Kontemplacyjne przejawy doświadczenia mistycznego Marceliny Darowskiej.pdf

Ks. Marek Chmielewski

KONTEMPLACYJNE PRZEJAWY

DOŚWIADCZENIA MISTYCZNEGO

BŁ. MARCELINY DAROWSKIEJ (1827-1911) 

Marcelina z Kotowiczów Darowska (1827-1911) 1 , współzało-

życielka niepokalanek, beatyfikowana przez Jana Pawła II 6 X

1996 roku, należy do najwybitniejszych mistyków polskich i eu-

ropejskich. Jej liczne pisma stały się przedmiotem różnorodnych

studiów 2 . W wyniku badań nad jej mistyką dokonano m.in. pe-

riodyzacji życia mistycznego, opracowano jej koncepcję do-

świadczenia mistycznego, a także ukazano kontemplacyjne prze-

jawy tegoż doświadczenia i jego skutki.

Doświadczenie mistyczne jest poznaniem samej obecności

Boga lub Jego działania w duszy, czyli jest konstatacją zaistnienia

relacji osobowej. Kontemplacja natomiast odkrywa i adoruje na-

turę tej relacji. W krótkotrwałym akcie doświadczenia mistycz-

nego podmiot mistyczny stwierdza z całą oczywistością, że „jest

Bóg” lub że „działa Bóg”, zaś w akcie kontemplacji mistyk do-

znaje skutków tej obecności Boga lub Jego działania i stwierdza

wówczas: „Bóg jest dla mnie” — „kocha mnie”. W doświadcze-

—————————

 Opublikowano w: Najważniejsza jest miłość. Księga Pamiątkowa ku czci Księ-

dza Profesora Waleriana Słomki , red. M. Chmielewski, Lublin 1999, s. 187-204.

1 Artykuł jest streszczeniem jednego z centralnych fragmentów rozprawy

doktorskiej pt. Doświadczenie mistyczne w życiu i nauce Matki Marceliny Darow-

skiej 1827-1911 (Lublin 1990, ss. 231+XXVIII), napisanej pod kierunkiem ks. prof.

dr hab. Waleriana Słomki. Wydanie książkowe: Doświadczenie mistyczne Marce-

liny Darowskiej , Niepokalanów 1992.

2 Zob. M. Chmielewski, Bibliografia o Marcelinie Darowskiej , w: Marcelina Da-

rowska — niepokalański charyzmat wychowania , red. M. Chmielewski, Lublin 1996,

s. 117-145.

niu mistycznym poznaje, że „Bóg jest i działa” w duszy, zaś w

akcie kontemplacji poznaje, „jaki Bóg jest” i „co działa”. Tak więc

przejawem doświadczenia mistycznego branego w sensie ści-

słym jest kontemplacja. Nie może bowiem istnieć kontemplacja

wlana bez doświadczenia mistycznego 3 .

Ze względu na naturę procesu poznawczego człowieka w

jednym akcie kontemplacji wlanej można wyróżnić dwa aspekty:

oświecenie intelektu i wzmocnienie woli przez dary Ducha świę-

tego 4 . W dawnej terminologii mówiło się o kontemplacji cheru-

bicznej, w której dominuje poznawanie przez miłość mocą da-

rów intelektualnych, i o kontemplacji seraficznej, w której wio-

dące jest umiłowanie prawdy mocą darów afektywnych. Kon-

templacja zarówno cherubiczna jak i seraficzna jest przejawem

doświadczenia mistycznego obecności Boga lub Jego działania w

duszy mistyka.

Mamy więc cztery kategorie przejawów doświadczenia mi-

stycznego: intelektualne przejawy doświadczenia mistycznego

obecności Boga, intelektualne przejawy mistycznego doświad-

czenia działania Bożego w duszy, afektywne przejawy mistycz-

nego doświadczenia obecności Boga i afektywne przejawy do-

świadczenia mistycznego Bożego działania w duszy. To rozróż-

nienie jest zabiegiem metodologicznym koniecznym do zrozu-

mienia i klasyfikacji opisów kontemplacyjnych przejawów do-

świadczenia mistycznego zawartych w pismach bł. Marceliny,

szczególnie w drugiej części traktatu mistycznego pt. Kartki .

—————————

3 Por. P. Blanchard, Présence et absence de Dieu dans l’expérience mystique ,

„Analecta Theologica” 37(1951) nr 1, s. 38-39; E. Gurrutxaga, La contemplazione

„acquisita” , w: La mistica. Fenomenologia e riflessione teologica , red. E. Ancilli, M.

Paparozzi, Roma 1984, t. 2, s. 169-190.

4 STh I, q. 12, a. 5; II-II, q. 80, a. 5, 3; por. A. Royo Marín, Teologia della perfe-

zione cristiana , Cinisello Balsamo 1987, s. 826.

Opisy fenomenów kontemplacyjnych nie tworzą tam jakiegoś

systemu teologicznego. Ich kolejność i wzajemne powiązania są

dość przypadkowe, wynikają bowiem z okoliczności powstawa-

nia tego dzieła. Narzucenie więc takiego schematu dla uporząd-

kowania myśli Mistyczki nie deformuje jej doktryny.

1. Intelektualne przejawy

mistycznego doświadczenia obecności Boga

Kontemplacja posługująca się formami inteligibilnymi nie

dostarcza nowych treści wlanych. Ponieważ prawdy wiary same

w sobie są ciemne — niedostępne dla rozumu, dlatego nie mogą

być kontemplowane bez światła darów Ducha Świętego, które

nadają tym prawdom oczywistość, jednakże nie wewnętrzną i

obiektywną, lecz jedynie zewnętrzną, podmiotową i doświad-

czalną. Kontemplacja zatem nie powiększa depozytu Objawie-

nia, definitywnie zakończonego (zob. Mt 5, 8), lecz daje misty-

kowi wnikliwsze poznanie objawionych mu na drodze doświad-

czenia religijnego obiektywnych prawd wiary. Jest zatem kon-

templacją obecności Boga w duszy.

Darowska wyraża to subiektywne doznawanie obecności Bo-

ga w dwóch jakby stadiach: początkowym i końcowym. Do-

świadczenie obecności Boga w początkowej fazie życia kontem-

placyjnego kryje się pod postacią dotyków mistycznych. Nato-

miast w fazie zjednoczenia przekształcającego doświadczenie

obecności Boga, opisuje jako stałe połączenie duszy z Bogiem.

A. Dotyki mistyczne

Św. Teresa od Jezusa i św. Jan od Krzyża, podobnie jak wielu

innych, dzielą duszę na zmysłową i rozumną. Wyróżniają także

istotę duszy, w której dokonuje się pełnia zjednoczenia mistycz-

nego. Odpowiednio do tego rozróżnia się dwa rodzaje dotyków

mistycznych: zwyczajne i substancjalne, które dokonują się w

esencji duszy i oddziaływują na władze 5 .

Nawiązując do tego Darowska posługuje się pojęciem dotyku

mistycznego, za pomocą którego poznaje obecność Bożą, analo-

gicznie do sposobu poznawania świata fizycznego przez zmysł

dotyku. W jej doktrynie doświadczenie Boga w formie dotyków

charakterystyczne jest dla początkowego etapu życia mistyczne-

go. Nie wyklucza jednak możliwości ich występowania także na

etapach wyższych, a nawet w zjednoczeniu przeobrażającym.

Mistyczka rozróżnia cel ogólny dotyku mistycznego, jakim

jest „doprowadzenie duszy do tego, co Bóg dla niej zamierzył”, i

cel szczegółowy, właściwy dla każdego dotknięcia z osobna. Po-

nieważ każde dotknięcie posiada swój cel szczegółowy, dlatego z

racji ich różnorodności nie można dokonać jakiejkolwiek klasyfi-

kacji. Występowanie dotyków mistycznych na etapie zjednocze-

nia wiąże się z nadzwyczajnymi okolicznościami, które „wyma-

gają nagłych i niezwykłych wskazówek woli Bożej”, aby zamie-

rzony przez Boga cel został osiągnięty 6 . Mistyczka potwierdza to

w swoich listach, zwłaszcza po roku 1861, w których pisze o do-

znawaniu dotyków mistycznych połączonych z pouczeniami do-

tyczącymi jej życia wewnętrznego i życia Zgromadzenia w róż-

nych nietypowych sytuacjach 7 .

—————————

5 Por. Twierdza , VII, 1, 11; Droga na Górę Karmel , 2, 17, 3; A. Tanquerey, Zarys

teologii ascetyczno-mistycznej , Kraków 1928, t. 2, s. 684.

6 Kartki , t. , II, s. 117 (Archiwum Zgromadzenia Niepokalanego Poczęcia w

Szymanowie = AZNP, sygn. P.20.1.I.1).

7 Zob. Notatka 21 IX 1861 (AZNP sygn. P.4.3.II.Not 19); List do o. H. Kaj-

siewicza (dalej LK) 4 II 1863 (AZNP sygn. P.5.1.II.192); List do o. P. Semenenki

(dalej LS) 22 VI 1864 (AZNP sygn. P.5.2.I.203); LK 30 IX 1864 (AZNP sygn.

P.5.2.I.210); LS 17 VI 1865 (AZNP sygn. P.5.2.II.228).

Darowska nie stosuje powszechnie przyjętego podziału do-

tyków mistycznych na zwyczajne i substancjalne. Wylicza i krót-

ko omawia następujące ich rodzaje:

a) dotknięcie obecności Bożej ma bardziej ogólny charakter

od dotknięcia Trójcy, w którym mistyk doświadcza wszystkich

Osób Boskich. Dzięki temu doświadczenie jest bogatsze i wywie-

rające skuteczniejszy wpływ na podmiot. W dotknięciu obecno-

ści Bożej mistyk poznaje, że „Bóg jest; że obecny jest dla mnie;

jest w tej sprawie; jest moim świadkiem, moim sędzią” 8 . Nie

chodzi tu więc tylko o dotyk w sensie wewnętrznego poruszenia

sumienia. Dotknięcie obecności Bożej skutecznie przeobraża

osobowość mistyka powodując z jednej strony bierne oczyszcze-

nie, z drugiej strony wzmacniając cnoty teologalne, dzięki czemu

staje się on uzdolniony do heroicznych czynów apostolskich 9 .

Ponieważ powodują one w duszy bierne oczyszczenie, dlatego

m.in. charakteryzują początkowy etap życia mistycznego.

b) dotknięcie Bóstwa Pana Jezusa dokonuje się w szczycie

duszy i pośrednio oddziaływuje na wszystkie władze w sposób

nadprzyrodzony. Władze niższe nie partycypują wprost w tym

doświadczeniu lecz trwają w podziwie dla wzniosłego światła,

które je oczyszcza. Z opisów tego rodzaju dotknięć zamieszczo-

nych w listach Marceliny wynika, że są one same w sobie przy-

najmniej chwilowym zjednoczeniem z Panem, powodującym

niekiedy zawieszenie zmysłów (ekstazę) 10 .

—————————

8 Kartki , t. , II, s. 115.

9 „Bóg dotyka stworzenia swego i pod tym dotknięciem ono się zaraża

właściwościami Boga i nimi jakby przetrawione w naturze swojej i przeistoczo-

ne. Wtedy zwykle się na tym stanie przeistoczenia w bierności nie kończy. Pan

daje czyn duszy...”. — LS 09 XII 1868 (AZNP sygn. P.5.4.I.314).

10 „Dotknięcie Bóstwa Pana Jezusa działa głównie na duszę, a rozlewa się

na wszystkie władze w nadprzyrodzony charakter. Duszę w Boga, w świat jej

odpowiedni wprowadza, wszystko wznosi, świeci, łączy w sposób niewy-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: