Muzykoterapia w pracy nauczyciela przedszkola i szkoły podstawowej
Od dawna istnieje pogląd, iż muzyka ma ogromny wpływ na organizm i psychikę człowieka. Pomaga ona w leczeniu i terapii osób cierpiących na różne schorzenia i niedomagania zdrowotne. W niektórych szkołach stosuje się elementy muzykoterapii, aby zapobiegać lub przeciwdziałać zachowaniom nerwicowym dzieci. Ćwiczenia muzyczno-ruchowe stosowane mogą być na lekcjach, w czasie przerw śródlekcyjnych lub zajęciach pozalekcyjnych.
Współczesne badania psychologów i pedagogów szkolnych dowodzą, iż w środowisku przedszkolnym i szkolnym obserwuje się wzrastającą liczbę dzieci z zaburzeniami w rozwoju osobowości. Dzieci te mają trudności w dostosowaniu się do otoczenia, nierzadko sprawiają kłopoty wychowawcze rodzicom i wychowawcom. U uczniów stwierdza się znaczny stopień nadpobudliwości, mają obniżone procesy hamowania, słabo kontrolują swoje zachowania, z trudem odróżniają to co jest dobre, słuszne, od tego co złe i niepożądane. Są nadmiernie ruchliwi, impulsywni, przekorni, często używają obraźliwych zwrotów.
Wielu psychologów i pedagogów szkolnych zaleca, aby w trakcie lekcji wprowadzać ćwiczenia, które pełnią funkcje dydaktyczne i terapeutyczne. Funkcja terapeutyczna spełnia doniosłą rolę w tworzeniu równowagi psychicznej każdego dziecka, poprawia sprawność psychofizyczną, a szczególnie wartość wnosi do pracy usuwaniem, deficytów rozwojowych.
Szczególnie korzystne warunki dla oddziaływań terapeutycznych są na zajęciach i lekcjach muzyki.
W. Sacher w następujący sposób przedstawia terapeutyczne możliwości dydaktycznych działań muzycznych w procesie rehabilitacji zaburzeń i wad rozwojowych:
Od dawna istnieje pogląd, iż muzyka ma ogromny wpływ na organizm i psychikę człowieka. Pomaga ona w leczeniu i terapii osób cierpiących na różne schorzenia i niedomagania zdrowotne. W niektórych szkołach stosuje się elementy muzykoterapii, aby zapobiegać lub przeciwdziałać zachowaniom nerwicowym dzieci.
Maciej Kierył - lekarz medycyny, muzyko terapeuta opracował w 1982r. własną uniwersalną technikę działania, która może być wykorzystana w przedszkolu i w szkole. Jest to "mobilny model reakcji muzyczno-ruchowej". Zajęcia przebiegają w pięciu wiążących się ze sobą schematach.
Pierwszym z nich jest odreagowanie. Celem tego etapu jest zmniejszenie napięcia psychofizycznego. Wykonanie prostych, dynamicznych, spontanicznych ruchów oraz swobodna emisja głosowa zmniejszają napięcie mięśniowe, co prowadzi do obniżenia napięcia emocjonalnego i otwarcia psychicznego. Ćwiczenia można wykonywać bez podkładu muzycznego, lub na tle szybkiej muzyki o wyraźnie zaznaczonym rytmie.
Następnym etapem jest zrytmizowanie. W toku tego etapu dąży się do pogłębienia odreagowania przy równoczesnym uporządkowaniu i zintegrowaniu grupy. Proste ćwiczenia, mniej dynamiczne i wolniejsze niż w pierwszym etapie grupa wykonuje wspólnie. Przedziela się je ćwiczeniami oddechowymi.
W trzecim etapie - uwrażliwianiu dąży się do pogłębiania percepcji muzyki, jej wpływu na psychikę, do uświadomienia sobie własnych stanów emocjonalnych. Muzyka stosowana w tej fazie powinna mieć różnorodny charakter. Ćwiczenia polegają na wyrażaniu ruchem, gestem i głosem różnorodnych stanów emocjonalnych ilustrowanych przez muzykę (naśladowanie dźwięków natury, uwrażliwienie na dynamikę, tempo, artykulację itp.).
Czwarty etap zajęć muzyko terapeutycznych stanowi relaksacja. Celem jej jest pogłębienie odprężenia fizycznego i psychicznego. Relaksację prowadzi się na ogół w pozycji leżącej w pomieszczeniu izolowanym od silnych i nieoczekiwanych bodźców rozpraszających uwagę. Przy spokojnej melodyjnej muzyce, cicho odtwarzanej podaje się sugestie dotyczące przebywania wśród przyrody. Stosuje się tu najczęściej utwory muzyki romantycznej.
Końcowym etapem zajęć jest aktywizacja. Zwracamy uwagę na stopniowe podnoszenie się z pozycji leżącej, ćwiczenia oddechowe, a następnie proste ćwiczenia ruchowe na tle popularnej, lubianej marszowej muzyki młodzieżowej.
Na zakończenie zajęć prowadzi się rozmowę ukierunkowaną w celu uzyskania informacji zwrotnej od uczestników (wrażenia, opinie).
Wykorzystanie elementów techniki muzykoterapii jako jednego ze sposobów kompleksowego oddziaływania jest formą akceptowaną przez dzieci. Efekt działania staje się widoczny w miarę poznawania grupy, która wnosi do tej techniki wiele własnej inicjatywy. Celem wykorzystania doświadczeń muzyko terapeutycznych w pedagogice jest zastosowanie opisanych wyżej etapów mobilnego modelu rekreacji muzyczno-ruchowej do lekcji, przerywników śród- i międzylekcyjnych oraz zajęć pozalekcyjnych.
Najkrótszą i najłatwiejszą formą jest przerywnik muzyczno-ruchowy trwający ok.2 minut. Zgarbiona pozycja ucznia może być okazją do wykonania głębokiego wdechu połączonego z wyciągnięciem rąk ku górze i wyprostowaniem kręgosłupa. Muzycznym tłem serii trzech oddechów może być spokojny pasaż fortepianowy, fragment relaksacyjnego utworu muzycznego np. "Wieczór" R.Szumana. Po lekcji wychowania fizycznego lub innych intensywnych działaniach można wykonać kilka wyciszających ćwiczeń ułatwiających koncentrację.
Wprowadzenie tych ćwiczeń uatrakcyjnia życie szkolne, nie dewaluując tradycyjnych zajęć muzycznych. Ćwiczenia te wzbudzają zainteresowania uczniów, są okazją do śmiechu, żartów, odprężają nie tylko dzieci, ale również personel pedagogiczny. Zestawy ćwiczeń można powtarzać w domu indywidualnie lub razem z rodziną przed, w trakcie, lub po odrabianiu lekcji.
Większość stosowanych ćwiczeń wpływa na rozładowanie wewnętrznych napięć. Obniżają także nadmierną aktywność u dzieci nadpobudliwych psychoruchowo, a dzieci zahamowane pobudzają do działania. Ćwiczenia muzyko terapeutyczne są także korzystne w pokonywaniu wewnętrznych barier i blokad u członków grupy. Stają się oni dojrzalsi emocjonalnie, bardziej świadomi swoich uczuć. Potrafią je lepiej rozróżniać i trafniej określać słowami. Na zajęciach z elementami muzykoterapii istnieją lepsze relacje między dziećmi niż na tradycyjnych lekcjach muzyki. Pod wpływem stosowanych metod terapeutycznych grupa integruje się. Wykonywanie na co dzień tych ćwiczeń poprawia sprawność psychofizyczną i stanowi zdrowy styl życia.
Literatura: 1. Kierył M.: Mobilna rekreacja muzyczna, Warszawa 1995; 2. Sacher W.: Wczesnoszkolna edukacja muzyczna, Kraków 1997.
evi84