Systemy polityczne 10.05.2010r
Demokracja przedstawicielska – naród sprawuje władzę poprzez organy przedstawicielskie
Organem przedstawicielskim jest parlament jedno lub dwuizbowy (status przedstawiciela związany jest z mandatem). [Prezydent jest także przedstawicielem państwa, ale nie może mieć charakteru przedstawicielskiego narodu. -> Art. 10 – na gruncie tego przepisu mówi się o tym, że organem przedstawicielskim może być także prezydent i inne organy przedstawicielskie – występują tu pewne nieścisłości; ale parlament będzie na pewno) znak ? musimy postawić przy innych przedstawicielach:
Organy samorządu terytorialnego (ale tylko te które będą pochodziły z wyborów powszechnych, np. rada gminy, powiatu, sejmiki, wójt, burmistrz itp.)
Stosunek pełnomocnictwa – między wyborcami, a reprezentantami, jest to szczególny rodzaj pełnomocnictwa, przedstawicielstwa, istotą jego jest kadencyjność i posiada charakter stały, nawiązuje się z momentem wyboru i gaśnie z upływem kadencji, treść tego pełnomocnictwa uzależniona jest od konstrukcji mandatu przedstawicielskiego.
Rodzaje mandatów:
a) Mandat wolny – przedstawiciel pełni swoją funkcje, nie jest on związany instrukcjami swoich wyborców, istotą mandatu wolnego jest to, że nie może być on obwołany w trakcie sprawowania kadencji, przedstawiciela nie wiążą instrukcje wyborców
b) Imperatywny – związany ( przedstawiciela wiążą instrukcje wyborców, może być odwołany przed upływem kadencji, np. Bundestag. )
· Mamy do czynienia z tzw. fikcją prawną organizacji - jeśli mamy przedstawicieli to oni – ci przedstawiciele wyrażają wolę narodu, wola reprezentantów zostaje zaliczona na rzecz narodu, wyborcy mogą rozliczyć przedstawicieli w trakcie wyborów.
· Zgodnie z zasadą podziału władzy- każdy organ podziału władzy musi być ze sobą równorzędny.
· Partie polityczne uznaje się za element państwowotwórczy, regułą jest funkcjonowanie pluralizmu politycznego – zakłada wielość partii politycznych i swobodę ich tworzenia oraz działania.
· Istotą partii politycznych jest wpływanie metodami politycznymi na wpływanie władzy w państwie, muszą posiadać swoją strukturę organizacyjną opartą na dowolnym członkostwie oraz program działania [mogą występować pewne ograniczenia, np. art. 13]
· Partie polityczne poprzez system organów realizują wolę suwerena;
Wyróżniamy :
a) Partie rządzące – biorą udział samodzielnie bądź w koalicji w procesie sprawowania władzy
b) Opozycyjne- są bardzo istotnym elementem tworzenia woli państwowej , wyrażają wolę mniejszości
(Komisje sejmowe – mechanizmy zabezpieczania)
Funkcje partii politycznych:
a) Artykulacyjna – zgodnie, z którą partie polityczne kształtują i wyrażają opinie poszczególnych grup społecznych
b) Wyborcza – partie polityczne biorą udział w procesie wyborczym do organów przedstawicielskich
c) Wyłaniania elit politycznych – partie polityczne desygnują kandydatów na piastunów różnych urzędów politycznych (nawet jeżeli te urzędy mają być apolityczne)
d) Integracyjna – partie polityczne podejmują działania na rzecz integracji grup społecznych stanowiących zaplecze danej partii
Systemy partyjne - możemy o nich mówić w państwach demokratycznych (3 podstawowe systemy, w każdym z tych systemów regułą jest pluralizm polityczny)
a) System partii dominującej – istnieje w nim więcej niż 1 partia, ale tylko jedna z nich w dłuższym okresie uzyskuje przewagę i zdolna jest do sprawowania władzy czyli do samodzielnego tworzenia rządu większościowego, pozostałe partie posiadają nieliczną reprezentację w parlamencie lub jej w ogóle nie posiadają (np. socjaldemokraci w Szwecji w latach 70/80 ubiegłego wieku)
b) System dwupartyjny – istnieje więcej partii w państwie ale tylko jedna z dwóch głównych partii wygrywa wybory i zdolna jest do samodzielnego tworzenia rządu większościowego. Druga z głównych partii posiada stosunkowo dużą reprezentację w parlamencie, pozostałe nieliczną lub wcale, np. USA
c) System wielopartyjny – istnieje więcej partii w państwie i więcej niż dwie mają szansę wygrać wybory i samodzielnie tworzyć rząd większościowy, brak jest jednej partii, która w dłuższym okresie uzyskuje stałą przewagę w wyborach i od sprawowania rządów przeważnie konieczne jest utworzenie koalicji, koalicje te mogą mieć charakter ustabilizowany (np. Niemcy) bądź nieustabilizowany (Polska, Włochy)
Samorozwiązanie parlamentu (sejmu) - mieliśmy do czynienia z podjęciem uchwały o skróceniu kadencji sejmu ; skrajna stabilność –głównie lata 89-97
Systemy partyjne w państwach niedemokratycznych:
a) System monopartyjny – prawnie zakłada się istnienie tylko jednej partii politycznej, zakazane jest funkcjonowanie innych partii politycznych ( jest to czysty brak demokracji)
b) System partii hegemonicznej – w którym istnieje więcej partii politycznych, natomiast tylko jedna z tych partii ma decydujący wpływ na władzę państwową, inne partie polityczne są z tą największą partią w stałej koalicji i nie mają szans na samodzielne sprawowanie władz, prawnie zakazane jest istnienie partii opozycyjnych (tu mieści się brak demokratyzmu) [w latach 48-49 mieliśmy z tym systemem do czynienia]
Lobbing - jest to inaczej wywieranie wpływu; jest on legalny i tylko takie działania, które są zgodne z prawem możemy kwalifikować jako lobbing (dużą grupą nacisku są ekolodzy)
· celem lobbingu jest wpływanie na decydentów zmierzających do osiągnięcia i wypełnienia interesów, przeważnie te interesy będą interesami partykularnymi ale one powinny być zgodne z interesem ogółu czyli z tzw. dobrem wspólnym;
· lobbing uważany jest za działalność przedstawicielską uzupełniającą proces wyborczy, umożliwia on obywatelom udział w sprawach publicznych. Poprzez działalność lobbingową określone grupy interesu najczęściej wpływają na działalność prawotwórczą ale mogą również wpływać na decyzję organów państwowych i innych podmiotów, które z upoważnienia państwa wykonują kompetencje władz publicznych.
· działalność lobbingowa może również zmierzać do uzyskania konkretnych indywidualnych rozstrzygnięć, np. w zakresie prywatyzacji czy wymiarze podpisania umowy, pozwolenia na budowę, otrzymania koncesji.
Lobbingiem nie jest działalność nielegalna, a jeśli chodzi o znaczenie lobbingu w procesie znaczenia prawa -> ma on wpływać na tworzenie dobrego pod względem materialnym prawa.
Typy grub lobbingowych: (w różnych państwach mogą różnie wyglądać)
a) We Francji – jako ugrupowania ekonomiczne (np. finansowe, handlowe) , społeczno-administracyjne działające na określonym obszarze (np. gmina czy związek gmin) , grupy społeczno-ekonomiczne (np. konsumenci) , społeczno-kulturalne (ruchy ekologiczne, etniczne)
b) W Niemczech – grupy działające w ramach systemu gospodarczego i pracy (producenci, pracodawcy, pracobiorcy, konsumenci), grupy o charakterze samopomocowym (kombatanci, inwalidzi), podmioty działające w sferze nauki, religii, kultury -> istotnym elementem skupiającym dla nich jest pewna wartość, podmioty/ korporacje prawa publicznego (samorząd terytorialny), luźne grupy interesy, które przybierają formę ruchów społecznych (ruchy pokojowe czy ochrony środowiska)
Grupy lobbingowe posiadają swoją strukturę, historię, np. związki zawodowe lub takie które mają luźne powiązanie ( o płynnej strukturze organizacyjnej) -> są to grupy społeczne czy ekologiczne
WYBORY: możemy je kojarzyć jako bezpośredni sposób decydowania o wyborze organu przedstawicielskiego, jest to sposób nawiązania stosunku przedstawicielskiego
Funkcje wyborów: (5)
a) Kreacyjna - która polega na wyłanianiu i kształtowaniu składu personalnego organu przedstawicielskiego na czas kadencji
b) Wyrażania woli wyborców – wyborcy poprzez poparcie określonego programu politycznego artykułują własne poglądy i interesy
c) Legitymująca - wybory legitymują czyli dają uzasadnienie/ udzielają poparcia dla całego systemu politycznego, legitymują również ekipę rządzącą mającą poparcie większości parlamentarnej wyłonionej w wyborach
d) Kontrolną – wybory umożliwiają cykliczną kontrolę zgodności z wolą suwerenna z działaniem reprezentantów
e) Integracyjna - wyborcy jednoczą się wokół pewnych wartości społecznych, celów politycznych i programów
WYBORY:
Powszechne- odbywają się na obszarze całego państwa, do organów centralnych i samorządu terytorialnego- jeśli odbywają się w jednym dniu (wybory powszechne)
lokalne- przeprowadzone na części terytorium państwa (np. do senatu wybory uzupełniające)
^ wybory uzupełniające- mają na celu uzupełnienie składu organu przedstawicielskiego
^ ponowne- przeprowadza się w przypadku unieważnienia wyborów, mogą one być unieważnione na całym obszarze państwa lub na części obszaru
Sposoby uzupełniające organu przedstawicielskiego :
- Wybory uzupełniające
- Wstąpienie kolejnego kandydata z listy (w przypadku wyborów do sejmu)
[ Ustawowa liczba posłów to 460 (ustalona w … ) a ogólna to 459 ]
Wielkość uzyskanych głosów się liczy a nie kolejność na liście. Ośle głosy to głosy dla pierwszej osoby na liście.
Prawo wyborcze – możemy o nim mówić w znaczeniu
a) Przedmiotowym – przepisy na podstawie, których przeprowadzane są wybory, np. Konstytucja, ustawy czyli ordynacje wyborcze, akty wykonawcze do ordynacji czyli rozporządzenia ale także uchwały normatywne państwowej komisji wyborczej
b) Podmiotowym – prawo wyborcze czynne (przysługuje przeważnie obywatelom danego państwa i przyznawane jest od momentu osiągnięcia tzw. pełnoletniości cywilnej z reguły jest to 18 rok życia, prawo wybierania i bierne ( zwane prawem wybieralności oznacza prawo możliwości do wybrania ( w wyborach powszechnych-> 18 lat, w wyborach do sejmu 21 lat, do senatu 30 lat, a na prezydenta 35 lat )
Kartka: System przeliczania głosów na mandaty (tylko w proporcjonalnym występują. W Polsce występuje najczęściej Metoda d’Hondta – preferuje ugrupowania duże, z największą ilością oddania głosów, ma to znaczenie w wielopartyjnym systemie z bardzo dużym rozdrobnieniem
Klasyczna metoda Sainte– preferuje ugrupowania małe, będzie występowała w systemie dwupartyjnym, gdzie mamy przewagą 2 dużych partii politycznych, gdzie poparcie po 50% się rozkłada
incydentalnie występowała w PL zmodyfikowana metoda Sainte-Lague – ugrupowania średnie
Metoda przeciwwagi Metoda Hare- Niemeyera - jest to metoda najbardziej obiektywna, niekiedy łączy się te sytuacje, dokonuje się mandatów w dwóch turach
Założenia:
10 mandatów do podziału i wiemy ile padło głosów na poszczególne głosy, np. lista A 43 00 głosów
Drugą czynnością : dzielimy głosy przez 1, 2, 3, 4 i kolejne liczby aż do chwili gdy z uzyskanych w ten sposób ilorazów da się uszeregować tyle liczb ile jest mandatów do podziału (art. 166 w ordynacji wyborczej do Sejmu i Senatu) najpierw dzielimy przez 1 i wynik jest prosty. Później przez 2 i wpisujemy do tabelki, dla listy A dzielimy liczbę 43 00 i wpisujemy wynik, dla listy A dzielimy przez 3 liczbę 43 000 ( liczbę uzyskanych głosów) i odnajdujemy wśród tych ilorazów tyle liczb ile jest mandatów do podziału, 10 mandatów największych liczb. Pierwsza największa to 43 000, potem 23 000 itp. Następne działanie: każdej liście przepisujemy tyle mandatów ile ilorazów największych jej przypadło np. dla listy A – 5, a dla listy D – 0
[ w 3 metodzie dzielnikiem są liczby nieparzyste] jest 10 mandatów
Metoda 4 mamy tabele i wzór założenia mamy te same, teraz musimy podstawić te wielkości przez ten wzór. X1 to 43 000 y to 10 i dzielimy przez 100 000 wyszło 4.3 dla listy A. W tym systemie mandaty przyznajemy zgodnie przed przecinkiem czy np. dla listy A – 4
Przyodzieliśmy 8 mandatów, zostało nam 2. Metoda ta nazywa się metodą największej reszty,
Gdybyśmy mieli jeszcze jeden mandat czyli 11 to byśmy dali je liście A
Przymiotniki wyborcze – kolejny wykład
umkc