Scenariusz zajęć warsztatowych
na temat dojrzałości psychofizycznej.
ETAPY OSIĄGANIA DOJRZAŁOŚCI
Treści:
Dojrzewanie –
uwarunkowania biologiczne, psychiczne i społeczne;
rozumienie i akceptacja tych kryteriów dojrzałości;
higiena okresu dojrzewania.
Cele operacyjne:
po przeprowadzonych zajęciach uczeń powinien:
- znać zmiany zachodzące w organizmie w okresie dojrzewania;
- wiedzieć, w jakim wieku osiąga się poszczególne etapy dojrzałości;
Metody i techniki pracy z grupą:
Mini wykład, szeregowanie kart, symulacja, praca w małych grupach.
Środki dydaktyczne:
Komplet karteczek dla każdej grupy, plansze, materiały pomocnicze do opracowania referatów.
Czas 2 godziny lekcyjne.
1. Nauczyciel wprowadza w temat spotkania:
Mówiąc o dojrzałości kojarzymy ją najczęściej wyłącznie z dojrzałością płciową. Tymczasem dojrzałość jest pojęciem znacznie szerszym i obejmuje nie tylko sferę biologiczną człowieka, ale również psychiczną i społeczną.
O ile na proces dojrzewania biologicznego i osiągnięcie tejże dojrzałości człowiek sam i otaczające go środowisko ma niewielki wpływ, dokonuje się on niejako niezależnie od niego samego, to proces dojrzewania psychicznego
i społecznego oraz osiągnięcie dojrzałości w tym zakresie jest w dużym stopniu uzależnione od samego człowieka i otaczającego go środowiska.
Niezupełnie zgodne z prawdą jest twierdzenie, że człowiek zaczyna dojrzewać w określonym przedziale wiekowym, ponieważ dojrzewanie zaczyna się już w życiu prenatalnym i poza sferą biologiczną trwa do końca życia. W okresie, który zwykliśmy nazywać okresem dojrzewania, ulegają intensyfikacji określone procesy biologiczne i psychiczne, warunkujące funkcje i postawy człowieka dorosłego. W tym kontekście mówimy także o dojrzałości do małżeństwa,
o dojrzałości prawnej.
Proces dojrzewania człowieka we wszystkich jego wymiarach nie przebiega równolegle. Najwcześniej rozpoczyna się dojrzewanie płciowe, a proces dochodzenia do dojrzałości w tym zakresie dla niejednego bywa trudny. Najpóźniej jest osiągana dojrzałość społeczna.
(czas 10 min.)
2. Nauczyciel dzieli losowo zespół na 5 grup i prosi o przyporządkowanie rozdanych kartek odpowiednim przedziałom wiekowym.
Na kartkach napisane jest: dojrzałość płciowa
dojrzałość fizyczna
dojrzałość psychiczna
dojrzałość prawna
dojrzałość społeczna
Na arkuszu lub na tablicy nauczyciel rysuje:
DOJRZAŁOŚĆ
11-14 lat 18 r.ż. 18-20 lat 21r.ż. pow.20r.ż. 19-25lat
Chwila na zastanowienie i przyklejają kartki w wybranym miejscu. Kartka z dojrzałością płciową najczęściej przyklejona jest prawidłowo. Inne kartki mogą być błędnie przyporządkowane.
Nauczyciel koryguje i poprawia: Najwcześniej osiągana jest dojrzałość płciowa. Dojrzewanie płciowe, którego początek nazywany jest pokwitaniem, to okres przejściowy pomiędzy dzieciństwem a dorosłością, okres, w którym dochodzi do zmian fizycznych i psychicznych. Charakteryzuje go szereg procesów przekształcających organizm dziecka w organizm dorosłego. Dziewczynka przekształca się w kobietę, a chłopiec w mężczyznę. Jest to okres przestrojenia hormonalnego. Narządy rozrodcze dziecka podejmują funkcje wydzielniczą, produkując zwiększoną ilość hormonów charakterystycznych dla danej płci. Najbardziej widoczne zmiany w tym okresie to;
- gwałtowny rozwój fizyczny, czyli zwiększenie masy ciała i wzrostu,
- rozwój narządów płciowych,
- wykształcenie się drugorzędnych cech płciowych,
- wystąpienie pierwszej miesiączki u dziewcząt i pierwszego wytrysku u chłopców zwanego polucją.
W tym okresie zmienia się sylwetka. U dziewcząt zaokrąglają się biodra, uwypuklają się piersi. Pojawia się typowe dla kobiet owłosienie zewnętrznych narządów płciowych. Sylwetka chłopców wydłuża się, rozrasta się chrząstka tarczowata i w związku z tym zmienia się ich głos. Pojawia się typowe dla chłopców owłosienie okolicy zewnętrznych narządów płciowych oraz męski zarost.
U dziewczynki gruczoły płciowe, czyli jajniki, podejmują cykliczną czynność. Wynikiem jej jest jajeczkowanie, tzn. uwolnienie z jajnika dojrzalej komórki jajowej, zdolnej do zapłodnienia. Chociaż najważniejszym faktem jest powtarzające się cyklicznie jajeczkowanie, to jednak najbardziej przeżywanym faktem jest miesiączka, która jest następstwem każdego jajeczkowania. W gruczołach płciowych chłopca, czyli w jądrach, w tym okresie rozpoczyna się spermatogeneza, tzn. produkowane są męskie komórki rozrodcze – plemniki, zdolne do zapłodnienia komórki jajowej. Pojawiają się polucje, zwane też zmazami nocnymi.
Aczkolwiek pierwsza miesiączka, a także pierwsze polucje są sygnałem, że gonady podjęły już swą funkcję i produkują komórki rozrodcze i odpowiednie hormony, to jednak proces dojrzewania nie jest jeszcze ukończony. Upłynie kilka lat, zanim czynności gruczołów płciowych chłopca i dziewczyny ustabilizują się, tzn. jądra będą już stale, niemal do końca życia produkowały odpowiednią ilość dojrzałych plemników, u dziewczyny zaś jajeczkowanie aż do okresu przekwitania, będzie występowało cyklicznie, tzn. w określonym, powtarzającym się odstępie czasowym.
Kończąc 18. rok życia osiąga się dojrzałość prawną. Można już brać udział wyborach do parlamentu czy innych władz. Od tego wieku odpowiada się także wobec prawa za swoje czyny.
Kobiety mogą zawierać związek małżeński. Mężczyźni jednak dopiero po ukończeniu 21. roku życia. Jest to związane z późniejszym osiągnięciem dojrzałości płciowej i psychicznej przez chłopców.
Dojrzałość psychiczną osiąga się później, mniej więcej pomiędzy 18. a 21. rokiem życia.
W wieku około 18-20 lat ukończony zostaje wzrost i wtedy mówi się
o osiągnięciu dojrzałości fizycznej.
Najpóźniej jednak osiągamy dojrzałość społeczną. Wiąże się ona z ukończeniem szkoły, zdobyciem zawodu, podjęciem pracy, umiejętnością współpracy i współżycia z innymi ludźmi. Innymi słowy dojrzały człowiek charakteryzuje się umiejętnością samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie, a także zdolnością do założenia rodziny, zapewnienia jej możliwości bytowania i funkcjonowania w społeczeństwie, czyli odpowiedzialności za nią. Zwróćcie uwagę, jaka daleka jest droga od osiągnięcia dojrzałości płciowej do dojrzałości społecznej. Wiek metrykalny, który z punktu widzenia prawnego zalicza już młodego człowieka do ludzi dorosłych, nie stanowi jeszcze o pełni dojrzałości i zdolności do świadomego podejmowania życiowych decyzji. Zachodzi wyraźna dysproporcja pomiędzy osiągnięciem dojrzałości biologicznej, zwłaszcza płciowej, a nie nadążającym za nim rozwojem psychicznym i emocjonalnym. Ta dysproporcja w rozwoju jest głównym źródłem konfliktów wewnętrznych i zewnętrznych, jakie w tym czasie występują.
(czas 25 min.)
3. Nauczyciel proponuje symulację:
wczujcie się w role specjalistów z różnych dziedzin, którym kłopoty
i problemy okresu dorastania nie są obce i przygotujcie się do prelekcji na temat: Higiena okresu dojrzewania.
Referaty będzie wygłaszał: lekarz ginekolog, dermatolog, ortopeda, neurolog, psycholog, fryzjerka, projektant mody.
Uczniowie losują karteczki z wypisanymi zawodami i tworzą grupy, w których będą naradzać się nad ostatecznym kształtem referatu.
Nauczyciel rozdaje materiały do opracowania.
Po około 15 min. przedstawiciele grup odczytują referaty. Referujący ma ok. 5 min. na przedstawienie.
Okres dojrzewania to czas przestrojenia hormonalnego charakteryzujący się zmianami fizycznymi występującymi pod wpływem tego przestrojenia. Zmiany, które uzewnętrzniają się u dziewcząt między innymi powtarzającym się co pewien okres krwawieniem, pojawiającą się na zewnętrznych narządach płciowych wydzieliną o charakterze śluzowatym, a u chłopców nocnymi wytryskami, większym gromadzeniem się wydzieliny pod napletkiem, wymagają systematycznego przestrzegania higieny osobistej. Poza tym ciało dojrzewającej dziewczyny i chłopca wydziela więcej niż uprzednio potu i łoju, które powodują intensywniejszy jego zapach. Przyczyną tego jest rozkład potu i łoju przez bakterie( m. in. pod pachami i w kroczu).Dlatego jest rzeczą konieczną, aby nastolatki żyjące w otoczeniu, dla którego zapachy wydzielane przez ich ciało są przykre do zniesienia, dokładnie codziennie myły całe ciało wodą i mydłem, a nie tylko używały dezodorantów, jako środka zastępującego mycie.
Dziewczęta w okresie krwawienia powinny zmieniać wkładki według potrzeby, w zależności od nasilenia krwawienia. Krew poza ustrojem bardzo szybko rozkłada się, wydzielając bardzo przykry zapach, niejednokrotnie odczuwany przez otoczenie. W miarę możliwości powinny obmywać okolice zewnętrznych narządów płciowych podczas zmiany wkładek. Wydzielina śluzowa, pojawiająca się przez kilka dni pomiędzy krwawieniami, osadza się na zewnętrznych narządach płciowych i bieliźnie. Ma specyficzny zapach, który może być odczuwany przez otoczenie. Poza tym, minimalna ilość moczu po każdym jego oddaniu, będzie wsiąkała w bieliznę, co przyczyni się do nasilenia przykrego zapachu. Dlatego ważne jest nie tylko codzienne mycie tej okolicy ciała, ale także częste zmiany bielizny. Można to zrobić samej nie czekając na pranie w domu, podczas wieczornej toalety przeprać majteczki, a od czasu do czasu wrzucić je do „wielkiego prania”.
Chłopcy, podobnie jak dziewczyny, powinni od tego okresu codziennie myć całe swe ciało wodą i mydłem, zwracając szczególną uwagę na okolicę zewnętrznych narządów płciowych. Powinni przy wieczornej toalecie odciągnąć napletek, by usunąć spod niego nadmiar gromadzącej się tam wydzieliny, zwanej mastką. Także częsta zmiana bielizny, zwłaszcza skarpetek, ponieważ mocno pocą się stopy, jest obowiązkowa. Chłopcy się pocą bardziej niż dziewczyny, pot wsiąka w bieliznę, rozkłada się pod wpływem bakterii i jest przyczyną wydzielania przykrego zapachu.
W okresie dojrzewania skóra młodych ludzi obojga płci ulega zgrubieniu,
a gruczoły łojowe produkują więcej tłuszczu niż dotychczas. Przyczyną tego stanu jest przestrojenie hormonalne, podczas którego organizm podejmuje wiele nowych, nie stwierdzanych do tej pory funkcji. Z tego powodu skóra jest bardziej podatna na trądzik niż w innych okresach życia. Tłuszcz wydzielany w większej niż dotychczas ilości przez gruczoły łojowe, zalega w nich
i twardnieje, dochodzi do zaczopowania części wyprowadzającej gruczołu łojowego, często także do wtórnego zakażenia bakteriami. Liczne grudki, krosty, wągry występują na twarzy, czole, piersiach, między łopatkami, na barkach i ramionach. Niekiedy obok krost spotyka się głębsze nacieki ropne. Wągier można czasami usunąć samemu, jeżeli nie sprawia to większych trudności. Należy jednak przy tym zachować daleko idące środki ostrożności, by nie doprowadzić do infekcji i rozszerzania się procesu ropnego, który zawsze pozostawia blizny. Należy pamiętać, że z tym okresie skóra jest szczególnie podatna na różne infekcje i nawet rygorystyczne przestrzeganie higieny ciała niejednokrotnie nie uchroni od zakażeń ropnych, pozostawiających głębokie blizny. Można nieco złagodzić zmiany trądzikowate skóry przez odpowiednią dietę, ubogą w tłuszcze i węglowodany, a bogatą w jarzyny, owoce, białko
i witaminy. Promienie słoneczne w umiarkowanej ilości lub naświetlania lampą kwarcową zmniejszają nieco zmiany skórne. Najważniejsze jednak jest przestrzeganie codziennego oczyszczania skóry za pomocą wody i mydła. Jeżeli to wszystko nie da zadowalających efektów, należy zgłosić się do lekarza specjalisty.
Nasza tkanka mózgowa jest bardzo wrażliwa na najmniejszy niedobór tlenu, a także na działanie wszelkich substancji toksycznych. Przy trwającym zaledwie 8 min. niedotlenieniu mózgu dochodzi w nim do trwałych zmian, a po ok. 12 min. komórki mózgowe obumierają. Udowodniono niekorzystny wpływ nikotyny i alkoholu na tkankę mózgową. Tymczasem tak dużo młodych ludzi sięga po papierosy i alkohol, nie zastanawiając się nad skutkami tego. Młodzi ludzie czasami całymi godzinami przesiadują w dusznych pubach, dyskotekach, gdzie wdychają „śmierć”. Dlaczego młodzi sięgają po papierosy? Posłuchajcie, co mówił Benjamin Spock: Głównym powodem jest pragnienie młodego człowieka, by czuć się dorosłym i na takiego wyglądać. Dodatkową zachętę stanowi fakt, że przez cały okres dzieciństwa rodzice odnosili się do palenia raczej z dezaprobatą. Wydaje się, że groźba choroby serca nie tylko nie odstrasza, ale stanowi nawet jakieś wyzwanie. Młody człowiek ma jeszcze jedną sposobność udowodnienia samemu sobie, że chętnie i bez wahania podejmuje ryzyko nie gorzej od innych. Chęć stania się dorosłym jest z pewnością jednym
z najsilniejszych motywów ludzkiego działania.
Młodzież sięga po papierosy nie znając skutków palenia lub nie zastanawiając się nad nimi. Dawka śmiertelna nikotyny wynosi 60-100mg., a 1 papieros zawiera ok. 15 mg.nikotyny. Palacz wypalając 1 papierosa wdycha ok. 1 mg. nikotyny. Z czasem dochodzi u niego do przewlekłego zatrucia zwanego nikotynizmem. Charakteryzuje się ono osłabieniem pamięci, utrudnieniem mowy, brakiem inicjatywy i energii, ogólnym wyczerpaniem. Często występują schorzenia przewodu pokarmowego(nieżyty, choroba wrzodowa) i układu krążenia(choroba wieńcowa, miażdżyca).
Alkohol to następna używka, po którą często sięga młodzież. Życie codzienne dostarcza faktów związanych z nadużywaniem alkoholu. Sami niejednokrotnie jesteście świadkami skutków picia alkoholu, a mimo to sięgacie po niego. Picie alkoholu odbija się negatywnie przede wszystkim na zdrowiu fizycznym
i psychicznym samego pijącego, ale cierpi nie tylko on sam, lecz także jego najbliższe otoczenie: rodzina, przyjaciele.
Macie przed sobą jeszcze całe życie, którego jakość będzie zależała od waszego wyboru, od tego czy sięgniecie po pierwszego papierosa i pierwszy kieliszek, czy też nie.
Wystąpienie fryzjerki
W okresie dojrzewania gruczoły potowe i łojowe zwiększają swoją funkcję wydzielniczą. Pot wydziela się obficie i zwiększa się w nim zawartość tłustych olejków eterycznych. Gruczoły łojowe zwiększają wydzielanie łoju. Dlatego włosy w tym okresie szybciej się tłuszczą i stają się mniej puszyste. Niedobór witamin, soli mineralnych oraz pierwiastków śladowych, zawartych w jarzynach i owocach, a także białka, powodują osłabienie struktury włosów, a często ich wypadanie. Zwiększone wydzielanie łoju i potu (zmiana ph skóry) w tym okresie bardzo często doprowadza do zmian ropnych skóry owłosionej głowy. Dlatego właściwa pielęgnacja włosów ma zasadnicze znaczenie. Polega ona na mechanicznym oczyszczaniu włosów poprzez czesanie grzebieniem
i szczotkowaniu ich oraz na chemicznym oczyszczaniu za pomocą wody
i szamponów. Można dziś dostać odpowiednie szampony do każdego rodzaju włosów. Włosy należy myć w zależności od potrzeby, raz w tyg. Albo częściej. W zimie pojawia się łupież, który może występować obficie. Jeżeli staje się on dokuczliwy, należy zasięgnąć porady lekarza dermatologa. Używanie innych chemikaliów, jak farby, utleniacze jest niewskazane, ponieważ włosy w tym okresie są bardzo osłabione.
Wystąpienie lekarza ortopedy-rehabilitanta
Do poważnych zmian w okresie pokwitania należą zmiany wielkości, budowy i proporcji poszczególnych części ciała. Przede wszystkim zaznacza się u obu płci szybki przyrost długości i masy ciała. Zjawisko to nazywamy skokiem pokwitaniowym. Rozpoczyna się ok. 10 r.ż. i przebiega z różnym natężeniem.
U dziewcząt kończy się ok. 17 r.ż., u chłopców ok. 19.Rozrost ciała odbywa się głównie jako wzrost kości i mięśni, a u dziewcząt ponadto jako przyrost tkanki tłuszczowej powodujący bardziej zaokrągloną sylwetkę kobiecą, gdy
u chłopców sylwetka jest bardziej smukła, muskularna. Wraz z zakończeniem dojrzewania następuje skostnienie chrząstek wzrostowych i ustanie wzrastania. Im wcześniej rozpoczyna się okres pokwitania, tym wcześniej następuje zakończenie wzrostu kości długich i tym niższa może być ostateczna wysokość ciała. W tym okresie nasz układ kostny jest szczególnie wrażliwy na zniekształcenia. Pojawiają się zaokrąglone plecy, obniżone barki(postawa garbiąca się), skrzywienie kręgosłupa. Zachowanie prawidłowej postawy ciała w każdej sytuacji oraz uprawianie sportu mogą zapobiec powstaniu wad postawy. Przy siedzeniu należy pamiętać, żeby kąt utworzony przez uda i kręgosłup był mniej więcej równy 90 stopniom. Podczas pisania obydwa przedramiona wraz
z łokciami powinny być oparte na stole. Noszenie ciężarów trzeba rozkładać równo na obydwie ręce, a najlepsze jest noszenie plecaka na plecach. Codzienna gimnastyka, którą powinno prowadzić się do końca życia, uprawianie sportów takich jak: pływanie, jazda na rowerze, długie spacery czy wędrówki-pozwolą naszym kościom prawidłowo wzrastać, bez deformacji. Noszenie wygodnego obuwia w tym okresie jest ogromnie ważne. Malutkie kości stopy, których jest w jednej stopie aż 22, muszą dźwigać przez całe życie ciężar całego ciała. Noszenie obuwia na podwyższonym obcasie przesuwa ciężar ciała na 10 kosteczek palców i stawy paliczkowo-śródstopne, które są przeciążone i bardzo łatwo ulegają deformacji. Może to stać się przyczyną bardzo bolesnych dolegliwości w późniejszym wieku, nie mówiąc
o zdeformowanej stopie.
Wystąpienie projektanta mody
Podobno strój zdobi człowieka, a przysłowie mówi: „jakim cię widzą, takim cię piszą.” Moda zajmowała, zajmuje i pewnie zawsze będzie zajmowała wiele miejsca w życiu niektórych ludzi. Wiadomo jednak, że nie zawsze to, co modne jest ładne i nie każdemu w tym, co modne jest ładnie. Moda musi być dobrana do sylwetki osoby, do jej urody, do stylu zachowania, no i wreszcie do naszych możliwości finansowych, a z tym już znacznie gorzej.
Mało kto pamięta jednak, że moda powinna przede wszystkim mieć na względzie zdrowie człowieka. Ubiór, dziś bardzo często wykonany z materiałów nienaturalnych, sztucznych, wywołujących często uczulenia, ograniczających lub wręcz uniemożliwiających prawidłowe oddychanie skóry, prawidłową funkcję gruczołów potowych i łojowych. Zbyt wąski ubiór ogranicza swobodę ruchów. Noszenie przez chłopców wąskich spodni, powoduje stałe pocieranie narządów płciowych zewnętrznych, powodując podnoszenie się temperatury jąder, co ma niekorzystny wpływ na spermatogenezę i dojrzewanie plemników. Dziś zauważa się wzrastającą liczbę mężczyzn mających kłopoty z płodnością. Noszenie zbyt wąskich spodni to jedna z przyczyn.
Noszenie wąskich, obcisłych spodni przez dziewczyny powoduje wrzynanie się szwów w okolicę sromu, ucisk na ujście zewnętrzne pochwy, co utrudnia prawidłowe spływanie wydzieliny z pochwy, prawidłowe krążenie krwi w tej okolicy, sprzyja otarciom i infekcjom. U kobiet prowadzących obserwację swojej płodności utrudnia obserwację śluzu.
Noszenie bielizny z włókien sztucznych, zwłaszcza majtek, uniemożliwia prawidłowe oddychanie tej części ciała, prawidłowe funkcjonowanie gruczołów łojowych i potowych w tej okolicy, zwiększa możliwość wywołania infekcji
i pojawienie się upławów. Powinno się nosić wyłącznie bieliznę bawełnianą. Powszechnie używane rajstopy wywołać mogą te same objawy.
Gdybyśmy przyjrzeli się dokładniej innym szczegółom mody, na pewno dostrzeglibyśmy więcej mankamentów. Pamiętajmy: przede wszystkim zdrowie!
(czas 40 min.) – zostawiamy 10 min. na spontaniczną dyskusję.
uwaga!
Treści referatów do symulacji mogą być uszczegółowione przez prowadzącego, w zależności od zapotrzebowania grupy.
Literatura:
- J. Miazgowicz (1998).Wychowanie prorodzinne i seksualne. Katowice: Wydawnictwo „Powiernik”.
- David G. Myers (2003). Psychologia. Poznań: Zysk i Sk-a.
- Benjamin Spock (2002). Dziecko - pielęgnacja, opieka i wychowanie. Poznań: Rebis.
Joanna Marcinkowska
psycholog
Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy Nr 1 w Łodzi
4
ela.roza