larwy muchy.pdf

Nr 7–8

WIADOMOŚCI LEKARSKIE 2007, LX, 7–8

381

Marek Orkiszewski

ZASTOSOWANIE LARW MUCHY LUCILIA SERICATA

W LECZENIU TRUDNO GOJĄCYCH SIĘ RAN

Z Zakładu Medycyny Zapobiegawczej i Zdrowia Środowiskowego

Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

Korzystny wpływ larw stosowanych w zakażeniach ran znano od wieków, jednak dopiero w okresie wojny domowej w Ameryce doceniono

ich znaczenie lecznicze dzięki lekarzowi, Zachariasowi, który jako pierwszy wprowadzał larwy do ran w celu ich oczyszczenia. W latach 30.

ubiegłego wieku inny lekarz, Baer, z powodzeniem zastosował larwy w leczeniu zapalenia kości u czworga dzieci. Po wprowadzeniu sulfo-

namidów oraz przemysłowej produkcji penicyliny leczenie larwami ograniczone zostało w latach 40. do ran niepoddających się rutynowemu

leczeniu. W latach 80. ubiegłego wieku po ulepszeniu metod sterylizacji jaj larw oraz po obniżeniu się skuteczności klinicznej antybiotyków

w leczeniu ran powrócono do tej metody. Dzisiaj terapia larwami stała się w mniejszym stopniu terapią ostatniej nadziei, stosowana jest jako

leczenie z wyboru w owrzodzeniach goleni, ropniach skóry, ranach odleżynowych oraz w zakażeniach ran pourazowych. Jej korzystny wpływ

stwierdzono także w leczeniu stopy cukrzycowej oraz w niszczeniu tkanki nowotworowej. Łatwość zastosowania, bezpieczeństwo, prawie

brak objawów ubocznych i niezwykła często skuteczność w oczyszczaniu ran czynią terapię larwami metodą pierwszego wyboru zarówno

w leczeniu szpitalnym, jak i ambulatoryjnym. Doświadczenie kliniczne wskazuje ponadto, że leczenie larwami może znacząco obniżyć koszty

leczenia przez skrócenie okresu hospitalizacji i zmniejszenie zużycia antybiotyków. [Wiad Lek 2007; 60(7–8): 381–385]

Słowa kluczowe: larwy much, gojenie ran, myasis , Lucilia sericata.

Korzystny wpływ żerujących w zakażonej ranie larw

muchy Lucilia sericata obserwowano już w starożyt-

ności, jednak dopiero w 1928 r. amerykański ortopeda

William Baer z Uniwersytetu Johnsa Hopkinsa z dobrym

wynikiem zastosował zasadę pasożytnictwa fakultatyw-

nego ( myasis ) w leczeniu zapalenia kości u czworga dzie-

ci [1]. Kolejne próby stosowania tej metody zakończyły

się niepowodzeniem z powodu zakażenia ran zarazkami

tężca. Dopiero po wprowadzeniu sterylizacji larw

i jaj, zapoczątkowana przez ﬁrmęLederleprzemysłowa

hodowla larw umożliwiła ich zastosowanie na szeroką

skalę [2]. Wśród 5750 leczonych w latach 30. ubiegłego

wieku pacjentów nie obserwowano poważnych objawów

ubocznych, a zadowalające wyniki uzyskano u 91,2%

[3]. Pojawienie się w latach 40. ubiegłego wieku sulfona-

midów i zapoczątkowanie produkcji penicyliny na skalę

przemysłową wyparło larwy z lecznictwa, z wyjątkiem

sytuacji skrajnych: zapalenia wyrostka sutkowatego lub

rozległego zakażenia okolicy krocza [4,5].

Obserwowany obecny powrót do leczenia larwami

wynika z nieskuteczności dotychczasowych metod oraz

ze zmniejszającej się gwałtownie wrażliwości szczepów

drobnoustrojów na antybiotyki. Największy wkład

przypisuje się Shermanowi i wsp. [6], których badania

w latach 80. spowodowały powrót do tej metody, ze

wskazaniem na leczenie przewlekłych ran u najuboż-

szych. Od 1996 r. w ciągu kilku następnych lat na te-

renie Wielkiej Brytanii w 1300 ośrodkach medycznych

zużyto 40 000 opakowań larw [7]. Obecnie larwy much

wykorzystuje się w lecznictwie otwartym i szpitalach

zarówno w USA, jak i krajach europejskich.

Korzystny wpływ larw polega na oczyszczeniu rany

z martwej tkanki oraz usunięciu zarazków. Potwierdzone

zostało niedawno również ich wspomagające działanie

w rozwoju ziarniny, na co już wcześniej wskazywały

obserwacje kliniczne. Larwy nie posiadając zębów tra-

wią pozaustrojowo martwe tkanki i drobnoustroje, a na-

stępnie połykają je. Para wydłużonych szczęk-haczyków

służy do poruszania się oraz kotwiczenia w ranie. Enzy-

my wydzielane przez larwę należą do grupy kolagenaz

i enzymów działających jak trypsyna i chymotrypsyna

[7,8,9,10,11,12,13,14].

Już wcześniej wskazywano na możliwość istnienia

tolerancji własnej larw na bakterie w środowisku mar-

twej tkanki, umożliwiającej ich przeżycie. Może ona

wynikać z właściwości trawiennych larw w stosunku

do drobnoustrojów. Robinson i wsp. [15,16] wykazali

obecność licznych drobnoustrojów w początkowym

odcinku przewodu pokarmowego larw, zanikającą w od-

cinkach końcowych. Najwyraźniejszy spadek ich liczby

stwierdzono w tylnym odcinku przewodu pokarmowego

larwy, tam gdzie aktywność enzymów proteolitycznych

jest największa [15,16].

Po zastosowaniu larw odczyn w ranie zmienia się

w kierunku zasadowym – możliwe, że powstający amo-

niak i dwuwęglan amonu przyczyniają się do śmierci

bakterii wspomagając ziarninowanie [17,18]. Nie wydaje

się jednak, aby sam wzrost pH w ranie powodował zaha-

mowanie wzrostu liczby bakterii, która – podobnie jak

w przypadku gronkowca złocistego – wzrasta nawet przy

pH 9. Badania Stewarta [19] wskazują na możliwości

oddziaływania bakteriobójczego wapnia i węglanu wap-

nia produkowanego przez larwy.

382

M. Orkiszewski

Nr 7–8

Wydzielina larw okazała się skuteczna wobec

szczepów gronkowca złocistego, paciorkowca A i B,

oraz pseudomonas i szczepów gronkowca opornego

na metycylinę . Nie wykazano natomiast jej aktywno-

ści bakteriobójczej wobec szczepów Escherichia coli ,

Enterococcus ani Proteus , choć w samej ranie stwier-

dzono zahamowanie wzrostu niektórych z nich [20].

Zahamowanie wzrostu szczepów metycylinoopornych

i pseudomonas wskazuje raczej na ich usuwanie w proce-

sie trawienia w przewodzie pokarmowym larwy, wobec

– jak wykazano – mniejszej skuteczności wydzieliny

pozaustrojowej.

Mechanizm wspomagania przez larwy procesu goje-

nia ran nie jest znany. Efekt ten przypisywano obecnej

w wydzielinie larw alantoinie oraz mocznikowi, wska-

zując na dobre wyniki gojenia ran dzięki stosowaniu

tych związków [21]. Prute [22] osiągnęła wspomaganie

gojenia dzięki wywołanej przez larwy stymulacji ﬁbro-

blastów, większej od uzyskiwanej dzięki nabłonkowemu

czynnikowi wzrostu ( epithelial growth factor – EGF).

Stosowane w przebiegu leczenia trudno gojących się ran

leki i środki modyﬁkująaktywnośćlarwwranie:anty-

biotyki w dawkach terapeutycznych nie odnoszą skutku,

natomiast stosowane dla wspomagania proteolitycznego

oczyszczania ran hydrożele zmniejszają wzrost larw

oraz ich przeżywalność [23,24]. Efekt ten przypisywano

w części obecności glikolu propylowego, dodawanego

do większości żeli dla zachowania ich wilgotności

i sterylności. Aktywność larw ulega zmniejszeniu przez

zwiększoną wilgotność (ilość wody w ranie), wskutek

rozcieńczenia, co tłumaczy ograniczoną aktywność larw

w obﬁtującychwwydzielinyranach.

Obserwowane obecnie zainteresowanie leczeniem

larwami wynika z obserwacji ich znacznej skuteczno-

ści, postępującego spadku efektywności antybiotyków,

a także uzyskiwaniu larw o minimalnym zanieczysz-

czeniu innymi drobnoustrojami. W 1996 r. powstało

Międzynarodowe Towarzystwo Bioterapii, prowadzące

badania nad rolą żywych organizmów w procesie go-

jenia. Istnieją podstawy, aby sądzić, że brytyjskie siły

specjalne przechodzą specjalne szkolenie w zakresie

leczenia larwami w warunkach pola walki.

Wskazania do leczenia larwami obejmują różne

rodzaje zakażonej lub martwiczej rany, takie jak owrzo-

dzenia kończyn dolnych, rany odleżynowe, zakażone

rany pooperacyjne oraz rany martwicze w przebiegu

cukrzycy lub nowotworów. Obserwowano oczyszczenie

ran odleżynowych w ciągu 1,5 tygodnia, w porównaniu

z trwającym 4 tygodnie leczeniem tradycyjnym. Powięk-

szające się tygodniowo o 21,8% przed terapią larwami

rany odleżynowe, zmniejszały się o 20% po tygodniu

od ich zastosowania [6].

W przeszłości nie polecano larw w leczeniu ran są-

siadujących z ważnymi strukturami organizmu, takimi

jak np. duże naczynia. Dotychczasowe doświadczenia

pozwalają na stopniowe zwiększanie zakresu tych zasto-

sowań: opisano przypadek skutecznego zagojenia roz-

ległej, ropiejącej rany szyi po laryngektomii wykonanej

z powodu nowotworu.

Larwy stosowane jako metoda ratująca życie stają

się obecnie sposobem z wyboru w leczeniu martwiczych

ran pourazowych. Doświadczenia własne w leczeniu

rozległej rany powstałej wskutek amputacji urazowej

kończyny dolnej i części miednicy u 11-letniego chłop-

ca oraz podobnego urazu u 38-letniej osoby wskazują

na skuteczność stosowania larw w usuwaniu martwi-

cy w ranach jako metody z wyboru [25]. Użycie larw

w leczeniu owrzodzeń nowotworowych umożliwia

usuwanie martwej tkanki i związanego z nią przykrego

zapachu. Czy i w jakim stopniu obecność larw wpływa

na rozwój tkanki nowotworowej, jest natomiast obecnie

przedmiotem obserwacji i badań [26].

Przeprowadzone w randomizowanym badaniu

12 pacjentów porównanie kosztów leczenia w przypadku

owrzodzeń żylakowych za pomocą larw i żelu wskazuje

na znaczne oszczędności oraz skuteczność stosowania

larw: u wszystkich chorych rany oczyszczone zostały

za pomocą larw w ciągu 3 dni, po zastosowaniu żelu

zaś zaledwie u 2 pacjentów rany uległy oczyszczeniu

dopiero po upływie miesiąca. Wprowadzenie larw

ograniczyło liczbę wizyt, hospitalizacji, a także ilość

zużytego materiału opatrunkowego. Oceniając koszt

leczenia według kosztów materiałów potrzebnych

w procesie całkowitego oczyszczenia rany, Wayman

i wsp. [27] wykazali, że leczenie larwami jest prawie 5-

-krotnie tańsze niż stosowanie żelu. Korzyści wynikające

z zastosowania tej metody są znaczące [28]. W przypad-

ku pacjenta dotyczą one szybkiego oczyszczenia rany,

usunięcia zakażenia, skrócenia czasu gojenia, a często

także uniknięcia amputacji; w odniesieniu do jakości

życia wskazuje się na zmniejszenie bólu związanego

z raną, eliminację nieprzyjemnego zapachu, ograniczenie

liczby wizyt u lekarza oraz przypadków wymagających

hospitalizacji; korzyści dla systemu służby zdrowia to

znaczące oszczędności w kosztach leczenia, zmniejszone

obłożenie łóżek szpitalnych przez zakażonych pacjentów

oraz spadek zużycia antybiotyków.

Decyzja o zastosowaniu leczenia larwami wymaga

wstępnej oceny rozległości rany oraz ilości tkanki mar-

twej. Wcześniej uważano, że z uwagi na możliwość

wstecznego wchłaniania związków amoniaku wartością

bezpieczną jest maksymalnie 10 larw/cm 2 [29]. Jak dotąd

nie potwierdzono tych obaw i maksymalne zagęszczenie

larw nie ma znaczenia w kontekście bezpieczeństwa

pacjenta, podkreśla się jednak, że larwy jako zwierzęta

stadne wykazują wzmożoną aktywność w warunkach

konkurencji. W celu ułatwienia obliczeń opracowano

podręczny kalkulator do oceny niezbędnej w leczeniu

liczby larw, biorąc pod uwagę rozległość rany oraz

rozmiary tkanki martwej. Na ogół stosuje się 1–5 opako-

Nr 7–8

Gojenie ran

383

wań larw po 300 sztuk. Poza koniecznością przerwania

stosowanych ewentualnie żeli proteolitycznych kilka

dni przed włączeniem leczenia larwami, zasadniczo rana

nie wymaga wcześniejszego przygotowania. Poleca się

przemywanie jej mydłem i solą ﬁzjologiczną w celu

usunięcia pozostałych po stosowanych dotąd środkach

elementów.

Larwy dostarczane są w ampułkach po 100–300 sztuk.

Wypłukuje się je niewielką ilością soli ﬁzjologicznejna

gazik, który przykłada się do rany pokrywanej nylonową

siatką, przyklejaną do odpowiednio wyciętego opatrunku

hydrokoloidowego, uniemożliwiającą wydostawanie się

larw na zewnątrz. Następnie nakłada się pojedynczy

opatrunek gazowy wilgotny, przykrywany opatrunkiem

suchym. Opatrunki gazowe pokrywające siatkę zmienia

się zależnie od nasiąkania wydzieliną jednorazowo lub

kilkakrotnie w ciągu dnia ( ryc. 1 ).

Znacznie łatwiejsze jest położenie na ranie wo-

reczków zawierających larwy. Ucieczka larw z rany

jest wówczas niemożliwa, a kontrola postępu gojenia

łatwiejsza. Woreczki zawierające larwy i drobne ścinki

Ryc. 1 . Larwy położono luźno na ranę. Widoczna siatka nylonowa

zabezpieczająca przed wyjściem larw poza opatrunek. Okolica

rany zabezpieczona opatrunkiem hydrokoloidowym, służącym

do uszczelnienia siatki.

Ryc. 2. Woreczek z larwami na ranie (około 300 sztuk). Pokry-

wa się go wilgotnym (0,9% NaCl) opatrunkiem i pojedynczym

opatrunkiem gazowym suchym.

Ryc. 3. Stopa cukrzycowa. Rana z bardzo głęboką martwicą przed

leczeniem (a) i po 4 tygodniach – 5 opatrunkach z larwami (b).

Chory poprzednio zakwaliﬁkowanydoamputacji.

384

M. Orkiszewski

Nr 7–8

gąbki ułatwiają wchłanianie wydzieliny. Opakowania

zawierają 50–600 sztuk larw. Sądząc z zaobserwowanej

tu zwiększonej ruchliwości oraz przeżywalności larw,

kawałki gąbki mogą oddziaływać na zasadzie „fałszywe-

go konkurenta” w walce o pożywienie. Woreczki dobrane

zależnie od wielkości rany i ilości tkanki martwej układa

się na powierzchni rany ( ryc. 2 ), przykrywając ją następ-

nie zwykłym opatrunkiem gazowym, którego spodnią,

najbliższą ranie warstwę zwilża się solą ﬁzjologiczną.

Brzegi rany pokrywa się osłonowo pastą cynkową.

Opatrunek zmienia się w ciągu dnia w zależności

od jego przesiąkania wydzieliną z rany. Można wów-

czas zmienić położenie woreczka z larwami stosownie

do umiejscowienia martwicy. Opatrunek pozostawia

się na ranie przez 4 doby ( ryc. 3a , b ), po ich upływie

larwy osiągają rozmiar 2–8 mm, co stanowi dowód ich

aktywności. W ranach z większą ilością tkanki martwej

do pełnego oczyszczenia wymagane jest powtórne bądź

3-krotne zastosowanie larw. W rozległych ranach (np.

w stopie cukrzycowej) do pełnego oczyszczenia rany

konieczna jest 5- lub 6-krotna zmiana opatrunku ( ryc.

3a , b ). Wymazy pobrane z rany po leczeniu nie wykazują

zwykle obecności drobnoustrojów. W dalszym cyklu roz-

wojowym larwy przekształcają się w czerwie, z których

po około 10 dniach rozwija się dorosła postać muchy.

Objawy uboczne po zastosowaniu opatrunku z lar-

wami występują rzadko. Tylko wyjątkowo obserwuje się

nasilenie bólu u osób z chorobą niedokrwienną kończyn.

Wydaje się, że wynika on z alkalicznego środowiska

w ranie, powstałego wskutek aktywności larw, gdyż po

ich usunięciu uczucie bólu ustępuje. Ustąpienie bólu

w trakcie leczenia obserwuje się zresztą częściej niż jego

nasilenie. Teoretycznie możliwe jest dodatkowe zaka-

żenie rany spowodowane obecnością larw, sterylizacja

na etapie jaj pozwala jednak uzyskać larwy o znikomej

wirulencji. W tym też kierunku zmierzają prowadzone

obecnie badania nad uzyskiwaniem w pełni jałowej ho-

dowli pozbawionej białek obcogatunkowych. W wyjąt-

kowych przypadkach obserwowano także podwyższoną

temperaturę, której przyczyny nie ustalono; być może

działanie produktów trawienia bakterii w przewodzie

pokarmowym larw ma charakter pirogenny. U około

1% pacjentów obserwowano krwawienie w postaci

sączenia, nie było ono jednak nasilone i ustępowało po

zastosowaniu ucisku.

Sytuacja prawna leczenia larwami w krajach Unii

Europejskiej została uregulowana w 2004 r., kiedy lar-

wy uznano za nielicencjonowany produkt medyczny.

Warunki wytwarzania/hodowli larw muszą jednak speł-

niać wszelkie wymagania nadzoru farmaceutycznego.

W 2003 r. leczenie larwami zostało dopuszczone przez

Food and Drug Administration; w Niemczech i Szwe-

cji larwy hoduje się w laboratoriach przyszpitalnych

i są one dostępne w sprzedaży internetowej. W 2001 r.

w Wielkiej Brytanii opracowanie metody hodowli larw

do celów leczniczych zyskało nagrodę jako tzw. Mille-

nium Product w zakresie przedsiębiorczości i otrzymało

prestiżową nagrodę Królowej.

Piśmiennictwo

[1] Baer WS. The treatment of chronic osteomyelitis with the maggot (larva of the blow ﬂy).JBoneJointSurg1931;13:438–475. [2] Puckner WA. New

and nonofﬁcialremedies,surgicalmaggots-Lederle.JAMA1932;98:401. [3] Robinson W . Progress of maggot therapy in the United States and Canada in the

treatment of suppurative diseases. Am J Surg 1935; 29: 67–71. [4] Horn KL, Cobb AH, Gates GA . Maggot therapy for subacute mastoiditis. Arch Otolaryngol

1976; 102: 377–379. [5] Teich S, Myers RA . Maggot therapy for severe skin infections. South Med J 1986; 79: 1153–1155. [6] Sherman RA, Wyle F, Vuple M,

Levsen L, Castillo L . The utility of maggot therapy for treating pressure sores. J Am Paraplegia Soc 1993; 16: 269–270. [7] Thomas S, Jones M, Shutler S,

Jones S . Using larvae in modern wound management. J Wound Care 1996; 5: 60–69. [8] Hobson RP. On an enzyme from blow-ﬂylarvae(Luciliasericata)which

digests collagen in alkaline solution. Biochem J 1931; 25: 1458–1460. [9] Hobson RP. Studies on the nutrition of blowﬂylarvae.I.Structureandfunctionofthe

alimentary tract. J Exp Biol 1931; 8: 109–123. [10] Ziffren SE, Heist HE, May SC, Womack NA. The secretion of collagenase by maggots and its implication.

Ann Surg 1953; 138: 932–934.

[11] Fraser A, Ring RA, Stewart RK. Intestinal proteinases in an insect, Calliphora vomitoria L. Nature 1961; 192: 999–1000. [12] Pendola S, Greenberg B .

Substrate-speciﬁcanalysisofproteolyticenzymesinthelarvalmidgutofCalliphoravicina.Ann Entomoll Soc Am 1975; 68: 341–345. [13] Vistnes L. M, Lee R,

Ksander GA . Proteolytic activity of blowﬂylarvaesecretionsinexperimentalburns.Surgery1981;90:835–841. [14] Casu RE, Pearson RD, Jarmey JM, Cadogan LC,

Riding GA, Tellam R. Excretory/secretory chymotrypsin from Lucilia cuprina: puriﬁcation,enzymaticspeciﬁcityandaminoacidsequencededucedfrommRNA.

Insect Mol Biol 1994; 3: 201–211. [15] Robinson W, Norwood VH . Destruction of pyogenic bacteria in the alimentary tract of surgical maggots implanted in

infected wounds. J Lab Clin Med 1934; 7: 581–586. [16] Robinson W, Norwood VH . The role of surgical maggots in the disinfection of osteomyelitis and other

infected wounds. J Bone Joint Surg 1933; 15: 409–416. [17] Robinson W, Baker FL . The enzyme urease and occurrence of ammonia in maggot infected wounds.

J Parasitol 1939; 25: 149–155. [18] Robinson W. Ammonium bicarbonate secreted by surgical maggots stimulates healing in purulent wounds. Am J Surg 1940;

47: 111–115. [19] Stewart MA. The role of Lucilia sericata Meig. larvae in osteomyelitis wounds. Ann Tropical Med Parasitol 1934; 28: 445–460. [20] Thomas S,

Andrews AM, Hay NP, Bourgoise S . The anti-microbial activity of maggot secretions: results of a preliminary study. J Tissue Viability 1999; 9: 127–132.

[21] The healing properties of allantoin and urea discovered through the use of maggots in human wounds. Ann Rep Smithsonian institution, Washington,

DC, US Government Printing Ofﬁce,1938. [22] Prete P. Growth effects of Phaenicia sericata larval extracts on ﬁbroblasts:mechanismforwoundhealingby

maggot therapy. Life Sci 1997; 60: 505–510. [23] Sherman RA, Wyle FA, Thrupp L . Effects of seven antibiotics on the growth and development of Phaenicia

sericata (Diptera: Calliphoridae) larvae. J Med Entomol 1995; 32: 646–649. [24] Thomas S, Andrews AM. The effect of hydrogel dressings on maggot develop-

ment. J Wound Care 1999; 8: 75–77. [25] Orkiszewski M, Madej J, Kilian T . The use of maggot therapy as an adjunct to surgical debridement: a paediatric case

report. World Wide Wounds March, 2006. [26] Weil GC, Simon RJ, Sweadner WR. A biological, bacteriological and clinical study of larval or maggot therapy

in the treatment of acute and chronic pyogenic infections. Am J Surg 1933; 19: 36–48. [27] Wayman J, Nirojogi V, Walker A, Sowinski A, Walker MA . The cost

effectiveness of larval therapy in venous ulcers. J Tissue Viability 2000; 10: 91–94. [28] Thomas S. The use of larvE. www.zoobiotic.org/intro-to-maggot [29]

Robinson W. Suggestions to facilitate the use of surgical maggots in suppurative infections. Am J Surg 1934; 25: 525–527.

Adres autora: Marek Orkiszewski, Zakład Medycyny Zapobiegawczej i Zdrowia Środowiskowego CM UMK, ul. Sandomierska 16, 85-830 Bydgoszcz, e-mail:

marek.orkiszewski@gmail.com

Nr 7–8

Gojenie ran

385

M. Orkiszewski

MAGGOTS OF LUCILIA SERICATA

IN TREATMENT OF INTRACTABLE WOUNDS

Summary

Although beneﬁcialeffectsofwoundinfestationwithmaggotshadbeenknownformanycenturies,itwasnotuntildrZachariasrecog-

nized medical importance of maggots during the American Civil War. He intentionally introduced maggots into the wound for its debridement.

Baer successfully used maggots in treatment of osteomyelitis in 4 children in the 1930’. After many successes in the 1930’ maggots therapy

had become limited to intractable wounds after introducing sulphonamides and mass-production of Flemming’s penicillin . Present use of

maggots came in the 1980’ when better methods of sterilization both eggs and maggot were developed and clinical efﬁciencyofantibiotics

used for wound treatment decreased dramatically. Today maggots , therapy became less treatment of last resort but of ﬁrstchoiceinlegulcers,

carbuncules, pressure ulcers and infected traumatic wounds. Its beneﬁcialeffectwasnotedindiabeticfootandindestroyingmalignanttissue

as well. Easiness in application, safety, near no side effects and often exceptional efﬁciencyinwounddebridementmakesmaggotstherapy

the ﬁrstlinetherapeutictoolinbothhospitalandout-patientsurgery.Clinicalexperiencehasdemonstratedthatmaggottherapymayreduce

costs of treatment considerably by shortening hospital stay and decrease usage of antibiotics.

Key words: maggots, wound healing, myasis , Lucilia sericata .

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: