NAPISY NA MAPACH
Wyróżniamy trzy zasadnicze rodzaje napisów na mapach:
- nazwy własne obiektów geograficznych pozwalające na identyfikację przedstawianych za pomocą znaków obiektów i zjawisk,
- napisy objaśniające dotyczące jakościowych cech obiektów, które nie są przedstawione za pomocą znaków umownych, występujące najczęściej na mapach topograficznych w postaci skrótów, np. elw. – elewator, kop. – kopalnia, itd.
- liczbowe charakterystyki obiektów, np. wysokości szczytów, liczba mieszkańców pod nazwami miejscowości.
Nazwy geograficzne można podzielić na dwie kategorie:
- nazwy oficjalne (urzędowe), są zatwierdzane przez organ nazewniczy danego kraju
i stosowane na jego obszarze (MSWiA),
- nazwy nieoficjalne, należą pozostałe formy nazw, np. lokalne nazwy małych obiektów fizjograficznych oraz nazwy potoczne.
Sposób opisu, rodzaj, wielkość oraz barwa pisma są niezwykle ważnymi czynnikami wpływającymi na czytelność oraz walory estetyczne map, decydujące o ich użyteczności.
Krój pisma – określa jego wygląd i budowę,
Kroje pisma w zależności od wyglądu i budowy dzieli się na :
- jednoelementowe – o jednolitej grubości linii liter,
- dwuelementowe – z pogrubionymi pionowymi fragmentami linii liter,
- z szeryfami – zakończenia linii liter w kształcie krótkich kresek,
- bezszeryfowe.
W większości krojów pisma występuje odmiana:
- prosta – pismo zwykłe,
- pochyła – kursywa,
- ściągła – wąskie litery,
- normalna,
- szeroka – poszerzone litery.
Wielkość pisma (stopień pisma)- oznacza wysokość litery wraz z tzw. odsadką określającą znormalizowany dla poszczególnych stopni odstęp między wierszami. Wysokość pisma określamy w punktach typograficznych (punkt typograficzny = 0,376mm).
Wielkością pisma rozróżnia się obiekty zróżnicowane pod względem wielkości lub znaczenia w skali porządkowej i ilościowej. Typowym przykładem hierarchizacji wysokości pisma jest przedstawienie miejscowości według liczby mieszkańców lub pełnionej funkcji administracyjnej, a także jednostek podziału administracyjnego.
ROZMIESZCZENIE NAPISÓW NA MAPIE
Właściwe rozmieszczenie napisów ułatwia czytanie mapy i podnosi jej walory estetyczne. Możemy wyróżnić następujące reguły rozmieszczenia napisów na mapie:
- przynależność napisu do określonego obiektu geograficznego nie może budzić żadnych wątpliwości,
- napisy powinny w możliwie niewielkim stopniu zakłócać treść mapy,
- napisy powinny pomagać w rozpoznawaniu położenia, zasięgu i hierarchicznego zróżnicowania opisywanych obiektów,
- dzielenie wyrazów w nazwach pisanych w dwóch wierszach jest niedopuszczalne,
- napisów ukośnych i pionowych nie należy pisać „do góry nogami”,
- najpierw rozmieszcza się napisy duże odniesione do dużych powierzchni, a następnie małe,
- należy unikać rozmieszczenia napisów na liniach siatki.
GENERALIZACJA KARTOGRAFICZNA
Generalizacja kartograficzna to przeprowadzone w sposób celowy: wybór, uproszczenie
i uogólnienie przedstawianych na mapie obiektów i zjawisk odpowiednio do jej przeznaczenia, tematyki i skali oraz właściwości przedstawianego obszaru.
Termin generalizacja pochodzi od łacińskiego słowa gereralis – ogólny, główny. Istotnym celem generalizacji jest przedstawienie na mapie najważniejszych, typowych cech prezentowanego obszaru oraz występujących na nim obiektów i zjawisk, a także pokazanie wzajemnych powiązań między poszczególnymi elementami treści mapy.
CZYNNIKI GENERALIZACJI.
Można wyróżnić sześć czynników oddziałujących na generalizację:
- przeznaczenie i temat mapy,
- skala,
- forma prezentacji,
- specyfika przedstawianego obszaru,
- rodzaj i jakość danych źródłowych,
- możliwości percepcji obrazu kartograficznego.
Przeznaczenie i temat mapy.
Dobór obiektów na mapie powinien być dostosowany do przeznaczenia i tematu mapy. Zbędne elementy obciążają graficznie mapę i utrudniają jej czytanie. Np. sieć drogowa w atlasie samochodowym powinna być pokazana możliwie najbardziej szczegółowo, ale na mapie geologicznej, gdzie stanowi element treści podkładowej, przedstawia się tylko główne drogi.
Skala mapy.
Istotny wpływ skali na generalizację wynika stąd, że wraz ze zmniejszaniem się skali mapy następuje szybka redukcja powierzchni przedstawianego obszaru. Ogranicza to możliwość prezentacji szczegółów.
Forma prezentacji.
O ile skala i w pewnym stopniu przeznaczenie decydują o stopniu generalizacji mapy, to forma prezentacji wpływa na sposób generalizacji treści. Wyznaczanie mniejszej liczby klas, zwiększanie różnic wartości to niektóre przykłady różnych sposobów generalizacji
w zależności od zastosowanej formy prezentacji.
Specyfika przedstawianego obszaru.
Jednym z głównych celów generalizacji jest uwypuklenie charakterystycznych cech przedstawianego obszaru. Znaczenie tej samej wielkości obiektów czy charakterystyk zmienia się w zależności od obszaru, na jakim występują. Np. stumetrowa różnica wysokości jest znacznie mniej istotna w górach niż na nizinie.
Rodzaj i jakość danych źródłowych.
W praktyce kartograficznej stopień generalizacji mapy jest często uwarunkowany szczegółowością dostępnych danych. Często dostępne dane są odniesione do dużych jednostek terytorialnych, co decyduje o konieczności przedstawiania tych danych w formie zgeneralizowanej.
Możliwości percepcji obrazu kartograficznego.
Percepcja mapy zależy od różnych czynników. Należą do nich przy -gotowanie odbiorcy do czytania i rozumienia mapy, warunki, w jakich mapa jest czytana oraz jakość druku.
RODZAJE GENERALIZACJI.
Podstawowe rodzaje generalizacji:
- wybór obiektów,
- uogólnienie charakterystyk (atrybutów) ilościowych i jakościowych,
- zmiana formy prezentacji,
- uproszczenie linii i konturów.
Wybór obiektów.
Wybór albo selekcja prowadzi do ograniczenia treści mapy do elementów treści niezbędnych z punktu widzenia przeznaczenia, tematu i skali mapy oraz tych, które uwzględniają charakter przedstawianego obszaru. Wraz z redukcją skali liczba kategorii obiektów ulega zmniejszeniu, np. na mapach topograficznych przedstawia się ponad 100 kategorii treści, a na mapach przeglądowych – zaledwie kilkanaście.
Uogólnienie charakterystyk (atrybutów) jakościowych i ilościowych.
Ten rodzaj generalizacji powoduje zmniejszenie stopnia zróżnicowania przedstawianych obiektów i zjawisk. Uogólnienie charakterystyki jakościowej następuje przez zastąpienie klasyfikacji szczegółowej klasyfikacją bardziej uogólnioną, np. szczegółową klasyfikację dróg stosowaną na mapach topograficznych, na mapach przeglądowych zastępuje się często wyróżnieniem tylko dwóch kategorii.
Uogólnienie charakterystyki ilościowej przejawia się w różny sposób. Na mapach ogólnogeograficznych następuje ono przez powiększenie cięcia poziomicowego.
Zmiany formy prezentacji.
W miarę zmniejszania skali mapy rośnie liczba obiektów geograficznych, których nie można czytelnie przedstawić na mapie za pomocą znaków powierzchniowych. Na mapach topograficznych w celu przedstawienia niektórych elementów sytuacji i rzeźby terenu wykorzystuje się, w zależności od wielkości lub szerokości obiektu, zarówno znaki powierz -chniowe, jak i sygnatury. Np. jeśli obszar zabudowy danej miejscowości staje się zbyt mały, aby go czytelnie przedstawić w skali mapy, zastępuje się go sygnaturą.
Uproszczenie linii konturów.
Uogólnienia linii i konturów dokonuje się przez przemyślane uproszczenie przebiegu znaków liniowych oraz konturów przedstawianych powierzchni. Uproszczenie linii polega m.in. na opuszczaniu niewielkich zakrętów rzek i linii brzegowych. Upraszczanie konturów powierzchni polega również na łączeniu drobnych, blisko siebie położonych konturów
w większe, przyłączeniu niewielkich konturów do danego obszaru.
Wyróżnienie czterech rodzajów generalizacji ma charakter porządkowy. Różne postacie generalizacji są ze sobą powiązane.
Przy generalizacji należy uwzględnić powiązania między różnymi elementami treści mapy.
Proces generalizacji trudno poddaje się formalizacji i automatyzacji, ponieważ generalizacja jest aktem twórczym.
KARTOGRAFICZNE ŚRODKI WYRAZU
Dane na mapie są przedstawiane za pomocą znaków kartograficznych i napisów. Do ich zróżnicowania wykorzystuje się różne rodzaje środków graficznych, zwanych zmiennymi graficznymi.
Dane przedstawione na mapie mogą być wyrażone na różnych tzw. poziomach pomiarowych. W kartografii stosujemy trzy podstawowe poziomy pomiarowe: jakościowy, porządkowy
i ilościowy.
Dane na poziomie jakościowym.
Ten sposób pomiaru przyporządkowuje jednemu znakowi jeden obiekt i odwrotnie. Zastosowany znak ma zatem jedynie znaczenie odróżniające. Jedyną wykonalną na takim zbiorze operacją matematyczną jest policzenie prezentowanych obiektów lub zjawisk. Nie wiadomo nic o kolejności ani ważności poszczególnych obiektów. Dane wyrażone na poziomie jakościowym stosujemy do przedstawiania na mapach np. kolei, dróg, rzek, użytków itp.
Dane na poziomie porządkowym.
Pomiar na tym poziomie pozwala na uporządkowanie przedstawianych na mapie obiektów. Na tym poziomie można stwierdzić, że poszczególne obiekty są „większe” lub „mniejsze”, bardziej lub mniej „ważne”, ale nie można określić ich konkretnych wartości. Przykładami mogą być: klasyfikacja granic, bonitacja gleb itp.
Dane na poziomie ilościowym.
Pomiar na poziomie ilościowym sprowadza się do określenia wskaźnika będącego najlepszą charakterystyką danego obiektu. Jest to najwyższy poziom pomiaru, który pozwala na najszerszy zakres operacji matematycznych. Na tym poziomie można nie tylko rozróżnić
i uporządkować poszczególne obiekty, ale też określić „odległości” miedzy nimi.
Przy użyciu omówionych skal możliwe jest dokonywanie pomiaru badanego zbioru obiektów
z różną szczegółowością. Na poziomie jakościowym można tylko rozróżnić poszczególne obiekty, na poziomie porządkowym – podać ich kolejność, a na poziomie ilościowym – określić stosunek liczbowy pomiędzy obiektami.
ZMIENNE GRAFICZNE
Zmienne graficzne, nazywane też wizualnymi, są wykorzystywane przez kartografów do nadawania mapom odpowiedniej formy graficznej w zależności od przeznaczenia, skali, nośnika upowszechniania.
Zmienna kształtu (zarys koła, kwadratu, trójkąta, figur symbolicznych i obrazkowych).
Zmienna ta stosowana jest na poziomie jakościowym i pozwala przede wszystkim na rozróżnienie znaków o odniesieniu punktowym. W przypadku linii lub powierzchni jej wyrazem jest zmiana rodzaju linii lub kształtu znaków tworzących deseń.
Orientacja.
Zmienna określana niekiedy jako kierunek, podobnie jak zmienna kształtu, jest wykorzystywana na poziomie jakościowym. Najczęściej stosuje się ją w odniesieniu do znaków punktowych do oznaczania różnych obiektów znakiem o tym samym kształcie, ale
o zmiennej orientacji. W przypadku elementów powierzchniowych i liniowych zmiana kierunku linii desenia może informować o zmianie charakteru tego samego elementu treści mapy.
Zmienna ziarnistości.
Określa grubość elementów składowych desenia: punktowego (wielkość punktów), kreskowego (grubość linii) lub innych kształtów. Ta zmienna powinna być stosowana jedynie na poziomie jakościowym.
Kolor.
Zaliczony został do zmiennych graficznych z powodu jego właściwości selekcjonujących
i różnicujących wrażenia barwne. Kolor na mapach służy głównie do przedstawiania określonych cech na poziomie jakościowym. W ograniczonym zakresie może zostać użyty do przedstawienia porządku.
Jasność.
Zmienna zwana też walorem, pozwala ocenić, czy dana powierzchnia wydaje się bardziej lub mniej jasna. Wzorcem jest tzw. skala szarości. Użycie skal szarości i barwnych szeregów skalowych, charakteryzujących się zmianą jasności przy niezmienionym kolorze, pozwala na prezentację danych na poziomie porządkowym. Ponadto przez przypisywanie poszczególnym stopniom szarości lub koloru konkretnych wartości stosuje się ją do prezentacji na poziomie ilościowym.
Wielkość.
Zmienna graficzna, najskuteczniejsza pod względem przekazu danych ilościowych, jest najczęściej stosowana do przedstawiania zagadnień odnoszących się do punktu lub powierzchni. Powierzchnia figury geometrycznej lub jej wysokość najbardziej poglądowo odzwierciedlają dane ilościowe. W przypadku elementów liniowych odpowiednikiem wielkości jest grubość znaku liniowego lub szerokość wstęgi.
Najczęściej stosuje się kilka zmiennych graficznych jednocześnie. Celem łączenia zmiennych jest wzmocnienie ich agresji graficznej i ułatwienie czytania mapy.
BARWA NA MAPIE
Spośród wszystkich środków wyrazu barwa w największym stopniu decyduje o atrakcyjności
i szacie graficznej map. Mapy barwne są bardziej poglądowe niż czarno-białe i umożliwiają przekazanie większej ilości informacji bez obniżenia czytelności.
Barwa jest wrażeniem zmysłu wzroku wywołanym przez światło w zakresie długości fali
380 – 720 nm. Światło o długości fali 380 nm widzimy jako fiolet, o długości 720 nm jako czerwień.
Światło zawiera część spektrum elektromagnetycznego, która jest widzialna zakresie
w przybliżeniu 400 – 700 nanometrów (nm = 10-9 mm). Kiedy strumień światła białego jest przepuszczony przez pryzmat lub siatkę dyfrakcyjną, dzieli się na serię różnych kolorów, które mogą być postrzegane jako oddzielne barwy składowe.
Z czysto fizycznego punktu widzenia barwą nazywamy rodzaj określonego ilościowo
i jakościowo (długość fali, energia itd.) promieniowania świetlnego.
Zatem barwa jest wrażeniem zmysłowym, które wytwarzane jest w mózgu przy udziale światła, a upraszczając : barwa = światło x materia x oko, lub barwa = światło x oko.
Barwy dzielimy na:
- achromatyczne (niekolorowe – biel, czerń i odcienie szarości), różniące się tylko jasnością,
- chromatyczne (kolorowe).
Gdy białe światło pada na obiekt (materia), jest częściowo rozpraszane lub pochłaniane. Jaka część widma jest rozpraszana lub pochłaniana, zależy od znajdujących się w materiale środków barwiących (barwników, pigmentów). Rozproszenie i pochłanianie światła są tym samym optycznymi parametrami materiału.
Zgodnie z terminologią przyjętą w polskiej fizyce, barwę definiują trzy atrybuty: kolor, nasycenie i jasność.
Kolor – inaczej ton lub odcień – to różnica jakościowa barwy np: żółty, zielony, brązowy, itp.
Nasycenie (intensywność) – określa stopień czystości barwy, czyli zawartość w niej czystego koloru np.: purpura 10%, 30% itp.
Jasność – to wielkość pozwalająca ocenić czy dana powierzchnia wydaje się bardziej lub mniej jasna.
Na przykładzie – górne pola mają jednakowe wszystkie atrybuty, dolne – zmieniony jeden
z atrybutów:
MIESZANIE BARW
Dowolną barwę można uzyskać za pomocą kombinacji (mieszania) barw podstawowych:
-przez dodawanie fal o różnych długościach (addycja) – w monitorze,
- przez odejmowanie od pierwotnie białego światła określonych długości fal, by uzyskać daną barwę (subtrakcja).
Addytywne zmieszanie w oku wszystkich barw widmowych wywołuje wrażenie barwy białej.
Podstawowymi barwami addytywnymi są: czerwona (R), zielona (G) i niebieska (B) :
Barwa biała jest mieszaniną wszystkich barw, co wskazuje, że emitowane są maksymalnie równe ilości R, G i B.
Barwa czarna powstaje przez nieobecność żadnej barwy – gdy żadna ilość światła nie jest emitowana:
Przykładami addytywnego mieszania barw jest:
- projekcja (oświetlenie sceny reflektorami, projekcja telewizyjna na duży ekran),
- raster barwny (ekran telewizora, lub monitora komputerowego), mieszanie czasowe (wirujący krąg barw).
We wszystkich urządzeniach wyświetlających (monitorach) obowiązuje tryb wyświetlania RGB:
Eliminowanie ze światła białego części jego składników w wyniku selektywnego pochłaniania tworzy barwy subtraktywne.
...
aneciakurczaczek