Prawa pacjenta
– to prawa w relacji do określonej instytucji (zakładu opieki zdrowotnej) lub w relacji do przedstawicieli zawodów medycznych ze względu na podejmowane przez nich czynności zawodowe lub urzędowe.
Definicja ta zakłada, iż częścią praw człowieka są prawa pacjenta.
Relacje między pacjentem a podmiotami parającymi się udzielaniem świadczeń zdrowotnych są szczególnego rodzaju:
- Zwraca uwagę słaba pozycja pacjenta w tym układzie przede wszystkim na dysproporcje wiedzy i umiejętności.
- Chory ma niewielki wpływ na pojawienie się choroby, musi podjąć wysiłek, aby rozpocząć leczenie. Jest osłabiony przez chorobę często zagubiony w nowej dla siebie sytuacji.
- Pozycja lekarza jest, jak każdego zawodowca, silniejsza, ponieważ dysponuje on wiedzą i umiejętnościami.
PACJENT
- każda osobę badana bądź taka, której udzielane jest inne świadczenie zdrowotne.
KTO JEST OBOWIĄZANY DO POSZANOWANIA PRAW PACJENTA:
· Osoby wykonujące zawód medyczny: lekarze, pielęgniarki, położne, diagności laboratoryjni, fizjoterapeuci, ratownicy medyczni i inni profesjonaliści opieki zdrowotnej oraz każda osoba uczestnicząca w udzielaniu świadczeń zdrowotnych.
· Podmioty udzielające świadczeń opieki zdrowotnej oraz współuczestniczące w ich udzielaniu: zakłady opieki zdrowotnej (szpitale, przychodnie), praktyki lekarskie, jednostki badawczo-rozwojowe.
· Inne podmioty opieki zdrowotnej: Narodowy fundusz Zdrowia, administracja publiczna właściwa w zakresie ochrony zdrowia, samorządy zawodowe, producenci leków i urządzeń medycznych oraz apteki.
Źródła i charakter praw pacjenta
Akty prawne międzynarodowe:
Konwencja o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej wobec zastosowań biologii i medycyny (dalej zwana Europejską Konwencją Bioetyczną).
Zawiera ona kompleksowe ujęcie problematyki medycznej, określające podstawowe zasady ingerencji medycznej. Wytycza stosunkowo ostro granice dopuszczalności poszczególnych form działalności medycznej.
Uregulowania Europejskiej Konwencji zmierzają do:
- ochrony tożsamości i godności wszystkich istot ludzkich (art. 1),
-podkreślając prymat istoty ludzkiej nad wyłącznym interesem społeczeństwa lub nauki (art.2),
-nakładają na strony Konwencji obowiązek zapewnienia słusznego dostępu do opieki zdrowotnej właściwej jakości (art.3),
-wprowadzają wymóg podejmowania wszelkich interwencji medycznych zgodnie ze stosownymi obowiązkami i standardami zawodowymi (art. 4),
- prawo każdej osoby do poszanowania życia prywatnego w zakresie informacji o jej zdrowiu a także do poznania wszelkich zebranych informacji w tym zakresie (art. 10),
- obowiązek zapewnienia osobie, która poniosła szkodę wynikającą z bezprawnej interwencji medycznej prawo do słusznej rekompensaty (art. 24).
Poniżej zaprezentowane zostaną prawa pacjenta, które mają być przestrzegane w procesie udzielania świadczeń zdrowotnych, a więc w perspektywie horyzontalnej: pacjent - podmioty udzielające świadczeń.
Poszczególne prawa pacjenta:
1. PRAWO DO ŚWIADCZEŃ OPIEKI ZDROWOTNEJ FINANSOWANYCH ZE ŚRODKÓW PUBLICZNYCH
W ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego pacjent ma prawo do równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.
Pacjent ma prawo do świadczeń zgodnie z potrzebą kliniczną, niezależnie od swojej sytuacji materialnej.
Świadczenia opieki zdrowotnej finansowane ze środków publicznych obejmują prawo do : świadczeń zdrowotnych, świadczeń zdrowotnych rzeczowych i świadczeń towarzyszących.
Kto ma prawo do świadczeń opieki zdrowotnej?
· Osoby ubezpieczone
· Osoby nieubezpieczone, które spełniają kryteria dochodowe do otrzymania świadczeń z pomocy społecznej
· Osoby, które nie ukończyły 18 roku życia
· Kobiety w okresie ciąży, porodu i połogu
Prawo wyboru świadczeniodawcy:
Pacjentowi przysługuje prawo wyboru:
- lekarza, pielęgniarki i położnej podstawowej opieki zdrowotnej. W ciągu roku kalendarzowego pacjent może dwukrotnie i bezpłatnie zmienić swoją decyzję.
- lekarza specjalisty (udzielającego ambulatoryjnych świadczeń specjalistycznych)
- szpitala
Skierowanie
Skierowanie daje pacjentowi prawo dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej:
- badań diagnostycznych
- leczenia uzdrowiskowego
- rehabilitacji leczniczej
- leczenia szpitalnego
-ambulatoryjnych świadczeń specjalistycznych
Kiedy skierowanie nie jest potrzebne?
Skierowanie nie jest wymagane w stanach nagłego zagrożenia zdrowia lub życia oraz w przypadku badań dawców narządów.
Nie jest wymagane w przypadku ambulatoryjnych świadczeń specjalistycznych:
- ginekologa i położnika
- dentysty
- dermatologa
- wenerologa
- onkologa
- okulisty
- psychiatry
Kolejność w dostępności do świadczeń opieki zdrowotnej:
W szpitalu i zakładzie specjalistycznej ambulatoryjnej opieki zdrowotnej świadczenia opieki zdrowotnej finansowane ze środków publicznych są udzielane na podstawie listy oczekujących, według kolejności zgłoszenia.
2 PRAWO DO WYRAŻENIA ZGODY NA UDZIELENIE OKREŚLONYCH ŚWIADCZEŃ ZDROWOTNYCH LUB ICH ODMOWY.
Zasada ta stała się podwaliną partnerskich stosunków lekarz - pacjent. System partnerski w odróżnieniu od systemu paternalistycznego, zakłada uczestnictwo pacjenta w podejmowaniu decyzji leczniczych, jednocześnie nakładając na niego odpowiedzialność za tą decyzję w wyniku, czego następuje przełożenie ryzyka zabiegu leczniczego z lekarza na pacjenta.
Prawo pacjenta do wyrażenia zgody chroni autonomię pacjenta w sferze jego zdrowia i życia. Sfera ta jest elementem szerzej rozumianej wolności człowieka gwarantowanej normami prawa międzynarodowego i Konstytucją. Przepis art. 41 ust. l Konstytucji zapewnia każdemu nietykalność i wolność osobistą. Przepis art. 47 stanowi o prawie każdego do decydowania o swoim życiu osobistym.
Ze względu na podmiot uprawniony do wyrażenia zgody można wyróżnić zgodę własną, zastępczą i równoległą.
Zgoda własna jest wyrażona przez samego zainteresowanego pacjenta. Jest to generalna reguła, którą stosuje się gdy z przepisów nie wynika nic innego.
Zgoda zastępcza jest udzielana skutecznie przez inną osobę, niż zainteresowany w następujących przypadkach:
1) zgoda zastępcza przedstawiciela ustawowego wyrażana za małoletniego, który nie ukończył 16- lat
2) zgoda zastępcza przedstawiciela ustawowego wyrażana za osobę niezdolną do świadomego wyrażenia zgody - dotyczyć to może tylko osoby ubezwłasnowolnionej pełnoletniej, gdyż w myśl przepisów prawa tylko taka osoba może mieć przedstawiciela ustawowego.
3) zgoda zastępcza sądu opiekuńczego wyrażana za osobę niezdolną do świadomego wyrażenia zgody, która nie ma przedstawiciela ustawowego lub gdy z przedstawicielem ustawowym nie można się porozumieć.
4) zgoda zastępcza opiekuna faktycznego wyrażana za małoletniego, który nie ukończył 16- lat lub za osobę niezdolną do świadomego wyrażenia zgody -wyłącznie na badanie. (Opiekunem faktycznym jest osoba -wykonująca bez obowiązku ustawowego, stalą pieczą nad pacjentem, który ze względu na wiek, stan zdrowia lub swój stan psychiczny takiej pieczy wymaga))
5) zgoda zastępcza sądu opiekuńczego wyrażana w braku zgody jednego lub obu podmiotów uprawnionych do wyrażenia tzw. zgody równoległej.
Zgoda równoległa (zwana tez zgoda podwójną) - to taka dla której skuteczności potrzebna jest zgoda dwóch lub więcej podmiotów. Występuje na tle ustawy o zawodzie lekarza w następujących przypadkach:
l) pacjent jest małoletni, ale ukończył 16 lat, wówczas uprawniony jest on sam i jego przedstawiciele ustawowi
2) pacjent jest całkowicie ubezwłasnowolniony, ale jest zdolny z rozeznaniem wypowiedzieć się w sprawie udzielenia świadczenia, podmiotem uprawnionym jest on sam i jego przedstawiciel ustawowy tj. opiekun ustanowiony przez sąd.
Forma udzielenia zgody
Wyróżnia się dwie podstawowe formy udzielenia zgody: formę zwykłą (podstawową) i kwalifikowaną (pisemną).
Ustawa o zawodzie lekarza, wprowadzając podział na:
1) zabiegi operacyjne i interwencje o podwyższonym ryzyku
2) badania i zabiegi
Zgoda na zabiegi, określone w grupie pierwszej powinna być udzielona w formie pisemnej, na pozostałe czynności może być wyrażona ustnie lub przez takie zachowanie, które w sposób nie budzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się proponowanym przez lekarza czynnościom medycznym.
3) PRAWO PACJENTA DO INFORMACJI
Do jakich informacji pacjent ma prawo
· Pacjent ma prawo do wszelkich informacji o swoim stanie zdrowia, wynikach przeprowadzanych badań, rozpoznaniu (diagnozie) i rokowaniu na przyszłość.
· Pacjent ma prawo do dokładnego wyjaśnienia proponowanego sposobu diagnozowania i leczenia łącznie z określeniem stopnia ryzyka z tym związanego
· Pacjent ma prawo do wyczerpujących informacji o przewidywanych następstwach dla jego zdrowia i życia, w przypadku podjęcia albo niepodjęcia określonych czynności medycznych
· Pacjent ma prawo do informacji o efektach leczenia lub ich braku
· Pacjent ma prawo do informacji o jego pielęgnacji i zabiegach pielęgniarskich
· Pacjent w aptece ma prawo do informacji o leku zastępczym, który jest tańszym odpowiednikiem leku znajdującego się na recepcie oraz do informacji o sposobie jego stosowania, przechowywania oraz ewentualnych interakcjach z innymi medykamentami
Ponadto pacjent ma prawo do:
- informacji o swoich prawach. Informacja taka powinna być umieszczona w miejscu ogólnodostępnym.
- informacji o rodzaju i zakresie udzielanych świadczeń w danym zakładzie opieki zdrowotnej lub przez danego profesjonalistę medycznego, w tym o programach zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych, realizowanych przez dany podmiot.
Przywilej terapeutyczny
Przywilej terapeutyczny może znaleźć zastosowanie wyłącznie wtedy, gdy rokowania są niepomyślne i zarazem przemawia za tym dobro pacjenta. Przepis ten pozwala przemilczeć jakiś aspekt stanu zdrowia, nie pozwala zaś na mówienie nieprawdy.
W tej sytuacji istnieje bezwzględny obowiązek powiadomienia pacjenta o konieczności ustanowienia innej osoby - powiernika, która będzie informowana w zastępstwie pacjenta. Powiernika ma wskazać pacjent, nie lekarz. Porozumiewanie się z rodziną bez ustanowienia powiernika jest nadużyciem przywileju terapeutycznego.
Pozostaje jeszcze kwestia leczenia bez braku zgody i przy nieznanych preferencjach pacjenta, a także kwestia rozszerzenia pola operacyjnego poza zakres udzielonej zgody.
Kwestię leczenia bez zgody i przy nieznanych preferencjach pacjenta reguluje przepis art. 33 ust. l ustawy o zawodzie lekarza.
Art. 33. l. Badanie lub udzielenie pacjentowi innego świadczenia zdrowotnego bez jego zgody jest dopuszczalne, jeżeli wymaga on niezwłocznej pomocy lekarskiej, a ze wzglądu na stan zdrowia lub wiek nie może wyrazić zgody i nie ma możliwości porozumienia się z jego przedstawicielem ustawowym lub opiekunem faktycznym.
2. Decyzję o podjęciu czynności medycznych w okolicznościach, o których mowa w ust. l, lekarz powinien w miarę możliwości skonsultować z innym lekarzem.
3. Okoliczności, o których mowa w ust. l i 2, lekarz odnotowuje w dokumentacji medycznej pacjenta.
Warunki zastosowania tego przepisu są następujące:
1. pacjent jest faktycznie niekompetentny (ze względu na stan zdrowia lub wiek).
2. nie ma możliwości skontaktowania się z przedstawicielem ustawowym lub opiekunem faktycznym (bądź ich nie ma).
3. pacjent wymaga niezwłocznej pomocy lekarskiej, co oznacza iż niewykonanie czynności przyniesie skutek szkodliwy i nieodwracalny.
4. w miarę możliwości lekarz powinien skonsultować przypadek z innym lekarzem.
5. na lekarzu spoczywa obowiązek odnotowania powyższych okoliczności w dokumentacji lekarskiej.
Sytuacja druga, gdy leczenie bez zgody jest dopuszczalne w warunkach tzw. „rozszerzenia pola operacyjnego" została określona w art. 35 ust. l ustawy o zawodzie lekarza.
Art. 35. l. Jeżeli w trakcie wykonywania zabiegu operacyjnego albo stosowania metody leczniczej lub diagnostycznej wystąpią okoliczności, których nieuwzględnienie groziłoby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkim uszkodzeniem ciała lub ciężkim rozstrojem zdrowia, a nie ma możliwości niezwłocznie uzyskać zgody pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego, lekarz ma prawo, bez uzyskania tej zgody, zmienić zakres zabiegu bądź metody leczenia lub diagnostyki w sposób umożliwiający uwzględnienie tych okoliczności. W takim przypadku lekarz ma obowiązek, o ile jest to możliwe, zasięgnąć opinii drugiego lekarza, w miarę możliwości tej samej specjalności.
2. O okolicznościach, o których mowa w ust. l, lekarz dokonuje odpowiedniej adnotacji w dokumentacji medycznej oraz informuje pacjenta, przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego albo sąd opiekuńczy.
1. zabieg został rozpoczęty na zasadach ogólnych, tzn. została uzyskana poinformowana zgoda
2. w czasie zabiegu wystąpiły okoliczności wskazujące na potrzebę zmiany zakresu zabiegu, których nieuwzględnienie groziłoby pacjentowi poważnymi skutkami.
3. nastąpiły okoliczności uniemożliwiające niezwłoczne uzyskanie zgody na zabieg w zakresie rozszerzonym (pacjent w znieczuleniu ogólnym).
To pacjent decyduje, komu (rodzinie, przyjaciołom, znajomym, mediom) i jakie informacje o jego zdrowiu mogą być przekazywane. Może również nie upoważnić nikogo. W przypadku utraty przez pacjenta świadomości obowiązują wcześniejsze ustalenia poczynione z pacjentem. Pacjent, który nie ukończył 16 lat ma prawo do informacji w zakresie i formie potrzebnej do prawidłowego udzielenia świadczenia zdrowotnego.
4) PRAWO DO POSZANOWANIA INTYMNOŚCI I GODNOŚCI
Zasada poszanowania godności ludzkiej jest najważniejszą zasadą konstytucyjną, z niej wypływają poszczególne prawa człowieka. W rozumieniu powyższych przepisów godność jest częścią statusu pacjenta, jako osoby. Poczucie godności przeżywane jest wewnętrznie jako własna, szczególna wartość człowieka, która oczekuje potwierdzenia przez innych ludzi, wyrażona przez okazywanie szacunku i podmiotowe traktowanie. Chory człowiek w szczególności oczekuje poszanowania jego godności.
Godność człowieka leży też u podstaw zaistnienia prawa do umierania w spokoju i godności. W katalogu praw człowieka fundamentalne...
demonofthefall