zwyciezcy i pokonani.doc

1. Zwycięzcy i pokonani?

Druga wojna światowa w Europie zakończyła się 8 maja 1945 roku bezwarunkową kapitulacją III Rzeszy, zaś w Azji dopiero 2 września 1945 roku po uprzednim zrzuceniu atomowej bomby na dwa miasta w Japonii. Odpowiedzialnością za skutki tejże wojny obarczono Niemcy i państwa Osi oraz ich satelitów. Wojnę odczuł każdy mieszkaniec kontynentu, który był zaangażowany nawet pośrednio w zmagania owego konfliktu. Wojna dotknęła zarówno żołnierzy jak również ludność cywilną. Najpoważniejsze osobowe straty odniósł Związek Radziecki. Te straty szacuje się aż na 27 mln ludzi, na 5 mln w Niemczech, polskie straty zaś to ok. 6 mln osób, brytyjskie to 1,1 mln a francuskie 600 tysięcy. Zaznaczam, że są to dane przybliżone. Ktoś może się obruszyć i stwierdzić, że to nieludzkie i podłe mówiąc, że dane są przybliżone. Jednakże po tak wielkim dramacie, jakim była ta wojna, ustalenie dokładnej liczby ofiar jest po prostu niemożliwe.

Do neutralnych państw należały: Portugalia, Hiszpania, Szwecja, Szwajcaria. Wszystkie z walczących państw poniosły ogromne straty osobowe oraz zniszczenia materialne takie jak: zniszczona infrastruktura, gospodarka, straty terytorialne itd. Przywódcy zwycięskich państw 5 czerwca przejęli władzę nad III Rzeszą, którą to podzielono na 4 strefy okupacyjne. Tak samo postąpiono z Austrią, którą uznano za kraj odrębny. Zwierzchnictwo nad Niemcami sprawować miała Rada Kontroli nad Niemcami. Były następujące strefy okupacyjne:

* Amerykańska - obejmowała: Bawarię, Wirtembergię oraz Hesję,

* Radziecka - obejmowała: Saksonię, Turyngię, Brandenburgię, Meklemburgię,

* Brytyjska - obejmowała: Dolną Saksonię, Westfalię, Szlezwik-Holsztyn, Bremę, Hamburg,

* Francuska - obejmowała: Nadrenię - Palatynat, Badenię, Wirtembergię Hohenzollernów.

Berlin został podzielony na 4 sektory, status tego miasta ustalono dnia 26 lipca 1945 roku.

Od 17 lipca po 2 sierpnia 1945 roku w Poczdamie w okolicach Berlina obradowała już ostatnia z konferencji przywódców trzech wielkich mocarstw. Mocarstwa te reprezentowały następujące osoby: Stany Zjednoczone - prezydent Harry Truman, Wielką Brytanię - Winston Churchill, jednak wobec wyborczej klęski konserwatystów podczas konferencji od dnia 27 lipca W. Brytanię reprezentował premier, wywodzący się z szeregów Partii Pracy Clement Richard Attlee, zaś Związek Radziecki reprezentował Józef Stalin. Na poczdamskiej konferencji zajmowano się rozstrzygnięciem takich spraw jak: dokładny podział terytorium Niemiec oraz ich denazyfikacją, demilitaryzacją, dekartelizacją, demokratyzacją. Powołana została Komisja Ministrów Spraw Zagranicznych, aby przygotować traktaty pokojowe z Niemcami, a także ich sojusznikami. Niemców deportowano z Polski oraz z Czechosłowacji. Ustalone zostało postępowania w stosunku do dotychczasowych sojuszników Niemiec. Wszystkie mocarstwa uzyskały prawo zaspokojenia swych roszczeń w okupacyjnej strefie.

2. Powojenny kryzys.

Wojna wywołała wieli kryzys. Całe Niemcy leżały po prostu w gruzach, system komunikacyjny nie funkcjonował, tymczasem wiele milionów ludzi próbowało wydostać się z tego państwa. Spora część próbowała się też dostać na zachód, aby uciec przed wpływami ZSRR. Panował w Niemczech powszechny chaos. Brak było żywności, jaką dostarczali okupacyjni żołnierze po ogromie wysokich cenach. Często środkiem płatniczym były na przykład papierosy oraz alkohol, ale również i świadczenie usług seksualnych. Wyzwania, przed którymi stanęli Niemcy po II wojnie światowej miały wieloraką naturę. III Rzesza, sprawca wojny i zbrodni ludobójstwa przestała istnieć w 1945 r., pozostał jednak naród, który musiał stawić czoła uzasadnionemu oskarżeniu o ludobójstwo, nieznanemu dotąd w dziejach Starego Kontynentu. Zanim do świadomości społecznej dotarł cały rozmiar przestępczej działalności popełnionej w imię narodu, Niemcy skonfrontowani zostali z potępieniem i żądaniem ukarania zbrodniarzy oraz zadośćuczynienia ofiarom. W przeciwieństwie do ofiary, która pamięta krzywdę i bezprawie, by przekazać własne doświadczenia wojenne potomnym, sprawca i pokonany broni się przed uznaniem winy, chce zapomnieć i przemilczeć popełnione zło. „Pozytywna” pamięć ofiary integruje i legitymizuje nowy porządek. „Negatywna” pamięć sprawcy nie może być podstawą tożsamości i budowy nowego porządku. Rozbiezność między chęcią zapomnienia o zbrodniach II wojny światowej i pamięcią jej ofiar stała się trwałym elementem powojennego dyskursu i kontrowersji wokół pamięci zbiorowej w Europie.

Podobnie przedstawiła się sytuacja w Austrii, zaś we Włoszech powołany został samodzielny rząd, jaki starał się na własną rękę przezwyciężyć powojenne trudności. Państwo włoskie aktywnie współpracowało z Amerykanami oraz Anglikami. Jednak mocne wpływy zyskali socjaliści i komuniści, którzy opowiadali się za porozumieniem ze Związkiem Radzieckim. W Bułgarii, Albanii, Jugosławii, Grecji, Rumunii oraz na Węgrzech toczyła się ostra wewnętrzna walka. Dominowały wpływy radykalnych kół, które szukały porozumienia ze Związkiem Radzieckim. Bardzo niejasna natomiast była sytuacja w Polsce i w Czechosłowacji. Kraje te bowiem wchodziły w skład zwycięskiej wojennej koalicji, ale po zakończeniu działań wojennych znalazły się w strefie radzieckich wpływów. Ciągle korzystały z amerykańskiej pomocy, lecz uzależnione były od ZSRR i dlatego nie mogły podejmować samodzielnych decyzji.

Wyjątkowo trudna sytuacja była we Francji, Danii, Belgii, Holandii oraz Norwegii. Tymczasowy Rząd generała Charlesa de Gaulle'a spowodował, że uznano formalnie Francję za mocarstwo. Teraz przed powojenną Francją stały do rozwiązania 4 ogromne kompleksy zagadnień. Były one następujące: 1) gospodarcze odrodzenie Francji; 2) przeprowadzenie rozliczenia z kolaboracją; 3) rozwiązanie niemieckiego problemu; 4) rozwiązanie kolonialnego problemu. Wobec klęski oraz upadku Niemiec miała Francja sporą szansę przejąć przywódczą rolę na skalę całej ówczesnej Europy Zachodniej. Państwo francuskie uległa ogromnemu zniszczeniu w skutek bombardowań i wojennych działań na frontach. Według generała De Gaulle straciła 1/3 narodowego majątku. Generał de Gaulle jawił się jako zwolennik okrojenia Niemiec. Francja pod jego naciskiem uzyskała prawo do okupacji niewielkiej południowo-zachodniej części Niemiec oraz kontrolę nad tzw. Zagłębiem Saary. Na skutek odrzucenia podczas referendum projektu konstytucji lewicowej 2 czerwca 1946 roku przeprowadzone zostały nowe wybory. Socjaliści wówczas ponieśli porażkę, a zwyciężyli chadecy. Utworzony został koalicyjny rząd przy udziale komunistów. W październiku 1946 roku uchwalono konstytucję, dała ona początek dziejom IV Republiki.

Sytuacja na terenie Wielkiej Brytanii przedstawiała się niewiele lepiej, bowiem poniosła ona poważne zniszczenia w wyniku bombardowań. Wojenne koszty szacowano na około 25 mld funtów (czyli 100 mld dolarów). Angielski przemysł był przestarzały oraz mało wydajny. Parlamentarne wybory z dnia 5 sierpnia 1945 roku przyniosły druzgocącą wręcz klęskę konserwatywnej partii. Laburzyści przejęli wówczas władzę a następnie przystąpili do wprowadzania reform. Upaństwowionych zostało wiele dziedzin angielskiej gospodarki, unowocześniono liczne gałęzie przemysłu, rozbudowane zostały socjalne świadczenia państwa, podjęto akcję narodowej pomocy (Grecja, Palestyna, Niemcy, Turcja). W sierpniu roku 1945 Stany Zjednoczone zaprzestały dostaw w ramach programu Lend and Lease. Wielka Brytania przeżywała permanentny wręcz zastój w zagranicznym handlu i w produkcji, jak również kryzys finansowy. Poważnie spadła jej polityczna pozycja w świecie. Rozpadało się coraz wyraźniej brytyjskie kolonialne imperium.

Sytuacja Związku Radzieckiego była również trudna. Odniósł on ogromne straty w ludziach, znaczna część jego terytorium była całkowicie zniszczona, przemysł zaś był wyjątkowo słabo rozwinięty, zaś panujący w ZSRR ustrój nie sprzyjał integracyjnemu procesowi. Radzieckie społeczeństwo było sterroryzowane i zastraszone, zupełnie się nie identyfikowało z państwem. W Związku Radzieckim panował gospodarczy zastój. ZSRR zamierzało przejąć władzę oraz wpływy w globalnej polityce na świecie poprzez narzucanie swojego stanowisko w sprawie dekolonizacji i rozwiązania niemieckiego. Jednak nie przemawiał za tym ani zasób ani ekonomiczna siła, przez to Związek Radziecki wdał się w poważny konflikt, z wszystkimi kapitalistycznymi państwami. Nie zapominajmy, że dokąd dotarły jednostki Armii Czerwonej, dotąd zaznaczał się zasięg wpływu ZSRR w Europie. Przysłowiowym ,,gwoździem  do trumny’’ dla wolności tych krajów była konferencja w Jałcie 4-11 lutego 1945 roku. Tylko Austrii udało się uniknąć jarzma sowieckiego i częściowo Jugosławii. Angielski premier Winston Churchill, po tym jak odwołano go z piastowanego stanowiska w rządzie działał w celu powstrzymania ekspansji Józefa Stalina. Udał się do Stanów Zjednoczonych, gdzie 5 marca 1946 roku w Fulton przedstawił swoje zasadnicze programowe przemówienie. Oskarżył w nim ZSRR o to, że zagarnął wiele krajów, następnie narzucił im własne porządki oraz odseparował je od całej reszty świata "żelazną kurtyną". "Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem -jak stwierdził Churchill - opuściła się żelazna kurtyna w poprzek kontynentu."

Stany Zjednoczone natomiast utworzyły potężny przemysł oraz bardzo silną armię. W przeciwieństwie do polityków, którzy wzywali w roku 1945 do podjęcia się wojny ze Związkiem Radzieckim, aby uwolnić państwa Europy Wschodniej, w Stanach Zjednoczonych rząd kontynuował rozpoczętą podczas wojny współpracę oraz zredukował swe siły zbrojne (z 15 do 1 miliona ludzi). Rozpoczęto wyprzedaż ogromnych zapasów broni, umundurowania, amunicji oraz żywności. Stany Zjednoczone także chciały sięgnąć po rządy na świecie, jednak nie za pomocą sił zbrojnych, ale przy zastosowanie ekonomicznej taktyki. Rósł gwałtownie eksport amerykańskiego kapitału. W amerykańskich bankach znajdowało się około 70% zapasów złota, które znajdowało się w kapitalistycznych krajach. Zwiększył się wpływ USA na kraje Europy Zachodniej i okupowane przez armie amerykańska tereny w dalekowschodnim teatrze działań.

Ocena roku 1945 zależy od perspektywy czasowej. Bezpośrednio po jej zakończeniu Polacy czuli się wyzwoleni, Niemcy przeżyli kapitulację jako największą katastrofę i klęskę. Dwuznaczność sytuacji po 1945 r. z wolna docierała do świadomości obu stron. Dopiero z dystansu 60 lat można pełniej dostrzec jej janusowe oblicze. Polska, która jako pierwszy naród zbrojnie przeciwstawiła się niemieckiej armii, poniosła ogromne straty, była zwycięzcą. Przeżyła dwie agresje: 1 i 17 września. Obywatele Polski wywożeni byli na roboty przymusowe do Rzeszy, wysiedlani do GG,  jednocześnie deportowani na Syberię. Armia Czerwona wyzwoliła Polskę i pozostała na niemal pół wieku. Polska odzyskała wolność, by ją natychmiast utracić. Uzyskała obszary zachodnie, utraciła wschodnie. Paradoks - mimo iż Polska zaliczała się do zwycięskiego obozu, o jej nowym porządku terytorialnym i politycznym zadecydowały obce mocarstwa bez jej udziału.

3. Procesy kolaborantów oraz zbrodniarzy wojennych.

Podczas wojny popełniono ogromnie dużo przestępstw przeciwko ludzkości. Zwycięskie państwa postanowiły stworzyć specjalny Międzynarodowy Trybunał Wojskowy (MTW) aby osądzić głównych oskarżonych. Został on stworzony na podstawie nowego porozumienia, które cztery mocarstwa podpisały w Londynie dnia 8 sierpnia 1945 roku gdzie uchwalony został jego status.

Norymberski proces był największym i najdłuższym z procesów świata. Ten pierwszy proces, odbywający się w Norymberdze przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym zaczął się dnia 20 listopada 1945 roku, a zakończył 1 października 1946 roku ogłoszeniem wyroku. Trybunał ów uznał kierownictwo SS, NSDAP, SD oraz gestapo za przestępcze organizacje i zabronił ich dalszej działalności. Procesy przeciw hitlerowskim przestępcom oraz wojennym zbrodniarzom przeprowadzone zostały w bardzo wielu krajach. Zadecydowano, iż do tych zbrodni nie będzie stosowana zasada przedawnienia. Podejrzewani o popełnienie tychże zbrodni zamierzali uciec przed odpowiedzialnością i dlatego ukrywali się w licznych krajach, szczególnie zaś w Ameryce Łacińskiej. Dużej pomocy przy organizowaniu ucieczek oraz ukrywaniu podejrzanych zbrodniarzy udzielił Watykan. Organizacje żydowskie natomiast organizowały na własną rękę pościgi za podejrzanymi. Żydowscy tzw. "Mściciele" (Avengers) ogłosili, że za wymordowanych 6 milionów Żydów trzeba zabić również 6 milionów Niemców. Proces wojennych zbrodniarzy spowodował wiele polemiki na całym świecie. Niemcy podważali prawo obcych państw do osądzania ich obywateli.

Również osądzeni zostali kolaboranci wojenni czyli osoby, które działały na szkodę swojego narodu poprzez współpracę z okupantem. Szczególne i najbardziej masowe z procesów miały miejsce na terenie Związku Radzieckiego.

Po triumfalnym wyzwoleniu przyszło Francuzom skonfrontować  na co dzień swą wiedzę z trudnym bilansem lat 1940-1945. W żadnym kraju nie dokonano w takim wymiarze „oczyszczenia” i z taką surowością ukarania własnych zdrajców, jak to miało miejsce tutaj. Około 140 tys. osób, uznanych za zdrajców,  skazano, często zaocznie. 10 tys. wyroków wykonano natychmiast, bez należytych procedur sądowych.

4. Zakończenie

Skrótowa i siłą rzeczy pobieżna analiza świadomości historycznej narodów uczestniczących w II wojnie światowej pozwala na sformułowanie pewnych prawidłowości, ujawnionych w publicznie artykułowanych praktykach wspomnieniowych. Społeczeństwa zwycięskie zapamiętały się w rozpamiętywaniu swej ofiary, gloryfikacji bohaterstwa i zasług dla zakończenia wojny. Pokonane narody uciekały od przeszłości, odsuwając od siebie problem winy i odpowiedzialności. Niemcy najwcześniej i najbardziej intensywnie podjęły tematykę ludobójstwa, głównie pod naciskiem organów ścigania zbrodni i presji otoczenia międzynarodowego. Pozostałe państwa, wspólnicy III Rzeszy, zadowoliły się zrzuceniem odpowiedzialności na Hitlera, a pracę nad przeszłością pozostawiły społeczeństwu RFN. Wszystkie narody, które znalazły się w obozie zwycięzców, potrzebowały wiele czasu na dostrzeżenie własnych słabości, kolaboracji z wrogiem, aktów zemsty na ludności cywilnej. Wszystkie strony dramatu chciały być po stronie ofiar.

Pozostaje pytanie: czy rzeczywiście można jednoznacznie określić zwycięzców i pokonanych w II wojnie światowej?