9.JÓZEF PIŁSUDSKI W WOLBROMIU.pdf

JÓZEF PIŁSUDSKI W WOLBROMIU

Józef Piłsudski ze swymi legionistami znalazł się w Wolbromiu 8 listopada wraz z

wycofującymi się po nieudanej ofensywie na Warszawę oddziałami austriackiego I

korpusu 1 armii gen. Dankla. Wolbrom stał się swego rodzaju punktem zbornym, do 1

pułku Legionów dołączył tam działający dotąd osobno IV batalion. W Wolbromiu także

Piłsudski zaplanował wycofanie się 1 pułku na południe w kierunku Krakowa, nie zaś tak

jak planowali Austriacy w kierunku zachodnim. Działania te umożliwił Piłsudskiemu

rozkaz, jaki otrzymał od dowódcy dywizji któremu podlegał. Z częścią swego pułku (I, III,

V batalion) miał sprawdzić jak daleko posunęły się wojska rosyjskie na odcinku od

Żarnowca do Miechowa. Po wykonaniu tego zadania wrócił Piłsudski do Wolbromia - 9

listopada, i stąd rozpoczął marsz w kierunku Krakowa. Pozostałe pod Wolbromiem

bataliony IV i VI 1 pułku Legionów zostały skierowane do Krzywopłot, gdzie między 9 a

20 listopada toczyły się ciężkie walki z oddziałami rosyjskimi. Wydaje się, że przy okazji

kolejnej listopadowej rocznicy warto przypomnieć wspomnienia Piłsudskiego o

Wolbromiu. Publikujemy jedynie część wspomnień dotyczących samego Wolbromia i

najbliższych okolic, pomijamy obszerne fragmenty będące rozważaniami na temat

ówczesnej sytuacji politycznej i losów Legionów. Zainteresowani mogą zapoznać się z

pełną relacją w wielokrotnie publikowanej pracy J. Piłsudskiego pt. "Moje pierwsze boje".

W Antolce otrzymaliśmy rozkaz cofania się dalszego na Wolbrom i Krzywopłoty.[ ]

Marsz na Wolbrom był bardzo uciążliwy. Mieliśmy iść w awangardzie 46 dywizji. Wskutek

małej ilości kuchen polowych i niedostatecznego wtrenowania się jeszcze żołnierzy do

wczesnego wstawania i szybkiego załatwiania wszystkich swych porannych czynności

gospodarczych, opóźniliśmy się z wyjściem. Wywołało to przykre dla mnie konflikty przy

samym wstępie do marszu. Droga była po prostu zalana przez cofające się bezładnie

tabory. Dowódca brygady, która miała iść za mną, stroił niezadowolone miny i

oświadczył, że złoży na mnie skargę do komendanta dywizji. Między moimi "taborytami"

a austriackimi wynikały ustawiczne spory, dochodzące do tego, że jedni i drudzy chwytali

broń, by otworzyć sobie drogę. Do taborów wlokących się z krzykiem i przekleństwami

we wszystkich możliwych językach, zaczęła wciskać się gwałtem artyleria i parki

amunicyjne, torując sobie drogę swoim ciężarem i bezczelnością. Pomiędzy tabory i

artylerię zaczęła wchodzić piechota i karabiny maszynowe. Jednym słowem odwrót, gdy

wojsko już raz wpadło w swoje własne tabory, zaczęło przybierać charakter jakiejś

bezładnej ucieczki, gdzie każdy starał się być pierwszym, by być dalej od nieprzyjaciela.

W atmosferze wojskowej dawało się z tego powodu wyczuć jakieś zdenerwowanie,

wskutek którego naturalnie jeszcze bardziej powiększało się tarcie maszyny wojennej.

Bataliony moje wcisnęły się jakoś w tę rzekę ludzi, koni i wozów, wcisnęły się bez

porządku, jak kto mógł. Specjalnie tabory były rozerwane na mnóstwo części i szły w tej

rzece płynącej ku Wolbromiowi bez żadnego związku. Nieraz bowiem poszczególne

wozy szły samotnie, oddzielone od innych szeregiem wozów należących do innych

jednostek wojskowych, wywołujących tym naturalnie specjalnie niezadowolenie u

dowódcy danego taboru i u jego podwładnych

Unikając ścisku na głównej drodze, gdzie podwójnym rządem szły w natłoku wozy,

boczną ścieżką, wyprzedzając wojsko, ruszyłem ku Wolbromiowi. Wreszcie z pagórka

ujrzałem miasteczko. Do ciasnej uliczki wciskały się teraz z trudem i mozołem wozy i

armaty. Ba, do miasteczka dążyliśmy nie my jedni. Skądś, z północnego wschodu, szły

konne tabory, inne wozy i inne armaty. Wkrótce na ogromnej przestrzenie przed

miasteczkiem nie tylko drogi, lecz nawet ścieżki pełne były nieprzerwanego szeregu

wozów, dążących do wjazdu do Wolbromia. Tu odbywała się istna orgia: krzyki,

przekleństwa, kłótnie o to, kto ma pierwszy wcisnąć się do miasteczka, bicie po pyskach

koni zajeżdżających wszystkim drogę, nawoływanie się, słowem piekło, do którego nie

chciałem mieszać swego wojska. Dałem więc rozkaz, by zatrzymano i ściągnięto na

stronę wszystkich legionistów i ich wozy u wejścia do Wolbromia. Kazałem rozpalić ogień

wobec jesiennego wiatru i czekać, nim cała fala nie przepłynie, a my, bez walki o

miejsce, w porządku przejść byśmy mogli swobodnie. Było to zresztą i dlatego

konieczne, by zebrać wszystko, co należało do nas, do kupy, nie dać ginąć w tłoku i

nieporządku poszczególnym wozom, rozproszonym wśród innych. Nie chciałem

stanowczo do tych walk o miejsce się mieszać. Miałem zupełnie dosyć tej wiecznej,

nieustającej kłótni i sporów z otoczeniem - austriackim wojskiem z 1 Korpusu, do którego

byłem przyczepiony i z którym przebyłem całą operację dęblińską.

Przypomniałem sobie u wejścia do Wolbromia całą dotychczasową naszą historię. [ ]

Gdym stał wówczas podczas chłodnego listopadowego popołudnia u wejścia do

Wolbromia i patrzał na nerwowe tłoczenie się wozów, koni i ludzi, na walkę wszystkich ze

wszystkimi o to, by wejść pierwszy w ulice miasteczka, nie chciałem pozwolić na nowe

tarcia i spory pomiędzy moimi żołnierzami a "kolegami" z austriackiego wojska. Wkrótce

koło ognisk rozległ się wesoły śpiew żołnierzy. Przechodzące zdenerwowane wojsko

patrzyło na nas jak na wariatów, ale też brało naszą wesołość za kpiny z siebie.

Oficerowie z mego sztabu u początku tego miasteczka zdobyli jakąś chałupę, gdzie

przygotowano herbatę i zaproszono mnie na nią. Posłałem oficera do środka miasteczka,

by tam sprawdził ruch wojska. Wrócił z raportem, ze to, co się dzieje u wejścia, jest

niczym w porównaniu z tym, co dzieje się na rynku, gdzie drogi różnych części wojska

rozchodziły się, gdzie nastąpiło niebezpieczne dla ruchu skrzyżowanie nieporządnie

idących taborów i artylerii i gdzie zresztą już kilku oficerów sztabowych robi porządek.

[ ]

Oficer zameldował mi, że ariengarda austriacka już zajęła miasteczko i że drogą mamy

wolną. Przejrzałem raz jeszcze mapę i wydałem rozkazy:

"Nocleg w Lgocie Wolbromskiej! Kwatermistrze mają jechać. W ariergardzie batalion taki

i taki, wysłanie forpoczty na wschód. Wymarsz w pół godziny po przejściu ostatnich

wojsk austriackich". [ ]

Wczesny listopadowy wieczór przy zachmurzonym niebie zapadał szybko, gdyśmy

wmaszerowali do Lgoty, wsi rozłożonej w poprzek drogi do Krzywopłotów. U wejścia

czekał kwatermistrz sztabu z raportem, że mieszkanie gotowe i herbata przygotowana.

Rozkazu nie zmieniłem i wojsko ze śmiechem i krzykami rozbiegło się po kwaterach,

śpiesząc do ciepłej chaty, do snu i posiłku.

Z moich wątpliwości, które mnie tak licznie opanowały, została jedna, którą postanowiłem

natychmiast sobie wyjaśnić. Nie wiedziałem, czy armia austriacka ma się nazajutrz cofać

dalej, czy będzie stała w miejscu, w razie gdyby się cofała, o której to nastąpi godzinie.

Tymczasem w Lgocie stanęliśmy właściwie pod armatami wojska, które było

przekonane, że przed jego frontem mogą się znajdować jedynie oddziały

nieprzyjacielskie. Bałem się więc, że przy pierwszym poruszeniu możemy być ostrzelani

przez artylerię austriacką. Wezwałem kilku oficerów, dobrze mówiących po niemiecku, i

rozesłałem ich w paru kierunkach z rozkazem uprzedzenia forpoczt austriackich, żeśmy

z powodu zmęczenia zostali przed frontem, by rano, gdy nas dostrzegą, nie wzięli nas za

Rosjan.

Zapadła noc, sztab przygotowywał się do snu. Nagle wpadł jeden z posłanych oficerów -

Brzoza - z wiadomością, ze jego wywiad na forpocztach skończył się zaprowadzeniem

go do komenderującego brygadą, ten zaś telefonował do dywizjonera i z komendy

dywizji przyszedł wyraźny rozkaz natychmiastowego wymarszu do Krzywopłotów ze

stanowczym zakazem pozostawiania przed frontem armii. Dałem rozkaz

natychmiastowego wymarszu do Krzywopłotów. [...]

Dla całego wojska marsz ten z Lgoty do Krzywopłotów był bardzo uciążliwy. Większość

żołnierzy ledwo zdążyła ogrzać się i zasnąć, a już trzeba było wstawać, na zmęczone

nogi wciągać obuwie, wychodzić ze snu na chłodne powietrze. Konie trzeba było

zaprzęgać po ciemku i wlec się, gdyż maszerowaliśmy strasznie wolno, po ciężkiej

piaszczystej drodze, która zdawała się nie mieć końca. O pamiętnym mi będzie ten

marsz nocny 8 listopada! [...]

Wściekłość moja powiększyła się jeszcze bardziej, gdy po przejściu jakiejś grobelki z

ciaśniutkim mostem przy młynie - miejsca, które okazało się nie do przezwyciężenia dla

części mego taboru - spotkałem oficerów, wysłanych naprzód w roli kwatermistrzów.

Kwater nie było wcale. Krzywopłoty składające się z kilku chałup naturalnie były

przepełnione. Proponowano co prawda prze grzeczność oddać jakąś chałupę, lecz

odrzuciłem propozycję. Jak biwakować, to biwakować wszystkim. O cieple,

wygodniejszym śnie dla zmęczonych chłopców ani mowy być nie mogło. Jakieś ukrycie

od wiatru dać mógł tylko lasek, a raczej zarośla sosnowe.

Wkrótce przyniesiono trochę słomy, zamigotały w zaroślach ogniska, zmęczeni ludzie

walili się jak snopy dokoła ognia, niekiedy na wilgotną, zimną, jesienną ziemię. Mnie

zaprosił do siebie gościnny i gospodarny Śmigły, który rozłożył obozowisko i komendę

batalionu koło wielkiego drzewa. [...]

Przedrukowujemy dziś drugi fragment szkicu J. Piłsudskiego pt. "Ulina Mała", w którym

marszałek Polski wspomina swój pobyt w Wolbromiu - tym razem 9 listopada 1914 roku i

rozpoczęcie trudnego marszu "korytarzem" między wojskami austriackimi i rosyjskimi w

kierunku Krakowa. Jak podkreśla sam Piłsudski Wolbrom w tym czasie przeżywał

bardzo trudny okres, pozostając między wycofującymi się wojskami austriackimi a

nacierającymi rosyjskimi. Należy pamiętać, że zajęcie Wolbromia przez Rosjan nie

zmieniło tej sytuacji. W związku z ustabilizowaniem się frontu o kilka kilometrów na

zachód od Wolbromia nasze miasto przez długi jeszcze czas pozostawało w strefie

przyfrontowej.

Było około wpół do siódmej rano; wstawał szary jesienny poranek 9 listopada.

Okazało się, że jestem specjalnie wezwany do dywizjonera, który ma dla mnie

szczególne poruczenie [...] Żąda od nas, pomimo zmęczenia, abyśmy czynili wywiad

przed frontem - od Żarnowca do Miechowa. Jest to niebezpieczna ekspedycja, ale liczy

na to, że potrafię się z niej wywiązać. Mam wziąć ze sobą trzy bataliony i kawalerię.

Reszta zostanie [...]. Ruszamy! Idziemy na razie w kierunku, że tak powiem,

nieprodukcyjnym dla powziętej decyzji - w kierunku północno-wschodnim, w stronę

Żarnowca. Tak iść muszę, o ile chcę dziś wypełnić poruczone mi zadanie. Droga

prowadzi borem. [...]

Koniec lasu; na horyzoncie szereg pagórków, pod nimi szeroka droga schodząca do wsi

Strzegowa. Na skraju jej widać już kręcących się naszych beliniaków. To jest cel na razie

mego marszy. Stąd pójdą we wszystkie strony macki-patrole. Gdy się okaże potrzeba,

podsunę się jeszcze bardziej w stronę Żarnowca. Wydaję rozkazy: "kwatera moja na

plebanii. We wsi zostają dwa bataliony: III i V. Trzeci ubezpiecza na północ, piąty na

południe. Pierwszy maszeruje dalej na wzgórze, ubezpiecza na wschód i daje pomoc,

jeżeli się okaże potrzeba, kawalerii. Ta wysyła dwa większe patrole pod Żarnowiec:

jeden podejdzie od wschodu, drugi od południa. Meldunki do I batalionu, stamtąd do

mnie. Dwa inne patrole pójdą z Beliną przez Wolbrom - jeden pod Miechów, drugi pod

osobistym dowództwem Beliny ze specjalną instrukcją".

Belinie zaś na stronie daję instrukcję, by sprawdził moją teorię o korytarzu idącym na

południo-wschód. Idzie o to, by zrobić wywiad na front austriacki możliwie daleko na

południe od nas. Czekać ma na mnie z meldunkiem w Wolbromiu, gdzie mam nadzieję

być wieczorem. [...]

Na plebanii było przyjemnie i wesoło. Inteligentny, wesoły, młody proboszcz robi honory

domu, goście byli niewybredni i pełni humoru. Co do mnie postanowiłem nie myśleć nic o

dalszych planach: bałem się tego piekła wątpliwości, które powstaną natychmiast, gdy

zacznę analizować położenie. Pomimo jednak tego postanowienia czułem, że gdzieś w

duszy odbywa się prawie podświadome pasowanie się z sobą, jakaś praca szukająca

ujścia. [...] Toteż i podczas rozmów, i wtedy, gdym słuchał księdza, który mi odczytywał

notatki robione podczas wojny - coś w rodzaju kroniki parafialnej - robiłem w myśli wciąż

obrachowania. [...]

Daję awizo trzeciemu i piątemu batalionowi, że o wpół do trzeciej nastąpi wymarsz. Jemy

obiad i idziemy na połączenie z I batalionem. Deszcz trochę kropi, a my drapiemy się po

błotnistej drodze na pagórek, gdzie u jakiegoś folwarku rozłożył się I batalion. Chcę

pokazać nieprzyjacielowi większe grupy piechoty przed wieczorem, by go uczynić

ostrożniejszym w jutrzejszym pochodzie.

U Bojarskiego zastaję meldunki z obu patroli spod Żarnowca. Oba jeszcze przed

Żarnowcem spotkały nieprzyjacielskie patrole i miały z nimi potyczki. Południowy patrol

przysyła papiery i część munduru podoficera kozackiego, zabitego w potyczce. Wiec

Żarnowiec jest zajęty przez silniejszy oddział jazdy, a z opowiadań ludności wynikałoby,

że ma tam przyjść na wieczór piechota. Ale cały skarb to papiery podoficera 1

Sybirskiego Pułku Kozaków. [...]

Mam więc teraz doskonały materiał do swego raportu do dywizji. Sprawa tej części

terenu zupełnie wyjaśniona: "Taki a taki korpus sybirski w marszu w kierunku

południowo-zachodnim awangardą swoją dotarł wieczorem 9 listopada do Żarnowca.

Patrole z 1 Sybirskiego Pułku Kozaków minęły Żarnowiec, zostały przez nasze patrole

ułańskie po kilku udanych potyczkach odparte z powrotem. W Żarnowcu, według

opowiadań mieszkańców, na wieczór spodziewana jest piechota. Papiery zabitego

podoficera kozackiego załączam".

Tak mniej więcej brzmiał mój raport. Dodałem do niego, że zadania swojego nie uważam

za skończone i, dla wyjaśnienia sytuacji pod Miechowem, maszeruję na południe od

wielkiego gościńca Miechów - Wolbrom. [...]

Wreszcie zapada zmierzch. Patrole wróciły, napełniając nasze obozowisko

opowiadaniem o wrażeniach z potyczek. Odmarsz. Kolumna się formuje, biorę

przewodników i marsz do Wolbromia!

Droga jest nużąca - błotnista, pełna jakichś jam i wybojów, tym przykrzejszych, że jest

ciemno. Kolumna wyciąga się straszliwie, raz po raz trzeba się zatrzymywać, żeby ją

ściągnąć.

Maszeruję, że tak powiem, w obszarze wpływu nieprzyjacielskiego, muszę wiec trzymać

w nocy cały oddział ściągniętym w garści. Wraz z nadejściem ciemności bierze górę

znużenie. Słyszę za sobą apatyczne chlapanie błota, ciche przekleństwa, nie czuje w

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: