SOKRATES
Sokrates urodził się w Atenach i w Atenach spędził całe swoje życie. Gdy tego wymagały potrzeby kraju, służył mu jako żołnierz i jako urzędnik. Na ogół jednak nie brał udziału w sprawach państwowych; całkowicie bowiem poświęcił się działalności nauczycielskiej. Przypominała pod wieloma względami czynności sofistów i współcześni traktowali Sokratesa jak sofistę; jednakże dzieliło go od sofistów nie tylko to, że uczył bezinteresownie, ale też i cała treść nauki. Działanie jego polegało na tym, że uczył ludzi cnoty, a ściślej mówiąc, uczył ich rozumu, aby przez to doprowadzić do cnoty. Żył wraz z rodziną w niedostatku. Ogół widział w nim tylko dziwaka. Gdy doszedł do 70 roku życia, spotkało go publiczne oskarżenie, że działalność jego jest szkodliwa. Sąd uznał winę Sokratesa. O każe śmierci nie myśleli ani oskarżyciele, ani sędziowie. Tak ciężki wymiar kary wywołała postawa Sokratesa, który winy swej nie uznał, przeciwnie, kładł nacisk na doniosłość swej działalności. Mógł łatwo uniknąć śmierci, uczniowie chcieli mu ułatwić ucieczkę, lecz nie zgodził się stojąc na stanowisku posłuszeństwa prawu. Pism nie zostawił, uczył tylko ustnie. O nauce jego wiemy z pism uczniów, głównie z dialogów Platona i „Wspomnień o Sokratesie” Ksenofonta. Również i Arystoteles informuje o jego zasługach dla filozofii.
Poglądy Sokratesa
Sokrates, podobnie jak sofiści i większość ludzi jego epoki, zajmował się tylko człowiekiem. Pracował na dwóch tylko polach: na polu etyki oraz logiki, którą uważał za niezbędna dla etyki.
1. Poglądy etyczne:
· Cnota jest dobrem bezwzględnym – „Cnota” rozumiana była przez Greków ogólnikowo, jako tężyzna życiowa, dzielność, sprawność w spełnianiu zawodowych czynności. Jeszcze sofiści tak rozumieli cnotę i stwierdzili, że jest to zaleta całkowicie względna, różna dla mężczyzny i dla kobiety, młodzieńca i dojrzałego mężczyzny. Sokrates zaproponował przeciw temu relatywizmowi, wskazał na zalety, które są jedne dla całego rodu ludzkiego: sprawiedliwość, odwaga czy panowanie nad sobą są zaletami zawsze i wszędzie. Nazywając te zalety „cnotą”, dał temu wyrazowi bardziej specjalne, a właściwie nowe znaczenie. Wytworzył nowe pojęcie cnoty przez to, że spośród zalet człowieka wyodrębnił specjalne zalety moralne.
Człowiek dla dóbr moralnych powinien poświęcić dobra niższe i pozorne. Sokrates był pierwszym, który wyróżnił dobra moralne, właściwy przedmiot etyki, a także był pierwszym przedstawicielem stanowiska wynoszącego dobra moralne ponad wszystkie inne (moralizm).
· Cnota wiąże się z pożytkiem i szczęściem – pożytek zależny jest od dobra. Tylko to, co dobre, jest naprawdę pożyteczne. Ludzie dlatego często błądzą i działają wbrew własnemu pożytkowi, że nie wiedzą, co jest dobre. Szczęście związane jest z cnotą, bo z cnoty wynika.
· Cnota jest wiedzą – wszelkie zło pochodzi z nieświadomości: nikt umyślnie i z świadomością zła nie czyni. Wiedza jest tym samym, co cnota. Jeśli wiedza nie wystarcza do cnoty, to musi być powierzchowna i niezupełna. Kto natomiast posiada wiedzę prawdziwą i pełną, ten nie może nie przejąć się nią do głębi i nie może czynić inaczej niż dobrze. Wiedza potrzebna do cnoty: to nie wiedza o żywiołach, gwiazdach, o kosmosie, lecz o sprawiedliwości i odwadze, nie przyrodnicza, lecz etyczna. Opiera się nie na czysto teoretycznym roztrząsaniu, lecz na praktycznym rozsądku. Stanowisko takie nazywa się intelektualizmem etycznym. Jako konsekwencje intelektualizmu powstały dalsze tezy Sokratesowskiej etyki. Najpierw, że cnoty można się uczyć. Następną konsekwencją było, że cnota jest jedna. Tą tezą o jedności cnoty Sokrates wyrażał swój sprzeciw wobec pluralizmu etycznego sofistów.
2. Poglądy logiczne – Sokrates wzywał nie wprost do cnoty, lecz do zastanawiania się nad cnotą. Jego teoria wiedzy była teorią poszukiwania wiedzy, czyli jej metodologią. Sokrates nie był teoretykiem, lecz wirtuozem metody. Nie formułował jej przepisów, lecz przykładem własnym pokazywał, jak ją stosować. Metoda, jaką się posługiwał, była metodą dyskusji, współpracy umysłowej. Składała się z dwóch części, negatywnej i pozytywnej. Pierwsza uczyła, jak usuwać fałszywe przekonania, druga – jak zdobywać prawdziwe.
Sokratyzm to skrajny moralizm, połączony ze skrajnym intelektualizmem: cnota jest dla celem człowieka, a wiedza – generalnym środkiem. Wiedzę pojmuje jako pojęciową, a sposób tworzenia pojęć widzi w indukcji. Kto posiada wiedzę i, co za tym idzie, cnotę, ten posiada największe dobro i przeto jest szczęśliwy. Nierozłączność szczęścia, rozumu i cnoty była konsekwencją sokratyzmu. Konsekwencję tę przyjęły odtąd wszystkie obozy filozofii greckiej i na tym fundamencie budowały etykę. Druga jeszcze konsekwencja została przyjęta przez następców Sokratesa: wiedza jest zawarta w pojęciach ogólnych, więc – wiedza może być tylko ogólna. Na tym znów fundamencie następne stulecia budowały teorie poznania.
MarekMaly