CZYM JEST UMYSŁ.pdf

Diametros nr 3 (marzec 2005): 169 – 172

Głos w debacie na temat: „Czym jest

i jak istnieje umysł?”

Urszula egle

Marcin Miłkowski i Robert Poczobut znakomitym metodologicznie i ciekawym

merytorycznie wprowadzeniem, w którym deklaruj ju swoje do radykalne

podej cie naturalistyczne, zach caj i prowokuj do podj cia (czy raczej

kontynuowania) dyskusji na jeden z najtrudniejszych i najbardziej frapuj cych

filozoficznie tematów. Nie b d tutaj ustosunkowywa si do poszczególnych

twierdze głoszonych przez Autorów wprowadzenia. Jako filozofa ra mnie

niektóre zbyt mocno biologizuj ce stwierdzenia (jak cho by to o przejawach

zachowa inteligentnych, pocz wszy ju od ameb, d d ownic czy strusiów.

Nale ałoby najpierw okre li , co rozumie si tu przez zachowanie inteligentne).

Czy i w ród systemów zwierz cych nale ałoby szuka umysłów osobowych?

Niejasne jest dla mnie bowiem stwierdzenie Autorów, dotycz ce wyznaczenia

klasy podmiotów moralnych, kiedy pisz , „nie b dziemy uznawa za nie

wył cznie ludzi, lecz wszystkie istoty wyposa one w umysły osobowe”. Nie

podejmuj dyskusji na ten temat, poniewa nale ałoby najpierw poda okre lenie

umysłu osobowego. Z uwag Autorów s dz , e poj cie to odnosz do systemów

zdolnych do wytworzenia to samo ci osobowej (z czym jak najbardziej si

zgadzam). Ale tutaj dopiero mo na rozpocz znów nie ko cz c si debat , która

ma te miejsce w najnowszej literaturze przedmiotu, a która jak s dz odsłania

niewystarczalno podej cia naturalistycznego w jego ró nych odmianach (czy to

naturalizmu biologicznego, czy jakiej formy fizykalizmu ontologicznego, czy

jeszcze innych).

Zgadzam si natomiast z zasadnicz tez metodologiczn Autorów

aspiruj c do podj cia bada transdyscyplinarnych dla budowy w miar pełnej (o

ile to w ogóle mo liwe) teorii umysłu. Potrzeb zakrojonych na tak szerok skal

bada (prowadzonych ró nymi metodami) upatruj , tak jak Autorzy, w specyfice

169

Urszula egle Głos w debacie na temat: „Czym jest i jak istnieje umysł?”

przedmiotu tych bada , tj. w i e l o w y m i a r o w o c i umysłu (cho nie

wszystkie wymiary musz by istotne dla filozofa, podobnie jak nie wszystkie s

istotne dla naukowca podejmuj cego si wyja ni jakie bardzo szczegółowe

kwestie). Przypuszczalnie nawet wi cej uda si osi gn (maj c na uwadze

przyj te standardy naukowe) realizuj c bardziej minimalny program badawczy.

Ale uj cie tylko jednego z wymiarów ( np. implementacyjnego, komputacyjnego,

kulturowego), nie mówi c o jeszcze wi kszym ich rozczłonkowaniu w praktyce

badawczej, jest niewystarczaj ce dla zbudowania adekwatnej teorii umysłu.

Podej cia takiego starałam si te broni w swojej ksi ce i na ten temat

dyskutowałam ju z Robertem Poczobutem, a nasza do obszerna polemika

powinna wkrótce ukaza si na łamach „Filozofii Nauki”.

Czym jest umysł i z jakich pozycji teoretycznych go bada ě ?

Odnios si tutaj tylko krótko do podstawowych pyta i twierdze stawianych we

wprowadzeniu do dyskusji. S dz , e podobnie jak Autorzy poj cie umysłu

traktuj jako pewn dogodn kategori badawcz , obejmuj c cało dozna jak i

stanów i procesów poznawczych i emocjonalnych jakiego indywiduum

(podmiotu poznaj cego) wraz z ich zawarto ciami (tre ciami). W ontologicznie

ukierunkowanej dyskusji Autorzy ju na pocz tku stawiaj problem statusu

ontycznego procesów umysłowych, twierdz c, e wła ciwym kontekstem

teoretycznym dla podj cia tego problemu s współczesne spory na temat redukcji

i emergencji. Pytanie o status ontyczny jest oczywi cie pytaniem ontologicznym

stawianym przez filozofa a nie naukowca (dzisiejsi filozofowie umysłu raczej

bardzo rzadko w ten sposób formułuj interesuj cy ich problem naukowego

okre lenia i wyja nienia charakteru procesów, rozpoznawanych w psychologii

jako umysłowe). Sama doceniam jak najbardziej doniosło bada ontologicznych

w filozofii umysłu, widz c dla tych bada jeszcze olbrzymie mo liwo ci (i

równie w naszym rodzimym rodowisku polskich filozofów, którzy w swoim

wykształceniu filozoficznym zdobyli mocne podstawy ontologiczne). Mo na by

jednak pyta , co to w ogóle znaczy „status ontyczny procesów umysłowych”,

skoro chodzi o procesy umysłowe, to czy ten status nie został ju okre lony?

170

Urszula egle Głos w debacie na temat: „Czym jest i jak istnieje umysł?”

Niemniej jednak filozof umysłu chce zrozumie , co to znaczy „procesy umysłowe”

i „czym one faktycznie s ?” Czy nie s to procesy zachodz ce w mózgu? Ale w

mózgu zachodzi wiele procesów, badanych na ró nych poziomach organizacji

(pocz wszy od organizacji genów i makrocz steczek, poprzez m.in. mikroobiegi i

organizacj coraz bardziej zło onych struktur neuronalnych aktywowanych w

ró nych obszarach mózgu). Poziomy organizacji mózgu, czy szerzej systemu

poznawczego mog by wyró nione na ró ne sposoby (jak na to zreszt zwrócili

uwag nasi Autorzy). Który z nich jest istotny dla procesów traktowanych jako

umysłowe? Czy poziomy te daj si zredukowa ? Te i tym podobne pytania

usprawiedliwiaj zatem wybrany przez Roberta Poczobuta i Marcina

Miłkowskiego kontekst badawczy, aktualny zreszt w filozofii umysłu.

Nie chciałabym powtarza tutaj tego, co napisałam na ten temat w swojej

ksi ce z filozofii umysłu, argumentuj c tam przeciwko ró nym formom redukcji

(tj. ontologicznej, teoretycznej i logicznej, inaczej definicyjnej), dopuszczaj c

jedynie redukcj kauzaln (cho termin „redukcja” nie wydaje si tu całkiem

wła ciwy, ale przyj łam go od Searle’a). W ten sposób opowiedziałam si równie

za jak form emergentyzmu. Mówi c najogólniej twierdziłam, e ludzki mózg

(dzi ki budowie, ale tak e plastyczno ci i dynamice, która to własno wymaga

jeszcze pogł bienia bada ) ma zdolno ci takiego ustrukturalizowania, które

umo liwia wygenerowanie stanów wiadomych (a do najwy szych postaci

wiadomo ci).

Emergentyzm, ale jaki?

Nie twierdz jednak, e emergentyzm musi by ci le fizyczny. Je li przyjmie si ,

e w ród czynników determinuj cych ustrukturalizowanie mózgu s takie, które

nie s fizyczne (wł czaj c tu do fizycznych biologiczne), to znaczyłoby to

odrzucenie emergentyzmu fizycznego. Nierozstrzyganie o charakterze czynników

determinuj cych (ale i nieprzes dzanie z góry o ich fizyczno ci) byłoby

opowiedzeniem si za emergentyzmem neutralnym, i taki typ emergentyzmu jest

mi do bliski. Badaj c jednak uwarunkowania stanów mentalnych (przede

wszystkim naszych stanów przekonaniowych czy decyzyjnych, ale tak e

171

Urszula egle Głos w debacie na temat: „Czym jest i jak istnieje umysł?”

percepcyjnych) nie tak trudno pokaza , e stany te oprócz uwarunkowa

fizycznych (kauzalnych) uwarunkowane s tak e epistemicznie (stanem wiedzy

podmiotu), jak i logicznie (co wyra a si w zdolno ciach podmiotu do

wnioskowa , tak e tych nieu wiadomionych). Powstaje pytanie, które z tych

uwarunkowa uwa a za pierwotne. Naturalista z łatwo ci odpowie, e fizyczne

(kauzalne). Wydaje si zupełnie oczywiste, e bez tych uwarunkowa umysł nie

mógłby tworzy wiedzy (ale te w ogóle nie doszłoby do wygenerowania

umysłu). Ale czy mógłby tworzy wiedz , nie b d c zdolnym do ujmowania

relacji logicznych i matematycznych, nie maj c zdolno ci abstrahowania czy

dokonywania operacji obliczeniowych (bez tych operacji nie byłby zdolny

przypisywa poj spostrzeganym przedmiotom, a przypuszczalnie nie byłby w

ogóle zdolny indywidualizowa spostrzeganych przedmiotów). „Umysł logiczny”

byłby zatem ju potencjalnie „wcielony” w struktury mózgu, a ten, gdy osi ga

odpowiedni dojrzało , ma zdolno takiego ustrukturalizowania, dzi ki

któremu realizuje funkcje poznawcze. Naturalista mo e wpisa t tez w jaki

model ewolucyjnego emergentyzmu, tak jak Autorzy wprowadzenia, anty-

naturalista mo e nada jej wiele ró nych interpretacji (jak np. Kantowsk ,

widoczn we wcze niejszych pracach S. Judyckiego). Nie odwołuj si tu do

postawionej przez Autorów hipotezy o potencjalno ci wszech wiata, który „ju u

swego zarania musiał zawiera potencj do wytworzenia zło onych systemów

pełni cych wyrafinowane funkcje umysłowo-poznawcze”. Hipoteza ta mo e by

atrakcyjna filozoficznie, ale czy nie sprawi trudno ci radykalnemu biologicznemu

naturali cie?

172

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: