Gospodarka Wodna 5.2007.pdf

2007

OKLADKA

2007

W INTERNECIE JAK W KIOSKU

PORTAL INFORMACJI TECHNICZNEJ

WWW.SIGMA-NOT.PL

Chcesz przeczytać artykuł w „Gospodarce Wodnej”?

Nie musisz już czekać na wydrukowany numer.

Wejdź na portal internetowy WWW.SIGMA-NOT.PL,

zapłać za artykuł, który Cię interesuje, SMS-em,

kartą płatniczą, lub przelewem, i czytaj do woli.

Prenumeratorzy mają bezpłatny dostęp

do artykułów z ubiegłych lat (2004–2006).

Wojciech

Kuczkowski

Osowiec Twierdza – siedziba Dyrekcji Biebrzańskiego Parku Narodowego i Centrum Edukacji Ekologicznej Foto: W. Kuczkowski

Polskie szlaki żeglowne

NBKA (Narew-Biebrza-Kanał Augustowski)

Biebrzański Park Narodowy

SZLAKI ŻEGLOWNE – got. diap.

Twórcą Biebrzańskiego Parku Narodowego był profesor Adam Pałczyński. Tak

pisze o profesorze autorka „Biebrzy”, mieszkająca w Koszarówce pod Grajewem

przewodniczka po parku, Anna Mydlińska: „Jeżeli chciałabym wskazać jednego

człowieka, dzięki któremu powstał BPN, będzie nim bez wątpienia profesor

Adam Pałczyński, botanik z Wrocławia. Już w latach sześćdziesiątych ubiegłego

stulecia widział on konieczność utworzenia Parku. Między innymi dzięki jego

determinacji 31 marca 1989 roku powołano Biebrzański Park Krajobrazowy.

Ludzie mieszkający nad Biebrzą do dnia dzisiejszego ciepło wyrażają się

o człowieku, który niestrudzenie penetrował biebrzańskie bagna. Skromny,

grzeczny, sympatyczny. Takim go zapamiętali. Jednak gdy w grę wchodziły

sprawy związane z ochroną przyrody, stawał się bezkompromisowy. Profesor

nie dożył chwili powołania BPN, ale na

jego cześć od 2003 roku Centrum Edukacji

i Zarządzania nosi jego imię” 1) .

Biebrzański Park Narodowy został

założony w 1993 r. z siedzibą w Goniądzu,

gdzie był nieco na uboczu. Dlatego prze-

niesiono jego siedzibę do Osowca, obok

Fortu I Centralnego Twierdzy Osowiec, do

środka geograficznego parku. Przy szo-

sie do Grajewa i kolei Białystok-Olsztyn

(kiedyś brzesko-grajewskiej) wzniesiono

duży i wygodny, o ładnej architekturze,

budynek dla dyrekcji i Centrum Edukacji

i Zarządzania BPN noszące imię Adama

Pałczyńskiego nadane w 10 rocznicę

założenia BPN, największego w Polsce

parku narodowego. Położony jest on

w północno-wschodniej części woje-

wództwa podlaskiego, wzdłuż 155 km

biegu Biebrzy, na powierzchni 59 223 ha.

Z czego lasy obejmują 13 547 ha, grunty

rolne 18 182 ha (pola orne i łąki uprawne),

a „nieużytki”, słynne Bagna Biebrzańskie,

w rzeczywistości najcenniejsze przy-

rodniczo ekosystemy – 25 494 ha. Na szczęście melioracje z połowy XIX

wieku nie zniszczyły tak dotkliwie sporej części terenów między Kanałem

Woźnawiejskim i Rudzkim, jak w II połowie XX wieku, kiedy obszar ok. 20

tys. ha Bagna Wizna doszczętnie, do dna zmeliorowano przez „zidiotyfiko-

Głaz z tablicą postawiony obok

Dyrekcji BPN w Osowcu dla upa-

miętnienia wielkiego uczonego,

założyciela Parku, profesora

Adama Pałczyńskiego

1) Anna Mydlińska: Biebrza, wyd. ART., Białystok 2004, s. 68.

Gospodarka Wodna nr 5/2007

177

waną gospoDRAKĘ” tamtych czasów. Biebrzański Park Narodowy

chroni rozległe i prawie niezmienione (zwłaszcza całe olbrzymie

Czerwone Bagno, nietknięte łopatą melioranta i torfiarza) dolino-

we torfowiska z unikatową różnorodnością gatunków roślin, ptaków

i innych zwierząt oraz naturalnych ekosystemów. Dolina Biebrzy jest

bardzo ważnym miejscem gniazdowania, żerowania i odpoczynku

dla ptactwa wodno-błotnego, toteż w 1995 r. została wpisana na

listę siedlisk konwencji RAMSAR-owskiej obszarów mokradłowych

o międzynarodowym znaczeniu, zwłaszcza jako środowisko ptactwa

wodno-błotnego.

Dyrekcja parku, struktura

Dyrektorem jest wybitny ekolog, organizator i energiczny, kon-

sekwentny szef mgr inż. Adam Sieńko. Sekretariat prowadzi pani

Katarzyna Zielińska, świetnie zorientowana w sprawach parku

i chętnie służąca informacją.

Telefon: 085 738 06 20, fax 085 738 08 47,

e-mail:sekretariat@biebrza.org.pl,

adres pocztowy: Osowiec Twierdza 8, 19-110 Goniądz.

Biebrzański Park w otulinie społecznej

Dyrekcja Parku dba o kontakt ze społeczeństwem. Wyrazem tego

jest Biebrzańskie Forum Samorządowe.

15 grudnia 2006 r. odbyło się w Centrum Ekologii i Zarządzania

BPN już piąte forum z udziałem wójtów, burmistrzów, starostów,

władz wojewódzkich, uczonych i dyrektorów 4 podlaskich parków

narodowych. Dyrektor Adam Sieńko wręczył Złotą Kartę Wstępu do

BPN burmistrzom Andrzejowi Li ć wience i Jerzemu Ryzakowskiemu

za współpracę. Dyrektor przedstawił działalność parku i współ-

pracę z samorządami w 2006 r. Z-ca dyrektora Andrzej Grygoruk

poinformował uczestników forum o planach współpracy w zakre-

sie edukacji, promocji oraz zagospodarowania przestrzennego,

w obszarze objętym promieniowaniem Osowca, a wójt Trzciannego

Zdzisław Dąbrowski omówił dokonania swojej gminy w dziedzinie

ochrony środowiska i uzyskiwaniu środków z funduszy unijnych.

Równie symptomatycznym przykładem wiązania różnorodnych

typów oddziaływań edukacyjnych są „Biebrzańskie Sianokosy”.

Udokumentowane zostały one filmem pod tym tytułem, rozpropago-

wane przez Internet na cały świat. I na mistrzostwa we władaniu kosą

przyjeżdżają farmerzy z całego świata, nawet z najdalszej Nowej

Zelandii. I tak równolegle z „biologicznymi kosiarkami” również czło-

wiek dla sportu stanął do pielęgnacji biebrzańskiej przyrody. Wynika

z tego przewrotny wniosek: oto człowiek odważa się ingerować

w dziką przyrodę w imię zachowania jej cennych wartości w postaci

ptaków, zagrożonych wyginięciem!

Zimorodek – ozdoba

wód Biebrzańskiego

Parku Narodowego.

Zdjęcie z okładki mie-

sięcznika Jaćwież

SZLAKI ŻEGLOWNE – got. diap.

Gminy i powiaty w Biebrzańskim Parku Narodowym

W granicach BPN położone są obszary administrowane przez

5 powiatowych i 14 gminnych samorządów, co także świadczy

o rozmiarach parku (tabela).

W portalu czytamy 2) : Współdziałanie Biebrzańskiego Parku

Narodowego z lokalnymi samorządami jest ukierunkowane na wspie-

ranie rozwoju społeczno-gospodarczego gmin oraz rozwiązywanie

zagadnień ochrony środowiska, zagospodarowania turystycznego,

ochrony dziedzictwa kulturowego i historycznego, a także włączania

lokalnej społeczności w procesy ochrony parku.

Na parterze Dyrekcji BPN mieści się Muzeum BPN. Na zdję-

ciu gablota ze wspaniałymi rzeźbami ptaków, wyglądających

na wypchane okazy. Na tle puchacza, poniżej, siedzi zimorodek

Powiat/gmina

Powierzchnia

gminy

km 2

Liczba mieszkańców

gminy

Powierzchnia

gminy w parku

Uwagi

AUGUSTÓW

Lipsk

184

6400

1760 łąki

Sztabin

361

5800

5559 łąki i zarośla

Bargłów Kościelny

187

6500

281 łąki nad Nettą

GRAJEWO

Rajgród

207

5600

146 bagienne lasy Brzeziny Ciszewskie, łąki nad Jegrznią

Grajewo

308

6300

972

bagienne brzeziny na torfowiskach Brzeziny Kapickie, łąki nad Ełkiem

i Jegrznią

Radziłów

199

5300

4177 bory sosnowe Sośnia, turzycowiska i łąki nad Biebrzą

ŁOMŻA

Jedwabne

159

5900

326 łąki nad dolną Biebrzą

Wizna

133

4400

25 łąki nad Biebrzą

MOŃKI

Jaświły

175

6000

1189 łąki, mokradła

Trzcianne

331

4940

16 539 sosnowe bory bagienne, olsy i turzycowiska, łąki, mokradła

Goniądz

376

5340

23 087

38% całej powierzchni parku, sosnowe i bagienne bory, Czerwone Bagno,

ciągi grząd, turzycowiska, łąki

SOKÓŁKA

Suchowola

184

6400

3132 łąki nad górną Biebrzą

Dąbrowa Białostocka

264

13 600

1840 łąki nad górną Biebrzą

Nowy Dwór

120

3165

171 łąki nad górną Biebrzą

2) www.biebrza.org.pl

178

Gospodarka Wodna nr 5/2007

178

Najważniejszym, merytorycznym, można powiedzieć, że liniowym

segmentem struktury, jest Pion Ochrony Ekosystemów z zastępcą

dyrektora ds. ochrony przyrody, doświadczonym leśnikiem, mgr. inż.

Wojciechem Dudziukiem. Kierownikiem Działu Ochrony Przyrody

jest mgr inż. Tadeusz Sidor, konserwatorami Basenów Biebrzańskich

są nadleśniczowie: Dolnego – mgr inż. Bogusław Zieliński,

mgr inż. Robert Kowalewski – Basen Środkowy i Górny. Terytorium

Parku podzielone jest na obwody ochronne. Ich konserwatorami są

leśniczowie: Brzeziny – inż. Kazimierz Sadowski, Werykle – Grzegorz

Dąbrowski, Osowiec – Krzysztof Pisanko, Kapice – mgr inż. Jerzy

Rolnik, Grzędy – Henryk Ziarko, Ciszewo – Helena Chwalińska,

Tajno – Mirosław Budziński, Trzyrzeczki – Jan Bojsza, Kopytkowo

– Wawrzyniec Łaszcz.

Kolejne piony parku to: Pion Społecznych Funkcji Parku z mgr.

Andrzejem Gregorukiem, zastępcą dyrektora, Dział Naukowy, Straż

Parku – to ważne – z komendantem Henrykiem Hiero.

Na koniec relacji o Biebrzańskim Parku Narodowym pragnę nad-

mienić, że wśród licznych interesujących wydarzeń organizowanych

przez Dyrekcję Parku wraz z Radą Naukową jest postanowienie, aby

każdy kolejny rok kalendarzowy poświęcony był wybranemu gatunkowi

fauny, flory lub wydarzeniu związanemu z ochroną przyrody biebrzań-

skich bagien. W 2006 r. był to ROK GRZĘD, wysp mineralnych wśród

bagien. W dniach 13-14 października odbyło się seminarium na temat

85 lat ochrony uroczyska Grzędy. W czasie seminarium omówione

zostały walory przyrodnicze tego cennego biotopu i możliwości jego

udostępniania.

Z ostatniej chwili: Tajemnica wodniczki odkryta!

Piszę te słowa 9 marca 2007 r. W dzisiejszym Ekoradiu Programu

Pierwszego Polskiego Radia o 6.45 nadano komunikat Europejskiego

Komitetu Ochrony Wodniczki. Otóż znaleziono miejsce pobytu tego

ptaszka poza Europą. Okazało się, że jest to Senegal. 10 tysięcy par

przebywa tam i żeruje. Ustalenie tego było trudne, bo jest to ptaszyna

maciupeńka i jej przeloty są niemożliwe do obserwacji gołym okiem.

Zaprzęgnięto najwyższą technikę śledczą z użyciem materiałów izo-

topowych do znakowania wodniczek i satelitów. Prawdopodobnie

drugie tego rodzaju siedlisko znajduje się w Mozambiku. I pomy-

śleć, że taka kruszyna przelatuje tysiące kilometrów po to, by przez

parę miesięcy zachwycać swoim śpiewem na niedostępnych łęgach

i mokradłach Europy!

Generał porucznik Mikołaj Brzozowski, bohaterski komendant twierdzy

przy ekspozycji niewybuchów i skorup pocisków najcięższej artylerii.

Od prawej: kaliber 402, 305, 105 cm, krótkich i długich. Zdjęcie wykonał

brytyjski attaché wojskowy 22 sierpnia 1915 r.

(Foto ze zbiorów Bogusława Perzyka)

Śmierć gazowa stanęła pod Osowcem już w lipcu wraz z dwoma

batalionami saperów, którzy mieli już na swoim koncie wytrucie dywi-

zji brytyjskiej na francuskim froncie pod Ypres i bolimowski pomór.

Zaraz za saperami do przystanku Podlasek przywieziono skrzynie

typowe dla artyleryjskiej amunicji, ale zawierające butle ze sprężo-

nym do 8 atmosfer chlorem. W sumie 250 ton chloru! Stanowiska

do wypuszczenia tej śmierci przygotowywano starannie i w ścisłej

tajemnicy. Po zakończeniu przygotowań czekano tylko na stabilny

wiatr, wiejący w kierunku 140-160 o . Wreszcie w nocy na 6 sierp-

nia 1915 r. niemieckie dowództwo wydało rozkaz – wypuścić śmierć

z butli! Najpierw trzeba było wyciągnąć z ziemianek śpiących rosyj-

skich piechurów 266 pułku piechoty na stanowiska ogniowe, na któ-

rych będą najbardziej narażeni na działanie gazu. Kilkanaście patroli

poprzedzanych przez saperów torujących przejście przez zasieki,

zaatakowało linię czujek i podsłuchów. Rosjanie po ogłoszeniu alar-

mu pobiegli na stanowiska, gotowi do otwarcia ognia. Tymczasem

na niemieckich pozycjach o 2,30 ogłoszono alarm. Saperzy che-

micy już wcześniej byli przy swoich butlach. Pozdejmowali z zawo-

rów osłony, pozakładali ołowiane rurki i następnie wyprowadzili je

na czołowe przedpiersia, co najmniej 2 metry od rowu. O godzinie

3.10 dowódca dywizji dał znak. Czerwone rakiety wyleciały w mrok

przedświtu. Setki saperskich rąk odkręciło zawory. Pisze Bogusław

Perzyk 3) : „W ciągu kilku minut strumienie chloru rozprężającego się

i przechodzącego przy tym ze stanu ciekłego w gazowy mieszały

się wytryskując z pojedynczych butli, tworzyły gniazdowe chmury,

po czym dryfując z wiatrem… po przebyciu kilkuset metrów osiada-

ły i rozlały się w jednolitą falę…” Chlor najpierw wlał się do rowów

i schronów przy dworze Leonowo oraz na pozycji nr 4 Białogrądzkiej,

potem do okopów podsłuchowych, a na końcu dotarł do pozostałych

rowów strzeleckich. Zanim żołnierze zostali ogarnięci gazem, inten-

sywnie strzelali w sunącą żółtą ścianę myśląc, że to dymna zasłona

szturmujących Niemców. Kiedy dotarł gaz, było za późno na należyte

przygotowanie masek. Ludzie umierali w strasznych męczarniach.

Kto mógł, uciekał. Ale po kilkudziesięciu krokach ludzie padali jak

muchy. Na dobitek cała niemiecka artyleria otworzyła ogień, potęgując

grozę i żniwo śmierci. W godzinę później landwerzyści poszli za prze-

mieszczającym się obłokiem. Odpowiedziały wszystkie działa Osowca

i natarcie niemieckie zaległo. Jednak kiedy chmura nasunęła się na

pozycję czołową, szybko osłabł ogień armatni. Artylerzyści niemający

masek uciekli do schronów. Gaz po przebyciu kilku kilometrów stracił

znacznie na sile rażenia i po przejściu fali przez twierdzę armaty

Gazowe nieszczęście – niezłomność – samobójstwo

Twierdzy Osowiec

Trudno mi jest rozstać się z losami nadbiebrzańskiej fortyfikacji.

A raczej oderwać się od książki Perzyka. Ale uzasadniam to tym, że tu,

nad Biebrzą, nigdy nie toczyła się przedtem taka wojna. Jeżeli kiedyś,

to tylko w czasach wojny północnej, kiedy po nieszczęsnym moście

Szczuki maszerowały w różne strony wraże wojska. Ale tylko masze-

rowały. A teraz trwał tu niemal bez przerwy front i stoczone zostały trzy

wielkie bitwy artyleryjskie i starcia piechoty i kawalerii. Od września

1914 do 23 sierpnia 1915 r. twierdza odparła wszystkie ataki.

Wróćmy do czasów po wielkim bombardowaniu na przedwiośniu

1915 r. Wiosna nie przestraszyła się wojsk mrowiących się po nadbie-

brzańskich ostępach ani huków armatnich. I przyszła w swojej pełnej

krasie. Rzeka zalała wielkie połacie torfowisk tarasu zalewowego.

Landwerzyści – co odnalazł skrupulatny w archiwalnych kweren-

dach autor „Twierdzy” – w zachowanych listach i pamiętnikach oraz

w przekazach gazetowych pozostawili opisy i zdjęcia życia frontowego

za linią okopów: przytulne ziemianki, ozdobne kawiarenki i kasyna

w Lesie Białaszewskim. A nade wszystko zachwycali się tutejszą przy-

rodą, obojętną na odgłosy wojny i krzątaninę żołnierską. Grały chóry

żab, trąbiły swoje poranne i wieczorne hejnały żurawie, zakrzaczenia

dzwoniły muzyką słowików.

A tymczasem koalicjanci prusko-austro-węgierscy uderzyli na gali-

cyjskim froncie taką potęgą, że unicestwili rosyjską obronę i zanim

się Rosjanie opamiętali, runęli kolejnym uderzeniem znad Nidy, sfor-

sowali Wisłę, wtargnęli na Lubelszczyznę, z rozpędu przeszli Bug

i odbili Lwów. Latem już, po bitwie nad Rawką, poszli na Warszawę.

Padł niemal niebroniony Modlin. Wzięta została Warszawa. Bardzo

osłabł duch bojowy armii rosyjskiej. A do tego doszedł strach przed

najgroźniejszym, co żołnierza mogło na froncie spotkać, gazową

śmiercią. Wytrucie chlorem pod Bolimowem nad Rawką tysięcy Rosjan

(zresztą zmiana kierunku wiatru spowodowała, że gaz zabił kilkuset

nacierających Niemców) rozeszło się ponurą wieścią po żołnierskim

tłumie.

3) Bogusław Perzyk: Twierdza Osowiec, s. 268.

179

SZLAKI ŻEGLOWNE – got. diap.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: