Bohdan Skrzypczak - Podstawowe cele i metody rozwoju spoecznoci lokalnych.pdf

(146 KB) Pobierz
148510273 UNPDF
SZKOŁA ANIMATORÓW
SPOŁECZNYCH
Podstawowe cele i metody rozwoju społeczności lokalnych
Bohdan Skrzypczak
Czy istnieją wypróbowane metody skutecznego pobudzania aktywności obywatelskiej
na rzecz lokalnego rozwoju? Do jakich więc wzorów i doświadczeń można się
odwoływać?
Rozwój społeczny opiera się na procesie wzrastania w grupy społeczne,
których członkiem staje się jednostka, oraz na przyswajaniu sobie w nich
odpowiednich ról społecznych (pracownika, wyborcy, ucznia). Pomyślny przebieg
tego procesu wymaga takiego dostosowania się jednostki do grupy, które
umożliwiałoby przezwyciężanie niekorzystnych sytuacji społecznych. 1 By proces ten
nabrał dynamizmu i szerszego wspólnotowego kontekstu, potrzebne jest istnienie
sprzyjającej przestrzeni społecznej . W czasach globalizacji, a więc braku barier
komunikacyjnych i pojawiającej się wirtualnych wymiarów przestrzeni społecznej
jeszcze bardziej potrzebna jest realna przestrzeń publiczna kształtująca postawy
jednostek i społeczności. Rolę miejsca, gdzie konstytuują się normy i postawy
społeczne, nadal najlepiej pełnią i pełnić mogą społeczności lokalne. Rynek
miasteczka to przecież swoista agora, która umożliwia dyskusję nad normami,
konfrontację i ścieranie wartości oraz przełożenie zewnętrznych impulsów (płynących
poprzez media, struktury państwowe) na praktykę własnego życia. 2 Lokalność staje
się zasadniczą przestrzenią umożliwiającą rozwój społeczny.
Rozwój społeczności lokalnej dziejący się w określonej przestrzeni
społecznej i terytorialnej ma na celu wzbogacenie sieci powiązań i kontaktów
grupowych oraz wzmocnienie jej nici, wypracowanie pewności siebie i
umiejętności, tak, by społeczność lokalna (ludzie) mogła znacznie poprawić
swoją sytuację. Jest to proces społecznej zmiany, który:
- tworzy swój program w oparciu o bezpośrednie doświadczenia i potrzeby ludzi
mieszkających na danym obszarze;
- wymaga zaangażowania w odkrycie i zmobilizowanie wartości, możliwości i
niewykorzystanych umiejętności pojedynczych osób;
- podkreśla znaczenie wspólnego działania jako najskuteczniejszego i twórczego
medium, dzięki któremu zachodzić może rozwój osobisty i społeczny;
- stara się wspierać i umożliwiać ludziom sprawowanie coraz większej kontroli nad
własnym życiem i uczestniczenie w podejmowaniu decyzji, które ich dotyczą.
Dzięki działaniom społeczności lokalnej domagać się można
urzeczywistniania obywatelskich praw osób zazwyczaj nie wysłuchiwanych i
bezsilnych. Potrzeby społeczne i problemy indywidualne stają się kwestiami
publicznymi, rozwiązywanymi poprzez wspólne działania – w efekcie ludzie w takie
1 A. Kamiński, Podstawowe pojęcia pedagogiki społecznej w pracy społecznej , Warszawa 1976, s. 7
2 Z. Bauman, Globalizacja , Warszawa 2000, s. 31-32
działania zaangażowani sami nabywają nowe umiejętności i zyskują wiarę we własne
siły, przejmują większą kontrolę nad swoim życiem społecznym.
Punktem wyjścia dla procesu rozwoju społeczności lokalnej są osobiste
doświadczenia ludzi dotyczące kwestii społecznych – doświadczenie ucisku,
niekorzystnego położenia, dyskryminacji, wyizolowania, ubóstwa, a więc wszelkiego
rodzaju deficytu społecznego .
Rozwój społeczności lokalnej to jedno z niewielu działań, które realizowane
są zgodnie z programem stworzonym w oparciu o problemy osób, którym mają
służyć, nie zaś mających swój początek w strukturach organizacyjnych czy
administracyjnych. Dzięki niemu może zmienić się „sposób bycia” ludzi w
społeczeństwie. Zwykłe codzienne zachowania – styl życia kształtują bowiem jego
jakość, powodując zadowolenie i samorealizację lub bezsilność i apatię. Kategoria
stylu życia, jakości i wartości muszą znajdować się w centrum budowania wszelkich
programów edukacji i polityki społecznej. 3 Rozwój społeczności lokalnej stanowi
swoisty fundament rozwoju lokalnego, czyli procesu polegającego na
rozwiązywaniu lokalnych problemów (społecznych, gospodarczych,
politycznych, kulturalnych, etnicznych) i stwarzaniu warunków do zaspakajania
potrzeb indywidualnych oraz zbiorowych dzięki zaangażowaniu mieszkańców,
instytucji, organizacji i wszelkich grup interesu.
Podstawowe cele i założenia rozwoju społeczności lokalnej
według standardów National Standarts Boards for Community Work Training &
Qualification
a. Wypracowywanie wspólnych działań / zakładanie i wspieranie grup obywatelskich
(mieszkańców);
b. Poprawa dostępu do informacji i umiejętności;
c. Zdobywanie lub tworzenie nowych zasobów materiałowych (organizacyjnych,
rzeczowych, finansowych) w obrębie społeczności lokalnej;
d. Zwiększanie demokratycznego uczestnictwa lokalnych mieszkańców w procesach
podejmowania decyzji.
Praca nad rozwojem społeczności opiera się na trzech podstawowych założeniach:
- żaden problem nie jest na tyle poważny, by nic nie dało się z nim zrobić;
- jednostki, pracując z innymi, mogą w wielkim stopniu poprawić mechanizmy
radzenia sobie z problemami i podnieść zdolność dokonywania korzystnych
wyborów życiowych;
- poprzez wspólne działanie, wymagające komunikowania się, współpracy i
prowadzenia kampanii, ludzie - zwyczajowo postrzegani jako bezsilni - mogą
zostać usłyszani i mogą poprawić jakość swojego życia.
Kluczowym pojęciem łączącym wszystkie elementy uruchamiania rozwoju
społecznego zdaje się być amerykańskie określenie empowering („dodawanie siły”),
oznaczające proces, przez który osoby i grupy rozwijają świadomość swoich
zdolności kontrolowania lub wpływania na siebie i innych oraz uczą się efektywnego
stosowania swego wpływu. 4
3 A. Siciński, Problemy przemian stylu życia w Polsce, w: Badania nad wzorami konsumpcji , red. J.
Szczepański, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1977, s.356-359
4 J. Szmagalski, Teoria pracy socjalnej a ideologia i polityka społeczna , Warszawa1996, s.153
Rozumieć przyczyny swej sytuacji, znać swoje prawa oraz umieć skutecznie działać -
to podstawowe umiejętności pozwalające każdemu w pełni uczestniczyć w życiu
społecznym; to równocześnie zasady samopomocy, która - jak pokazuje
doświadczenie wielu krajów - jest efektywniejsza niż jakakolwiek pomoc państwa czy
samorządu.
Spojrzenie na środowisko jako na otwartą, ale rzeczywistą przestrzeń
integrującą w sobie treści ekologiczne, społeczno-kulturowe i gospodarcze umożliwia
nowy namysł nad lokalnym siłami stymulującymi rozwój. Nie przypadkowe więc są
zarówno w Polsce jak i w wielu krajach świata poszukiwania w lokalnych
środowiskach potencjału rozwojowego. Odwoływanie się do lokalnych zasobów
motywacji i doświadczeń a więc do kategorii inaczej nazwanej kategorii sił
społecznych staje się znowu atrakcyjnym modelem zarządzania i kierowania
rozwojem.
Środowisko lokalne jest więc przestrzenią w której dochodzi do interakcji i procesów
ukierunkowanych na realizacje akceptowanych przez mieszkańców celów. Można
utożsamić ten proces aktywizacji jednostek, grup i społeczności lokalnych z
wychowaniem lub edukacją środowiskową.
Aktywność społeczna to przecież dążność do oddziaływania na otoczenie społeczne
zmierzające do jego przekształcenia. Przynoszące efekty jednostce i społeczeństwu.
Pobudzanie aktywności jednostki i kształtowanie jej twórczej postawy możemy
określić terminem wychowania lub edukacji środowiskowej. W ten sposób lokalna
społeczność staje się jednocześnie źródłem, formą i celem edukacji. Przyszłość
pozostaje otwarta a rolą wychowania i edukacji jest uczenie wyboru i wartościowania.
„Rozwój społeczny polega na kolejnym wrastaniu w grupy społeczne których
członkiem staje się jednostka oraz na przyswajaniu sobie w tych grupach
odpowiednich ról społecznych. Pomyślny przebieg tego rozwoju wymaga
sprzyjających sytuacji interpersonalnych i grupowych oraz takiego dostosowania się
społecznego jednostki do grupy, które by zarazem przezwyciężało niekorzystne w niej
sytuacje społeczne przez dokonywanie odpowiedniej melioracji l wyboru nowych
kręgów i grup. 5
Współczesne metody rozwijania społeczności lokalnej
Poszukiwania czynników uruchamiających lokalny potencjał podejmowane były
równocześnie na wielu płaszczyznach: w działalności kulturalnej, oświatowej,
samorządowej. Obecnie istnieje wyraźna konieczność zintegrowania różnorodnych
metod i form pracy wywodzącej się między innymi z animacji kultury, edukacji,
środowiskowej pracy socjalnej. Wyzwanie jest przecież wspólne, niezależne od
środowiska i rodzaju funkcjonujących tam organizacji i instytucji.
Najbardziej rozpowszechnione metody pobudzania lokalnego środowiska to:
Community organizing - organizowanie społeczności
Metoda środowiskowa w pracy socjalnej wywodzi się ze Stanów Zjednoczonych
gdzie już w 1946 roku powołano Amerykańskie Towarzystwo do Badań nad
Organizowaniem Środowiska Lokalnego. Narodziła się z potrzeby aktywizowania
5 A. Kamiński, Funkcje pedagogiki społecznej, Warszawa 1980, s. 35
mieszkańców w celu rozwiązywania bolesnych często problemów socjalnych. 6 Polega
ona na ulepszaniu sytuacji społeczności lokalnej zjednoczonymi wysiłkami
organizacji publicznych i społecznych mobilizujących wszelkie siły społeczne do
działań opartych na wspólnym planie, wypracowanym na podstawie kompleksowych
badań. W 1962 roku community organazing została uznana przez Radę do Spraw
Kształcenia w dziedzinie Pracy Socjalnej (Council on Social WorkEducation) za
trzecią podstawową metodę pracy socjalnej.
Jak współcześnie rozumie się środowiskową działalność socjalną? Najczęściej mówi
się o wspomaganiu rozwoju poprzez aktywizowanie i organizowanie środowiska.
Rozumie się to jako :
- proces edukacyjny dążący do upodmiotowienia ludzi i samopomocy,
- metodę koncentracji na efektach,
- program jako domena liderów reformatorów i instytucji,
- ruch społeczny niosący często niezadowolenie i bunt, ale będący jednocześnie
formą partycypacji obywatelskiej i alternatywnym sposobem samoorganizacji. 7
Szeroki sens metody środowiskowej oznacza więc całościowe rozumienie środowiska
lokalnego, pełną rejestrację jego problemów, kompleksowy i komplementarny system
działań. Chodzi o dominację perspektywicznego sensu działań społecznych (rozwój
ku celom pożądanym, idealnym) nad doraźnym sensem aktywności społecznej
(ratownictwo, usuwanie zagrożeń). Celem nadrzędnym jest tworzenie wspólnoty
poprzez współdziałanie i aktywność wielu sił społecznych.
Social-cultural animation (Animacja społeczno-kulturalna )
Jest to działanie mające na celu ulepszanie społecznego środowiska poprzez
ukazywanie wizji owych ulepszeń i motywowanie ludzi do ich realizacji bądź do
aktywności wydobywającej potrzeby, zainteresowania oraz aspiracje członków danej
grupy (nurt ten wywodzi się z Francji). Jest to proces odkrywania siebie poprzez
odnajdywanie własnych możliwości twórczej ekspresji. Animacja jest więc pojęciem
zbliżonym do aktywizacji, ale bardziej ukierunkowanym na wewnętrzne motywy
podjęcia działania.
Transformacja przyniosła ogromne zmiany w obszarze uczestnictwa w
kulturze. Postępująca komercjalizacja, naśladownictwo, zmiany wzorców
kulturowych, pauperyzacja oraz wiele innych czynników spowodowały, że
obserwujemy sytuację niepewności i zagubienia. Istnieje zatem obiektywna potrzeba
animacji, a więc ożywienia i uruchomienia sił tkwiących w środowisku, dzięki którym
można będzie dokonywać celowych i racjonalnych przeobrażeń kulturalnych i
społecznych. Celem tak rozumianej animacji jest stymulowanie przemian w
dziedzinie systemów wartości, wykształcenie krytycznej postawy wobec atakujących
nas nowych idei, nowych wzorów zachowań, które przyjmowane bezkrytycznie mogą
powodować utratę własnej tożsamości. Włączenie członków lokalnej społeczności do
działania, rozwiązywania problemów miasteczka, gminy lub osiedla daje szansę na
zmianę sposobu myślenia, postrzegania procesów i zjawisk poprzez pryzmat nie tylko
własnej osoby, lecz przyjęcia za punkt wyjścia potrzeb grupy społecznej, z którą się
identyfikują. Najbardziej znanym polskim doświadczeniem w tej dziedzinie jest z
pewnością\ uch Małych Ojczyzn rozwijany od 1994 roku przez Fundacje Kultury.
Community development - aktywizacja i rozwój społeczności lokalnych
6 G. Wilson, From Practice to Theory [w:] Theories of Social Work with Groups,New York 1976, s..31
7 zobacz : B. Smolińska Theiss, Badanie przez działanie – poznanie środowiska i jego aktywizacja [w:]
Wegrów, siły społeczne małego miasta, red. B. Smolińska- Theiss, Warszawa 1991
Jest to metoda określająca działania ludzi zamieszkujących określone terytorium,
którzy wspólnym wysiłkiem pragną zaspokoić swoje potrzeby oraz poprawić zarówno
warunki swojego życia, jak i warunki bytowania grupy lokalnej, głównie przez
tworzenie nowych struktur. Metoda ta wywodzi się ze Stanów Zjednoczonych, a w
krajach rozwijających się na szerszą skalę stosowana była już w latach 50-tych. W
związku z problemami gospodarczymi tych państw zaczęto łącznie traktować
dążenie do reintegracji społeczno - kulturowej z ożywianiem przedsiębiorczości
gospodarczej. Dużą uwagę przywiązywano do wywoływania aktywnej postawy wobec
szybko następujących przemian i planowego na nie oddziaływania. Efektem tego
podejścia jest emancypacja społeczna i uruchomienie mechanizmu obywatelskiej
aktywności, co umożliwia mobilizację społeczności w obliczu problemów i wyzwań.
Community development zdecydowanie wykracza poza nawet szeroko rozumianą
sferę socjalną, łącząc ją z działaniami z obszaru gospodarki, kultury, turystyki czy
zagospodarowania przestrzennego. Prowadzi w związku z tym do wielowymiarowej
współpracy, tworząc układ różnorodnych jednostek i instytucji służących wspólnemu
celowi. 8 Amerykańskim przykładem tego podejścia są między innymi Community
Developmnet Corporation (korporacje rozwoju lokalnego) i Lokalne organizacje
rozwoju (Community – Base Development Organization)
Otrzymując rządowe dotacje zajmują się między innymi budową mieszkań,
tworzeniem miejsc pracy i współpracą z biznesem.
Omawiana metoda jest obecna w Polsce w zasadzie od lat 90-tych, ale ogranicza się
do różnego typu pilotażowych projektów. Krótkotrwały okres finansowania oraz
badawczy charakter (często inicjatorem były wyższe uczelnie) powodowały, że nawet
obiecujące zmiany w społecznościach miały najczęściej charakter krótkotrwały.
Najszerszym programem tego typu realizowanym w Polsce był PIL (Program
Inicjatyw Lokalnych realizowany w połowie lat 90tych z funduszy Phare w 11
gminach. Był to w wielu obszarach udany eksperymentem, bez kontynuacji na
szersza skalę. Tym niemniej początek został zrobiony, a metoda community
development , a także community leadership lub leadership for economic development
wykazały swą efektywność i przydatność także w polskich warunkach.
Social - planning - planowanie społeczne w środowisku lokalnym (samorząd)
Planowanie społeczne jest formą pracy najczęściej realizowaną przez
samorząd lub jego agendy. Jest ono nakierowane na analizę warunków społecznych i
materialnych mieszkańców. Poprzez zebranie i zdiagnozowanie wielorakich
problemów dotyczących np. sfery mieszkaniowej, zdrowia, opieki socjalnej,
bezrobocia, patologii społecznej, bezpieczeństwa, ubóstwa stara się opracować
racjonalne i długofalowe działania zmierzające do wyeliminowania szczególnie
uciążliwych i poważnych problemów społecznych. Zgromadzone szczegółowe fakty,
które następnie poddaje się analizie, stają się podstawą wdrażanych przez agendy
samorządowe programów. Ma to zapewnić efektywne wykorzystanie zasobów
strukturalnych, jak i materialno-finansowych, jakimi dysponuje gmina. Planowanie
społeczne jest szczególnie wykorzystywane w praktyce działania urzędów pracy,
ośrodków pomocy społecznej, komunalnej gospodarce mieszkaniowej, policji i straży
miejskiej. Rolę koordynatora pełnią zaś komisje samorządu terytorialnego usiłujące
stworzyć i stymulować powstawanie planów i programów przeciwdziałających
różnorodnym negatywnym zjawiskom społecznym. Ta forma pracy w społeczności z
pewnością ogromnie zwiększa wiedzę i świadomość problemów, ale jednocześnie
8 Zobacz też; E. Radziewicz- Winnicki, modernizacja niedostrzegalnych obszarów rodzimej edukacji,
Kraków 1999

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin