1. Sztuka bycia pracownikiem
Sztuka obejmuje:
· Wypełnianie zadań zawodowych
· Wypełnianie obowiązków i egzekwowanie praw wynikających z roli zawodowej
· Przyjęcie i przestrzeganie praw wynikających z kultury organizacji
· Współpraca lub tolerancja zespołu pracowniczego
· Organizacja życia w sposób pozwalający godzić obowiązki z całokształtem zadań życiowych
Stanowiska pracy:
- Samodzielne – cechy pracownika: samodzielność, samosterowność, odporność na osamotnienie, introwersja
- W zespole – cechy pracownika: umiejętność współpracy, dobra komunikacja, życzliwość, stanowczość, opanowanie w relacjach z osobami, które czasem są mniej kompetentne lub nie prospołeczne
Umiejętności wymagane w zarządzaniu (D. Katz 1979):
- profesjonalne
- konceptualne – widzenie celów strategii firmy z perspektywy czasowej i dystansu
- interpersonalne – umiejętność wykorzystania możliwości każdego pracownika, wyzwalania energii społecznej podwładnych, inicjatywy i aktywności
1.1 Rola zawodowa
Rola – określone miejsce człowieka wśród innych ludzi.
Przesłanki składające się na efektywność realizacji roli:
- zrozumienie wymagań
- działania na rzecz spełnienia roli
- akceptacja zadań wynikających ze społecznego rozumienia roli
Umiejętności roli = sprawność zawodowa
Pragnienie roli = oczekiwanie określane przez wewnętrzne potrzeby, nastawienia, wymagania i zwyczaje społeczne.
Podziały:
- Rola ogólna
- Rola specjalna
- Długotrwała
- Okolicznościowa
Istota roli zawodowej to oczekiwania społeczne wobec osób pełniących rolę.
Związek psychika – praca:
- harmonia między jednym i drugim zapewnia dobór pracowników
- wpływ wykonywania pracy na psychikę
§ Pracownik ściśle kontrolowany, pracujący w uciążliwych warunkach à utrata inicjatywy i samodzielności
§ Prace rutynowe à postawa samozachowawcza
(wpływ pracy na zdrowie – stres)
Rodzaje władzy:
· Władza wymuszana – oparta na przymusie i karze (gdy brak przymusu nie wykonuje pracy starannie lub ją porzuca)
· Władza nagradzana – wywieranie wpływu połączone jest z nagrodą, występuje tu zjawisko przyzwyczajenia (habituacji) do nagrody i zaczyna być uważana za obowiązek pracodawcy
· Władza legalna – związana z formalnymi cechami roli wyznaczanymi przez przepisy prawne (uznanie dla autorytetu, bo tak jest w regulaminie pracy)
· Władza eksperta – uznanie wiedzy i umiejętności przełożonego, podporządkowanie autorytetowi jest korzystne
· Władza odniesienia – uzyskana poprzez stanowienie wzorca dla pracowników
· Władza przedstawicielstwa – pracownicy uważają, że autorytet i wpływ kierownika wynika z ich akceptacji i przyzwolenia
Autorytet wpisany w rolę kierownika
- formalny – wynikający z praw roli
- rzeczywisty – związany z władzą ekspercką, odniesienia, przedstawicielską (ważna jest pozycja pracownika, cechy osobiste, kompetencje)
Sztuka bycia pracownikiem polega na właściwym pełnieniu roli zawodowej, na realizacji zadań i spełnianiu pragnień wynikających z roli, w tym także pragnienia władzy i autorytetu, jeśli są one zawarte w potrzebie samorealizacji.
1.2 Organizacja pracy własnej
Kierunki organizacji pracy:
- lepsze proporcje między czasem pracy a czasem wolnym
- lepsze wykorzystanie czasu na poszczególne czynności
zasady organizowania czasu pracy
– Najpierw analiza czynności, które wykonujemy w ciągu dnia, tygodnia, miesiąca (aby określić wykorzystanie czasu, trzeba określić swoje potrzeby, nawyki, możliwości, własny rytm dnia
– Najtrudniejsze zadania 9.00 – 13.00 i 17.00 – 20.00
– Przerwy w zależności od wieku i pracy (starsze osoby częściej, po trudnych zadaniach dłuższa przerwa)
– Największa efektywność umysłowa po ok. 45 minutach od rozpoczęcia pracy.
– Czynności pomocnicze przed rozpoczęciem pracy (osoby wysoko reaktywne dużo czasu na to poświęcają)
Sojusznicy:
- urządzenia wspomagające pracę (telefon, komputer itp.)
- pracownicy o niższych kompetencjach – przygotowują informacje, wykonują mniej skomplikowane czynności
1.3 Obciążenie pracą
Zmęczenie – okresowe zakłócenie równowagi procesów życiowych, które zmniejsza sprawność funkcjonowania jednostki.
Zmęczenie (Grandjean)
- fizyczne/ mięśniowe (prowadzi do przejściowego spadku wydajności grupy mięśni)
- psychiczne/ nerwowe (wywołane pracą umysłową, zaabsorbowaniem receptorów, monotonią, napięciem nerwowym, koniecznością napięcia uwagi przez dłuższy czas, zwiększonym poczuciem odpowiedzialności lub zagrożenia)
Rodzaje zmęczenia:
- krótkotrwałe – znika po wypoczynku
- przewlekłe – nagromadzenie wpływów różnych form zmęczenia
- zmęczenie ostre – skrajna forma zmęczenia, wyczerpanie będące wynikiem intensywnego wysiłku na granicy ludzkich możliwości, objawy: bardzo ostre, chorobowe (bezsenność, zaburzenia funkcji serca, układu krążenia, ostre obniżenie poziomu percepcji i myślenia, zaburzenia emocjonalne, motywacji, dolegliwości somatyczne, spadek wagi ciała). Przedłużający się taki stan może doprowadzić do ciężkiej choroby lub zgonu.
Objawy zmęczenia:
- niepewność
- pośpiech w wykonywaniu ruchów na przemian ze spowolnieniem
- niekontrolowane przerwy w działaniu
- tempo pracy maleje
- pojawiają się błędy
- pochylenie ciała
- twarz jak maska – mimika ubożeje
Znużenie – subiektywne poczucie zmęczenia, zależy od cech osobniczych i warunków otoczenia, przyczyny: niewłaściwa organizacja pracy, zła atmosfera w pracy, niepowodzenia, monotonia, stany emocjonalne; zwykle związane z pracą o małej zmienności sytuacyjnej, nie pozwalającej na przerwy.
Energia psychofizyczna (wysiłek psychofizyczny) – przekroczenie granicy prowadzi do przeciążenia, a w konsekwencji do zmęczenia.
Obciążenie psychiczne – stan pobudzenia psychicznego, w którym człowiek może funkcjonować bez wyraźnych zakłóceń poziomu organizacji czynności.
Przeciążenie psychiczne – obciążenie psychiczne przekraczające barierę utrzymania równowagi między człowiekiem a otoczeniem.
Przyczyny obciążenia/ przeciążenia:
- sytuacyjne cechy człowieka (odpowiednia ilość snu, itp.)
- wykonywanie czynności zawodowych, w szczególności w sytuacjach trudnych
- warunki otoczenia (czynniki fizyczne, biologiczne, ekonomiczne, społeczne)
- stanowisko pracy (narzędzia, maszyny)
- organizacja pracy (przebieg, tempo, metody)
Konsekwencje przeciążenia:
- pobudzenie kory mózgowej àzaburzenie orientacji człowieka w otoczeniu, obniżenie samokontroli à dezorganizacja zachowania:
§ nie panuje nad swoim zachowaniem – zachowania impulsywne, nieprzemyślane, niecelowe
§ stany lękowe
§ agresja
§ regresja – prymitywny sposób rozwiązywania problemów, wykonywanie zadań poniżej możliwość itp.)
Etapy czynności:
1- pobieranie informacji
2- przetwarzanie informacji
3- podejmowanie decyzji – najbardziej odpowiedzialna czynność ludzka, wymagająca dużego wysiłku psychicznego. (zwłaszcza w sytuacjach konfliktowych, związanych z emocjami, dylematach)
4- wykonanie czynności – angażują struktury poznawcze, zmuszają do wysiłku.
Ocena obciążenia psychicznego
Kryteria:
- częstotliwość – ilość informacji, podejmowanych decyzji, wykonywanych czynności przypadających na jednostkę czasu (1 dzień)
- zmienność – różnorodność zmian w zakresie informacji, decyzji i czynności
- złożoność – stopień skomplikowania informacji, decyzji i czynności
- dokładność – poziom precyzji niezbędnej przy realizacji zadań związanych z wykonywaniem zawodu
- waga – poziom adekwatności procesów (podejmowania decyzji, wykonywania czynności itp.) do skutków działania (poziom adekwatności do celów, jakie są realizowane)
Monotonia pracy – czynnik zwiększający obciążenie
Prace wyjątkowo monotonne:
- w bezruchu wymagające stałej percepcji
- prace w dużym napięciu uwagi
- prace o stereotypowych, zrutynizowanych, prostych czynnościach
- o stałym rytmie
- o b. Niskim stopniu trudności zdań
- o małym zaangażowaniu poznawczym i emocjonalnym, zbyt łatwe
Inne przejawy zmęczenia (czynności, które się z nimi wiążą uznaje się za obciążające):
- wydłużenie się czasu reakcji na bodźce
- obniżenie wyników w testach psychologicznych (uwagi, sprawności psychometrycznej, koordynacji wzrokowo-ruchowej)
- zmniejszenie wydajności pracy
Do oceny wykorzystuje się czasem subiektywne oceny pracowników.
Najnowsze badania – przyczyny obciążenia/ przeciążenia:
- Przeciążenie spowodowane brakiem adekwatności między wymogami stawianymi przez pracę a działaniem jednostki. Badania nad nauczycielami – obciążenia pracą z przyczyn społecznych:
§ niskie zarobki – duże obowiązki à poczucie braku uznania za pracę
§ błędy w polityce kadrowej
§ konflikty z kolegami i przełożonymi
§ zła organizacja pracy
- Wpływ sfery motywacji – osoby o wysokiej motywacji, wysokim stopniu zaangażowania są mniej podatne na zmęczenie.
1.4 Błędy w działaniu człowieka w organizacji
Trzeba je badać w kontekście konkretnej sytuacji. Prowadzi do zmiany sytuacji normalnej w trudną, pozytywnej w negatywną. Błąd to rozbieżność między celem, a wynikiem działania, między programowaną a realizowaną czynnością. Czasem nie jest obserwowalny, widzimy wtedy tylko ...
klejarka