Szopka krakowska jest zjawiskiem wyjątkowym w skali światowej. Od 2 poł. XIX w. wśród murarzy i robotników budowlanych w Krakowie, wytworzył się jakby odrębny cech szopkarzy. Tworzyli oni dwa rodzaje szopek: małe, bez teatrzyku, do postawienia pod choinki i duże (dochodzące nawet do trzech metrów) przystosowane do odgrywania przenośnego lalkowego widowiska ze specjalnie pisanymi tekstami i muzyką.
Budowanie przenośnego teatrzyku lalkowego, ze świętą Rodziną na pierwszym piętrze, w formie wieżowego budyneczku z elementami przypominającymi architekturę starego Krakowa, było bardzo popularną rozrywką aż do I wojny światowej. Następnie nieco popadł w zapomnienie, aż do roku 1937, kiedy to miłośnicy tradycji krakowskich zorganizowali I Konkurs Szopek Krakowskich. Od tego czasu, z krótką przerwą w czasie okupacji, ta piękna tradycja przetrwała do dzisiaj i wspaniale się rozwija.
Corocznie, w pierwszy czwartek grudnia, przed południem, wokół pomnika Adama Mickiewicza zbierają się szopkarze, aby zaprezentować swoje najnowsze prace. Towarzyszą im tłumnie zebrani krakowianie, rodziny twórców, turyści, liczne ekipy telewizyjne. Pracownicy Muzeum, które od 1945 roku zajmuje się organizacją Konkursu, przyjmują zgłoszenia. Każda szopka otrzymuje swój numer konkursowy. Szopki prezentują się niezwykle malowniczo. Od wielu lat liczba zgłoszonych do Konkursu szopek jest podobna - między 120 a 160, w tym znaczną większość stanowią prace wykonane przez dzieci i młodzież.
Wraz z dźwiękami hejnału, rozlegającego się w południe z wieży Kościoła Mariackiego, szopkarze barwnym korowodem przenoszą swoje prace do siedziby Muzeum - Pałacu Krzysztofory, gdzie obraduje Jury Konkursu. Obradom przewodniczy dyrektor Muzeum, a w skład jury wchodzą: etnografowie, historycy sztuki, artyści plastycy, pracownicy Muzeum Historycznego i Muzeum
Etnograficznego. Zanim jury skupi się bardzo dokładnie nad oceną poszczególnych prac, musi stwierdzić czy wszystkie odpowiadają warunkom konkursu. Jeżeli praca nie spełnia kryteriów przyjętych aby uznać ją jako "szopkę krakowską", choćby była najpiękniejsza, nie może ubiegać się o nagrodę.
Konkurs Szopek Krakowskich jest otwarty, udział w nim mogą wziąć wszyscy bez względu na wiek, czy miejsce zamieszkania. Każdy uczestnik może zgłosić do Konkursu maksimum trzy szopki. Sąd Konkursowy ocenia je anonimowo, a ich autorzy zostają ujawnieni dopiero po przyznaniu nagród i wyróżnień.
Szopki zakwalifikowane do Konkursu ocenia się w trzech kategoriach wiekowych: • Szopki seniorów: powyżej 18 lat • Szopki młodzieżowe
• Szopki dziecięce: do 14 lat
W trakcie obrad Jury wyodrębnia 4 grupy szopek według wielkości: I - duże (powyżej 120 cm) II - średnie (od 120 do 70cm) III - małe (od 70 do 15 cm) IV - miniaturowe (do 15 cm)
Każda zakwalifikowana praca podlega ocenie, według od lat ustalonych kryteriów. Konkurujące szopki otrzymują punkty w skali od 1 do 5 za: nawiązanie do tradycji (kanonu), architekturę, kolorystykę, lalki, elementy ruchome, nowatorstwo, dekoracyjność i ogólne wrażenie estetyczne. Sąd Konkursowy może również wytypować do nagrody prace nie odpowiadające wymienionym wyżej warunkom, lecz odznaczające się innymi, szczególnie wysoko ocenionymi walorami.
Od początku istnienia konkursów, zwyczajowo przyznawano zwycięzcom nagrody pieniężne. Fundowali je Prezydenci i Wojewodowie Miasta Krakowa, Zarząd Miejski, Instytucje Kultury, dobrze prosperujące przedsiębiorstwa, redakcje znanych tygodników, a także osoby prywatne. Aktualnie głównymi sponsorami są instytucje państwowe, ale także stowarzyszenia społeczne oraz przedsiębiorstwa i osoby prywatne.
Uroczyste ogłoszenie wyników Konkursu oraz wręczenie dyplomów, zwyczajowo odbywa się w niedzielę, następującą po posiedzeniu Sądu Konkursowego, w sali Fontany, w Pałacu Krzysztofory o godz. 12.00. Następnie Dyrektor Muzeum zaprasza wszystkich zebranych do zwiedzania Wystawy Pokonkursowej, znajdującej się w salach wystaw zmiennych, na parterze Pałacu.
Muzeum co roku zakupuje kilka prac do swojej kolekcji. Zawiera ona dzieła wszystkich wiodących artystów szopkarzy powstałe od 1945 roku. Na podstawie tego zbioru można prześledzić rozwój i przemiany sztuki szopkarskiej. Wyraża się ona zarówno w: zastosowanym materiale, oświetleniu, konstrukcji, architekturze,
sposobie zdobienia, kolorystyce, jak i rozmaitości postaci występujących w szopkach. Postaci symbolizują czasy, w których żyjemy lub też przypominają o rocznicach i ważnych wydarzeniach z przeszłości.
Jeżeli chodzi o architekturę, która najbardziej wyróżnia szopkę krakowską od innych, w pierwszych szopkach konkursowych występowały gównie stylizowane Wieże Mariackie i barokowe kopuły kościołów krakowskich. Dopiero później pojawiała się inspiracja murami obronnym, Barbakanem i Bramą Floriańską. W wielu szopkach odnajdujemy renesansowe attyki Sukiennic, szczyty gotyckich kościołów, ostrołukowe okna, kolorowe witraże i wiele innych motywów. Dla niektórych szopkarzy najbardziej inspirujący jest Zamek Wawelski, z często powtarzającym się motywem Kaplicy Zygmuntowskiej.
Nie siedź w domu – idź na wycieczkę!
pablos1979