Aspekty_4(37)2007_0.pdf

SPIS TREŚCI

Wokół dydaktyki

dr Katarzyna Dmitruk-Sierocińska

Ręka prawa czy lewa? O znaczeniu lateralizacji na początku edukacji szkolnej ...................................1

Wspomaganie w rozwoju dziecka leworęcznego – program usprawniający..........................................5

Alicja Góralska – nauczyciel Gimnazjum Nr 2 w RóŜanymstoku

Wady wymowy u dzieci sześcioletnich a potencjalne niepowodzenia szkolne ...................................11

Akceptacja dziecka niepełnosprawnego w środowisku szkolnym i pozaszkolnym ............................15

Jak wykorzystać ilustrację na lekcji języka obcego? .............................................................................19

Katarzyna Gagan – konsultant ds. informatyki w CEN

Edukacja zdalna.........................................................................................................................................26

Ryszard Kuliński – konsultant ds. kształcenia zawodowego w CEN

Propozycja do planu pracy Komisji przedmiotów zawodowych na rok szkolny 2007/2008................29

Z Ŝycia szkół i placówek

Janina Antoniuk – wychowawca świetlicy Zespołu Szkół im. A. Mickiewicza w Bielsku Podlaskim

Razem weselej ...........................................................................................................................................35

Iwona Anchim – nauczyciel Gimnazjum w Michałowie

Wspomnienia z wakacji, czyli kilka słów na temat szkolenia w Canterbury.........................................37

Nowości pedagogiczne

Aniela Maciejczuk – nauczyciel bibliotekarz w CEN

Nowości metodyczne ................................................................................................................................40

Jolanta Bakier – nauczyciel bibliotekarz w CEN

Zbiory Specjalne wzbogaciły się o kolejne pomoce edukacyjne ..........................................................41

CEN informuje

Zdzisław Babicz – konsultant ds. technologii informacyjnej w CEN

Sprawozdanie z realizacji projektu „Nowy Rok szkolny z CENem” w roku 2007.................................43

Andrzej Muczyński – Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej IPN w Białymstoku

Ogólnopolski projekt edukacyjny „Śladami zbrodni” ............................................................................44

Marta Piszczatowska – Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego

Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego............................................................................................................46

Wokÿ dydaktyki

dr Katarzyna Dmitruk-Sierocińska

Ręka prawa czy lewa?

O znaczeniu lateralizacji

na początku edukacji szkolnej

Pojęcie i znaczenie lateralizacji

Prawidłowy przebieg procesu

lateralizacji 1 jest waŜnym elementem

w rozwoju dziecka. Istota tego pro-

cesu polega na ustaleniu się funkcjo-

nalnej dominacji w obrębie parzy-

ście występujących narządów ruchu

i zmysłu. M. Bogdanowicz, autorka

licznych publikacji z tego obszaru,

tak tłumaczy to zjawisko: Laterali-

zacja czynności jest wiązana z domi-

nowaniem jednej z półkul mózgo-

wych. Większość szlaków nerwowych

wiąŜących narządy ruchu i zmysłu z

mózgiem krzyŜuje się, co oznacza, Ŝe

drogi nerwowe z prawej strony ciała

przechodzą do lewej półkuli, zaś z

lewej połowy ciała docierają do

prawej półkuli mózgu. Funkcjonalna

przewaga jednej półkuli mózgowej

nad drugą, ma swoje uzasadnienie w

filogenezie człowieka, kształtuje się

natomiast w rozwoju osobniczym.

Według teorii R. Zazzo, dominacja

stronna nie powstaje w wyniku wy-

uczenia, lecz predominacji jednej

1 Lateralizacja z łac. lateralis - boczny, poboczny. W języku

polskim zamiennie stosuje się pojęcie lateralizacji z dominacją

stronną.

półkuli mózgowej nad drugą. Asy-

metria pracy mózgu oznacza specja-

lizację jego półkul. WiąŜe się z tym

czynnościowa prawostronność i le-

wostronność, czyli dominacja w za-

kresie większej sprawności jednych

narządów nad drugimi. Zdaniem

J. Mroziak p rzez „lateralizację”,

uŜywaną zamiennie z terminem

„asymetria” rozumie się przewagę

stronną, która moŜe dotyczyć zarów-

no funkcji parzystych organów ciała

(..), jak teŜ funkcji psychicznych. La-

teralizacja w zakresie parzystych

organów ciała (takich jak kończyny

górne i dolne, oczy, uszy), a zwłasz-

cza lateralizacja funkcji psychicz-

nych, moŜe być uwaŜana za właści-

wość specyficzną dla człowieka.

A zatem, symetria organizmu ludz-

kiego jest tylko pozorna. Wynika to

z koncentracji wizualnej i opieraniu

się na usystematyzowanych wraŜe-

niach wzrokowych. W zewnętrznych

atrybutach organów parzystych, na

podstawie badań, moŜemy ustalić

występowanie najczęściej, lecz nie

zawsze, jednorodnej i jednostronnej

Aspekty 4 (37)/2007

strona 1

Wokÿ dydaktyki

asymetrii w obrębie oczu, uszu, mo-

toryki małej i duŜej. Nie jest równieŜ

niczym dziwnym, Ŝe parzyste organy

wewnętrzne takŜe wykazują „stron-

ność”. Reasumując naleŜy stwier-

dzić, Ŝe prawie kaŜdy człowiek cha-

rakteryzuje się większą sprawnością

i precyzją oka, ręki i nogi po jednej

stronie ciała. W przypadku, gdy do-

minującą rolę przyjmuje oko prawe,

ręka prawa, noga prawa, to steruje

nimi lewa półkula mózgu.

około 3 roku Ŝycia dominacji jednej

z rąk. Najwcześniej, bo w wieku

około 2,6 - 3 lat u dziecka zaczyna

się kształtować preferencja ręki pra-

wej, a nieco później, bo wieku 3 - 4

lat ręki lewej. W wieku około 6 - 7

lat powinna ostatecznie ustalić się

dominacja jednej z rąk, a 12 - 14 lat

zakończyć całkowicie (w formule:

oko, ręka, noga). NaleŜy jednak pa-

miętać, Ŝe są dzieci, u których ten

proces trwa dłuŜej i w swoim skom-

plikowaniu wymaga pomocy peda-

goga.

Proces lateralizacji

JuŜ w Ŝyciu płodowym dzięki

czułej aparaturze medycznej, np.

podczas badań USG, moŜemy do-

mniemać, która półkula mózgowa

będzie dominująca. W wieku nie-

mowlęcym widoczne jest zróŜnico-

wanie w posługiwaniu się rękoma.

Wiek od około1 do około 2 - 3 roku

Ŝycia, według teorii G. Hidreth, nie

da nam moŜliwości ustalenia domi-

nacji stronnej. Czynnikiem dominu-

jącym w tym okresie jest rozpoczę-

cie i doskonalenie chodu, a co za

tym idzie, angaŜowanie w równej

mierze obydwu kończyn dolnych.

Tym samym jednakowo uaktywnia-

ne są obydwie półkule mózgowe,

wpływając na okresowy zanik prze-

jawów lateralizacji czynności ru-

chowych kończyn górnych. To

uśpienie, jak widać, nie trwa długo i

jest preludium do uaktywnienia się

Modele lateralizacji

Do prawidłowego funkcjono-

wania, najpierw w szkole, a później

w Ŝyciu dorosłym, doniosłą rolę od-

grywa ustalenie się jednostronnej

dominacji, tzn. by po tej samej stro-

nie ciała, oko, ręka i noga były jed-

nakowo sprawne. Idealna jest zatem

dominacja jednorodna jednostronna,

prawo lub lewostronna. Drugim mo-

delem, jest lateralizacja niejedno-

rodna skrzyŜowana, charakteryzują-

ca się zauwaŜalną przewagą czynno-

ściową narządów ruchu i zmysłu, nie

po tej samej stronie ciała, a po oby-

dwu stronach. W takim przypadku

moŜemy mieć do czynienia z dziec-

kiem prawoocznym, leworęcznymi

prawonoŜnym. Kolejnym modelem,

jest lateralizacja nieustalona (często

określana jako słaba), występuje

Aspekty 4 (37)/2007

strona 2

Wokÿ dydaktyki

przy braku dominacji poszczegól-

nych narządów ruchu i zmysłu.

MoŜe tu wystąpić obuoczność,

oburęczność, obunoŜność, gdzie nie

widać wyraźnie funkcjonalnej prze-

wagi. Ostatnim modelem, skrajnie

rzadko występującym, jest lateraliza-

cja patologiczna (jedna półkula mó-

zgu uległa uszkodzeniu i jej funkcje

przejmuje druga półkula).

zapisanych w odwrotnym kierunku,

co daje błędne wyniki. Dzieci zasła-

niają sobie ręką pisany tekst lub go

rozmazują. Inaczej niŜ rówieśnicy

układają do pracy zeszyty i ksiąŜki.

Błędnie odtwarzają znaki podczas

czytania i pisania. Napotykają na

trudności z orientacją w schemacie

własnego ciała, określania kierun-

ków i układów przestrzennych. DuŜy

kłopot sprawia im odwzorowanie

figury asymetrycznej w przestrzeni.

Przyjmują złą postawę podczas pisa-

nia, przez co szybko się męczą (wy-

gięcie ręki w nadgarstku, napięcie

mięśniowe, nienaturalna krzywizna

kręgosłupa). Nieco później niŜ ró-

wieśnicy zaczynają sprawnie posłu-

giwać się, np. noŜyczkami, cyrklem.

PrzewaŜnie potrzebują więcej czasu

na dokładne i poprawne wykonanie

danej czynności.

Problemy dzieci niepomy ś lnie zlate-

ralizowanych

Prawidłowe kształtowanie się

lateralizacji, ma szczególne znacze-

nie w wieku przedszkolnym i wcze-

snoszkolnym, albowiem jest to czas

intensywnej nauki pisania i czytania.

Z punktu widzenia edukacji szkolnej

najkorzystniejsza jest dominacja

prawostronna, albowiem kanon

szkolny respektuje prawa większo-

ści. U dzieci inaczej zlateralizowa-

nych, szczególnie na starcie eduka-

cyjnym, moŜemy obserwować róŜ-

nego rodzaju trudności.

Dzieci leworęczne mają

przede wszystkim problemy

z kodowaniem znaków, czego od-

zwierciedleniem jest strona graficzna

i tempo pisania. Posługują się pi-

smem zwierciadlanym (odwracają

połoŜenie liter i cyfr w pionie albo/i

w poziomie), opuszczają albo dodają

litery i cyfry, piszą od prawej do le-

wej. Często w ich zeszytach widać

całe słupki działań arytmetycznych

U dzieci z lateralizacją skrzy-

Ŝowaną, np. w obrębie oka i ręki,

zaobserwować moŜna nieco później-

szy rozwój ruchowy ogólny w po-

równaniu z rówieśnikami. Ponadto

występuje brak koordynacji rucho-

wej (widać to podczas np. wiązania

sznurowadeł), pewną niezgrabność,

brak precyzji (np. w trakcie lepienia

z plasteliny), nieumiejętność w ob-

rębie współdziałania obydwu koń-

czyn. W edukacji szkolnej widoczne

są problemy w nauce pisania i czy-

tania. Dzieci te zmieniają kolejność

Aspekty 4 (37)/2007

strona 3

Wokÿ dydaktyki

liter, przestawiają je, mają skłonność

do ich opuszczania, do pisma zwier-

ciadlanego, mylenia znaków o po-

dobnym kształcie. Mają trudności

w osiągnięciu biegłości w czytaniu.

ZauwaŜyć moŜna nieprawidłowe

skrzywienie w obrębie odcinka szyj-

nego, skarŜą się na bóle barkowe.

Pojawiają się trudności w zakresie

prawidłowej orientacji przestrzennej

i w schemacie własnego ciała - po-

dobne jak u dzieci leworęcznych.

Długo nie mogą nauczyć się stron:

prawa-lewa.

przetransformowania obrazu gra-

ficznego na obraz ruchu).

Ustalanie dominacji stronnej

Określenie formuły lateraliza-

cji ma szczególne znaczenie u dzieci

rozpoczynających edukację szkolną.

Badanie to wchodzi w skład pakietu

ustalającego dojrzałość do rozpoczę-

cia nauki w klasie pierwszej. Ideal-

nym rozwiązaniem jest zdiagnozo-

wanie dzieci w klasie „0”, ostatecz-

nie zaraz po przyjęciu do szkoły.

Dzięki temu zaoszczędzimy im nie-

potrzebnych stresów, dziwnych spoj-

rzeń rówieśników i niezrozumienia

otoczenia. Pedagodzy będą mieć

czas na podjęcie odpowiednich dzia-

łań wspomagających rozwój i na

kształtowanie prawidłowego modelu

dominacji stronnej.

Lateralizacja nieustalona wią-

Ŝe się z obniŜeniem sprawności ma-

nualnej i z problemami w orientacji

przestrzennej. Jest tu wolne tempo

pisania ze zbyt małą precyzją ru-

chów dłoni i palców. Wszystkie

czynności wykonywane są wolniej,

mimo Ŝe uczniowie wkładają w to

ogromny wysiłek, litery są nierówne,

niekształtne, wychodzą poza okre-

ślone linie, nie są powiązane ze so-

bą. Często nacisk długopisu na pod-

łoŜe jest tak duŜy, Ŝe doprowadza do

przedarcia kartki. Później osiągają

precyzję w rysowaniu, wycinaniu,

lepieniu, szyciu. Słabo orientują się

w schemacie własnego ciała. Mają

trudności w rozpoznawaniu i odtwa-

rzaniu kierunków, kontrolowania

wzrokiem własnych ruchów i świa-

domego nimi kierowania, a takŜe

kłopoty z pamięcią ruchową (np.

W celu ustalenia modelu do-

minacji stronnej, posiłkujemy się

Zestawem prób do ustalania latera-

lizacji autorstwa R. Zazzo i N. Gali-

fret-Granjon. Wykorzystujemy tu po

dwie próby dla: ręki - rozdawanie

kart, diadohokinezę; oczu - podglą-

danie, celowanie; nogi - gra w klasy,

kopanie. Następnie precyzujemy

formułę Ręka-Oko-Noga i oblicza-

my wskaźnik dominacji manualnej.

Dzięki takiemu badaniu moŜemy

określić, zarówno jednostronną do-

minację jak i pozostałe jej modele.

Bibliografia

Aspekty 4 (37)/2007

strona 4

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: