Skąd Twój DNA.pdf

Kiedy Krzysztof przeniósł się do Madrytu, wszyscy mu zazdrościli. Wkrótce jednak zaczął

przebąkiwać o rychłym powrocie do kraju. „Mam już dosyć, jestem notorycznie brany za

Niemca. Nie ma dnia, aby ktoś nie pytał mnie po niemiecku o drogę, a w restauracjach nikt

nie chce ze mną rozmawiać po hiszpańsku” – mówi. Dla polskiego iberysty to prawdziwa

tragedia. Faktycznie jest wysoki, jasnowłosy i niebieskooki, jednak z mieszkańcami kraju nad

Łabą nie ma wiele wspólnego – jego rodzina przez ostatnie 300 lat mieszkała w Krakowie.

Pozory mogą mylić, ale geny – już nie. Z najnowszych odkryć wynika, że w DNA zapisana jest

także nasza narodowość! Wystarczy spojrzeć na opracowaną przez genetyków mapę Starego

Świata, by zobaczyć historyczne i językowe podziały, które wcale nie zniknęły w XXI wieku.

„Podjęliśmy prawdziwą próbę uchwycenia zmienności genetycznej mieszkańców Europy.

Nigdy wcześniej czegoś takiego nie robiono” – mówi dr hab. Rafał Płoski, kierownik Zakładu

Genetyki Medycznej Uniwersytetu Medycznego w Warszawie, współautor badań

opublikowanych niedawno w czasopiśmie „Current Biology”.

Wygląd zupełnie się nie liczy, podobnie jak obywatelstwo czy rodzinna historia. Dziś uczeni

mówią: pokaż mi swoje DNA, a powiem ci, kim jesteś! Wyniki potrafią być zaskakujące

SKĄD TWÓJ DNA

Aby ustalić czyjeś pochodzenie, można badać materiał genetyczny, który dziedziczymy po

mieczu lub po kądzieli. W pierwszym przypadku jest to warunkujący męską płeć chromosom

Y, przekazywany z ojca na syna. W drugim – mitochondrialny DNA (mtDNA), który każdy z

nas dziedziczy po matce (mitochondria, czyli wewnątrzkomórkowe fabryki energii trafiają do

zygoty wyłącznie z komórki jajowej). Dlatego analizując DNA kobiety, możemy dowiedzieć się

czegoś o dziejach jej rodu w linii żeńskiej, a w przypadku mężczyzny – zarówno żeńskiej, jak i

męskiej. Ale można też przyjrzeć się całemu genomowi człowieka, a konkretnie tym miejscom,

które decydują o różnicach. Wbrew pozorom nie jest ich wcale wiele: na trzy miliardy „liter”

naszego DNA zaledwie 0,1 proc. wygląda inaczej u różnych osób.

Do niedawna uczeni badający zmienność ludzkiego genomu brali pod uwagę z reguły kilka do

kilkunastu takich zmian. Dla zespołów, które stworzyły mapę genetyczną Europy – jeden pod

kierunkiem prof. Manfreda Kaysera z Erasmus Universiteit w Rotterdamie, drugi kierowany

przez dr. Johna Novembre z University of California w Los Angeles – było to jednak za mało.

Badacze przeanalizowali blisko pół miliona indywidualnych wariantów w zapisie DNA,

pobranego od kilku tysięcy osób z 23 krajów europejskich! Oba zespoły doszły do

identycznych wniosków: im bliżej siebie mieszkamy, tym nasze genomy są bardziej podobne,

a gdy wyniki takich badań przedstawimy na wykresie, pojawiają się skupiska odpowiadające

krajom zamieszkania badanych.

RODOWÓD Z JASKINI

Skąd się to wzięło? Kiedy szukamy partnera życiowego, rozglądamy się zazwyczaj w swoim

najbliższym otoczeniu. Przez tysiąclecia ludzie spędzali większość życia w tym samym

miejscu, a zmiany, do których doszło w ciągu ostatnich dekad, nie wywarły jeszcze wpływu na

genom. „Prawdopodobieństwo, że znajdziemy żonę 2 tys. km od domu, jest niewielkie.

Najczęściej mieszkamy tam, gdzie nasi ojcowie, dziadkowie – plus minus kilkaset kilometrów

– i tam też szukamy potencjalnego małżonka. Dlatego charakterystyczne dla danej nacji

zmiany w DNA są zazwyczaj dziedziczone z pokolenia na pokolenie” – mówi dr Płoski.

Najlepszym dowodem jest przypadek dwóch Niemców z wioski położonej w górach Harzu:

Manfreda Huchthausena i Uwe Lanegego. Badanie DNA wykazało, że są potomkami

mężczyzny, którego kości znaleziono w znajdującej się nieopodal ich miejsca zamieszkania

jaskini Lichtenstein. W sumie nie byłoby w tym nic dziwnego, gdyby nie fakt, że ich

praprzodek żył mniej więcej 3 tys. lat temu, czyli 120 pokoleń wstecz. Huchthausen i Lanege

nie mieli nawet pojęcia, że są ze sobą spokrewnieni.

BLIŻEJ CZECHÓW NIŻ NIEMCÓW

Genetyczne mapy Europy opublikowane w czasopismach „Current Biology” i „Nature”

potwierdzają też inne, znane od dawna zjawisko – bariery językowe i kulturowe skutecznie

hamują nawiązywanie bliższych kontaktów między sąsiadującymi krajami. Polacy mają

bardzo słabe związki z Niemcami i Rosjanami – bliżej nam natomiast do Czechów, Litwinów i

Łotyszy. Niestety, takich badań porównawczych prowadzono dotąd niewiele, dlatego nie

wiadomo jeszcze, w jakim stopniu jesteśmy spokrewnieni np. z Białorusinami czy

Ukraińcami. Biorąc pod uwagę naszą wspólną historię, możemy mieć ze sobą wiele wspólnego.

Może też jednak być inaczej. Z badań przeprowadzonych wcześniej przez dr. Płoskiego

wynika, że Polacy – a przynajmniej mężczyźni – różnią się znacznie od pozostałych

Europejczyków.

Uczony badał sygnatury genetyczne zakodowane w chromosomie Y. Okazało się, że te

najbardziej powszechne w Polsce są znacznie rzadsze w Europie i na odwrót – to, co gdzie

indziej występuje często, u nas jest rzadkością. Inne analizy wykazały, że w porównaniu z

innymi nacjami Polacy są dość mało zróżnicowani pod względem genetycznym i jednorodni,

co może być spuścizną po naszych słowiańskich przodkach.

OUTSIDERZY EUROPY

Jednak nasza wyjątkowość blednie w porównaniu z genetycznymi odszczepieńcami Europy.

Prym wiodą tutaj Finowie: naród jasnowłosych, niebieskookich kobiet i mężczyzn,

posługujących się dziwnym językiem. Badania lingwistyczne dowodzą, że ich korzenie sięgają

Uralu. W jaki sposób i kiedy przenieśli się o kilka tysięcy kilometrów dalej, dokładnie nie

wiadomo. Jest jednak pewne, że większość 5-milionowej dziś populacji Finlandii pochodzi od

relatywnie małej grupy osób. Około 1500 r. było ich zaledwie 250 tys. „Dlatego w ich DNA

utrwaliły się przypadkowe zmiany, które gdzie indziej zostałyby wyeliminowane przez dobór

naturalny. Z tego też powodu cierpią na relatywnie dużo chorób o podłożu genetycznym” –

mówi dr Płoski. Zaliczają się do nich m.in. zaburzenia wzrostu ciała i rozwoju

intelektualnego, wady wrodzone pojawiające się w życiu płodowym czy dystrofia mięśni.

Drugą nacją wyróżniającą się wśród Europejczyków pod względem genetycznym są Włosi.

Według prof. Manfreda Kaysera wynika to z długotrwałego odizolowania ludów Italii od

reszty świata. Przez wiele tysięcy lat Alpy stanowiły trudną do przebycia barierę –

argumentuje uczony. Czy tak było rzeczywiście? Być może wyjaśnią to kolejne analizy DNA.

NIEWIDOCZNE ZWIĄZKI

Genetyka potrafi wykazać nie tylko różnice, ale i zaskakujące podobieństwa. Tak było w

przypadku Basków, zamieszkujących obecnie pogranicze Francji i Hiszpanii. Z powodu

oryginalności języka, jakim się posługują (nie należy on do żadnej ze znanych obecnie rodzin

językowych), uważa się, że są bezpośrednimi potomkami pradawnej paleolitycznej ludności

Europy. Oparli się najazdowi pierwszych rolników z Bliskiego Wschodu (7–9 tys. lat temu), a

potem Indoeuropejczyków (ok. 3–5 tys. lat temu). Badania potwierdziły wyjątkowość Basków,

ale zarazem dowiodły, że mają w Europie genetycznych braci – Walijczyków i Irlandczyków.

Sęk w tym, że są to potomkowie Celtów, a więc ludu indoeuropejskiego. O co tu chodzi?

Prowadzący badania baskijskiego DNA naukowcy z University College London twierdzą, że

związki krwi między obydwu ludami pochodzą z bardzo dawnych czasów. Zarówno Baskowie,

jak i Walijczycy oraz Irlandczycy to bezpośredni praprawnukowie paleolitycznych łowców-

zbieraczy, którzy pojawili się w Europie kilkadziesiąt tysięcy lat temu. Widać to w męskiej

części genomu, czyli chromosomie Y u obydwu grup. Jednak dziedziczone po matce mtDNA

opowiada inną historię. U Basków jest „paleolityczne”, natomiast u Irlandczyków i

Walijczyków wskazuje na pokrewieństwo z indoeuropejskimi ludami północnej Europy.

Oznacza to, że przodkowie dzisiejszych mieszkańców Walii i Irlandii nie byli tacy

konserwatywni jak ich baskijscy bracia, lecz chętnie żenili się z „napływowymi” kobietami.

Możliwe więc, że to płeć piękna jest odpowiedzialna za rozkwit języka i kultury Celtów na

Wyspach Brytyjskich. To też tłumaczy różnice genetyczne, jakie istnieją do dziś między

Irlandczykami, Walijczykami a ich sąsiadami z terenów Europy Północnej, którzy ze względu

na wspólne indoeuropejskie dziedzictwo powinni być do nich podobni, a nie są.

ZDOBYĆ I ZAPŁODNIĆ

Z DNA można odczytać nawet ślady wypraw krzyżowych! Tak było w przypadku

gigantycznego przedsięwzięcia Genographic Project. Prowadzone w jego ramach analizy

wykazały, że libańscy chrześcijanie są w znacznym stopniu potomkami uczestników dawnych

krucjat. Świadczą o tym ich chromosomy Y. Od XI do XIII wieku krzyżowcy czterokrotnie

dotarli w rejon Libanu. Wielu z nich się tam osiedliło i założyło rodziny. Ale nie tylko oni

pozostawili w tym kraju swoje dziedzictwo. Te same badania ujawniły, że większość

miejscowych muzułmanów to potomkowie Arabów, którzy dotarli na te tereny w VII i VIII

wieku. „To dziwne – zazwyczaj nie da się zauważyć takiego podziału pod kątem religii, gdy

przyglądamy się śladom różnorakich migracji” – mówi dr Spencer Wells, szef Genographic

Project.

Z łatwością za to można zobaczyć dziedzictwo konkwistadorów. Brytyjski genetyk prof.

Bryan Sykes pisze w książce „Przekleństwo Adama”, że choć 95 proc. mtDNA mieszkańców

peruwiańskiej Limy jest rdzennie amerykańskie, to ponad połowa męskiego materiału

genetycznego – europejska. Z kolei w okolicach kolumbijskiego miasta Medellín tylko 1 proc.

osób ma indiański chromosom Y. W tym miejscu znajdowała się jedna z pierwszych

hiszpańskich kolonii w Ameryce Południowej.

Zdarza się też przepływ materiału genetycznego w drugą stronę. Dwie białe, niespokrewnione

ze sobą Brytyjki dowiedziały się niedawno, że są z pochodzenia Indiankami. Ich mtDNA nie

pasowało do żadnego z powszechnie występujących w Europie wzorów, ale było identyczne z

północnoamerykańskim. Obydwie kobiety przeżyły szok, ponieważ ich rodzinne zapiski nie

wspominały o indiańskich praprababkach. Wiadomo jednak, że pierwsi mieszkańcy Nowego

Świata zostali przywiezieni do Wielkiej Brytanii już w XVI wieku.

Czy czeka nas więcej takich odkryć? Na pewno tak, ponieważ genealogiczne analizy DNA

stają się coraz powszechniejsze – oferuje je wiele firm, także w Polsce. Wielu z nas może więc

odkryć, że – przynajmniej jeśli chodzi o geny – świat jest naprawdę bardzo mały.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: