywać armię tylko do samoobrony.
Koncepcje postrzegania państw:
1. teoria realistyczna – państwa dbają tylko o własny interes, z innymi państwami współpracują tylko w takim zakresie, jaki jest potrzebny do zapewnienia sobie bezpieczeństwa;
2. idealistyczna – liczy się wspólnota interesów i dobro wspólnoty międzynarodowej, a nie dobro poszczególnego państwa; ta koncepcja stała się podstawą do integracji, także integracji europejskiej; dopuszcza do działania na szeroką skalę pozapaństwowych uczestników stosunków międzynarodowych
Podział na 2 typy państw:
1. państwa zdolne do samodzielnego zapewnienia interesów ekonomicznych i militarnych, które mają ukształtowaną świadomość narodową (niepodatną na wpływy zewnętrzne)
2. państwa o ograniczonych możliwościach zapewnienia sobie bezpieczeństwa oraz świadomości narodowej w fazie kształtowania się (zwykle istnieją tam pokaźne mniejszości narodowe, co wpływa na niedookreśloną tożsamość narodową)
Wiele państw dla osiągnięcia swoich celów potrzebuje pomocy i współpracy ze strony innych państw. W tym celu państwa powołują różne organizacje międzynarodowe (muszą liczyć minimum 3 państwa; jest to celowy i wielostronny związek państw utworzony na podstawie zawartego między nimi porozumienia i wyposażony w system stałych organów). Cele organizacji międzynarodowych mogą być różnorodne: współpraca gospodarcza, w zakresie kultury, sztuki, pakty militarne, mające na celu ochronę praw jednostki. Obecnie ilość org. międzynarodowych znacznie przekracza liczbę państw (ok. 1200). Niektóre są bardziej aktywne i skuteczne (NATO, NAFTA), inne mniej (np. Unia Afrykańska).
Sposoby zaspokajania przez państwo potrzeb ludności:
1. metody dyplomatyczne – opierają się na rozmowach, negocjacjach w celu osiągnięcia satysfakcjonującego wszystkich kompromisu; obecnie sposób najbardziej pożądany, pociąga najmniej negatywnych konsekwencji
2. metody niedyplomatyczne – metody negatywne, m.in. wymuszenie, szantaż, groźba użycia siły, rzeczywiste użycie siły; są formalnie zakazane, najczęściej skutkują dezaprobatą ze strony społeczności międzynarodowej; najczęściej prowadzą do retorsji – odpowiedzenie takimi samymi środkami, jakie zostały zastosowane; represalia – odpowiedź na nieprzyjazne działania innego państwa, ale nie musza przybierać identycznej formy, są również niezgodne z prawem międzynarodowym i powinno się ich unikać
Środki rozwiązywania konfliktów:
1. dyplomatyczne
a) arbitraż (strony oddaja spór do rozstrzygnięcia arbitrowi, może nim być inne państwo, osoba cywilna lub grupa osób; arbiter zapoznaje się ze sprawą i wydaje wyrok, do którego stronom nie przysługuje odwołanie i który strony powinny wykonać w dobrej wierze),
b) koncyliacje (sytuacja, kiedy wyrok komisji koncyliacyjnej nie jest wiążący, jest tylko pewną propozycją), powołuje się komisje, które ustalają stan faktyczny w jakiejś sprawie; państwa mogą powoływać pewne sądy międzynarodowe o charakterze
stałym – najważniejszy jest Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, jako strony mogą występować tylko i wyłącznie państwa; MTS będzie rozstrzygał w stosunku do danego państwa w sposób obowiązkowy
państwo ma nie tylko przywileje, ale też obowiązki; najważniejszym jest przestrzeganie prawa międzynarodowego i zwyczajów; jeśli nie przestrzega prawa międzynarodowego, musi się liczyć z poniesieniem odpowiedzialności przed innymi państwami albo sądem międzynarodowym
umkc