Jadwiga Gluźniewicz

Gabriela Raczyńska

Urszula Strzelczyk

Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny[1]

dla uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim (propozycja)

Indywidualne programy edukacyjno-terapeutyczne opracowujemy dla uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym, znacznym lub głębokim oraz dla uczniów niepełnosprawnych objętych nauką w oddziałach integracyjnych w klasach młodszych. W starszych oddziałach szkoły masowej uczniowie niepełnosprawni mają najczęściej odrębny program edukacyjny i terapeutyczny. W poniższym artykule będziemy omawiać zasady tworzenia indywidualnych programów edukacyjno-terapeutycznych dla dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo w stopniu głębokim. Podstawą do ich wykonania jest gruntowna znajomość dziecka wynikająca z przeprowadzonej przez nauczyciela diagnozy funkcjonalnej. Podczas opracowywania takiej diagnozy mogą być pomocne następujące narzędzia diagnostyczne: Skala Callier-Azusa (służąca do oceny umiejętności komunikowania się osób głuchoniewidomych oraz osób z głęboką, złożoną niepełnosprawnością), Inwentarz do oceny postępu w rozwoju społecznym osób upośledzonych umysłowo H. C. Gunzburga, Skala badania rozwoju inteligencji dzieci upośledzonych umysłowo opracowana przez I. Uzgiris i C. Hunt (oparta na teorii rozwoju Piageta), Wzorzec notowania postępów u głuchoniewidomych lub/i głęboko upośledzonych dzieci (skala rozwojowa), Arkusz obserwacji postępów w rozwoju dziecka z uszkodzeniami OUN (wersja eksperymentalna w opracowaniu A. Wolskiego).

W diagnozie dziecka upośledzonego w stopniu głębokim zawarte są informacje na temat tego, jak funkcjonuje nasz podopieczny w środowisku, tzn. jak poznaje świat, w jaki sposób się porusza, co potrafi w zakresie czynności samoobsługowych, w jaki sposób porozumiewa się z najbliższymi i dalszymi osobami z jego otoczenia, co lubi, jak spędza czas wolny i czy występują u niego nietypowe zachowania utrudniające, zakłócające rozwój lub wprost zagrażające jego funkcjonowaniu (np. uderzanie głową w ścianę). Umieścimy w niej również informację o rodzinie dziecka i możliwościach współpracy z nią. Z tak opracowanej diagnozy powinny wyniknąć wnioski, na jakim poziomie rozwoju jest nasz uczeń i jakie umiejętności jest w stanie opanować przy naszej intensywnej pomocy, tzn. przyswojenie sobie jakich umiejętności funkcjonalnych znajduje się w sferze jego najbliższego rozwoju. W programie indywidualnym powinny znaleźć się zdaniem A. Smyczek i J. Szwiec[2] następujące informacje na temat ucznia:

·        dane personalne,

·        krótka charakterystyka (dominujące nastroje, ulubione formy aktywności, zachowania nietypowe) oraz zalecenia specyficzne,

·        opis grupy szkolnej, do której uczeń należy, jej głównych założeń programowych i stylu pracy (jeżeli oczywiście uczeń bierze udział w zajęciach grupowych),

·        tygodniowy harmonogram zajęć (lub harmonogram zajęć indywidualnych w przypadku nauczania indywidualnego),

·        cele ogólne i szczegółowe dotyczące poszczególnych sfer aktywności życiowej oraz sposoby ich realizacji,

·        zgoda rodziców na realizację programu,

·        ocena osiągnięć i podpis osoby odpowiedzialnej za przygotowanie programu.

W zaleceniach specyficznych informujemy osoby, które mogą kontaktować się z uczniem, jak należy z nim postępować, aby kontakt był możliwie najpełniejszy i satysfakcjonujący dla obu stron. Cele natomiast wynikają z diagnozy funkcjonalnej i są jej uszczegółowieniem. W sposobie realizacji zapiszemy, jakie zabawy, ćwiczenia sprzyjają stymulacji dziecka.

              Bardzo istotnym elementem programu jest zgoda rodziców na jego realizację. Praca z dzieckiem głębiej i głęboko upośledzonym umysłowo wymaga współpracy i wspólnego realizowania celów przez wszystkie osoby przebywające z dzieckiem. Rodzic jest naszym partnerem w tej pracy. Powinien on nie tylko wiedzieć, jakie są założenia w terapii jego dziecka, ale także rozumieć, z czego one wynikają i do czego prowadzą.

              Co najmniej raz w roku oceniamy osiągnięcia ucznia i wystawiamy mu rodzaj zaświadczenia, świadectwa opisującego, co opanował w danym roku szkolnym. Wręczamy je uroczyście na zakończenie roku szkolnego. Ocena ta stanowi uzupełnienie diagnozy umiejętności funkcjonalnych.

Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny na rok szkolny 2004/2005

Zażywane leki: przeciwpadaczkowe: Clonazepam, Nitrazepam.

Charakterystyka ucznia

Przemek jest dzieckiem pogodnym i komunikatywnym. Lubi, kiedy do domu przychodzą goście, zagląda wtedy na nich zza drzwi swojego pokoju, próbuje przemieszczać się w ich kierunku na pośladkach.

Lubi spacery i jest wyraźnie zainteresowany dźwiękami wydawanymi przez zwierzęta i samochody. Na dwór wyjeżdża na wózku inwalidzkim prowadzony przez mamę, ale po domu porusza się na pośladkach. Nie lubi dotyku. Obcym osobom w ogóle nie pozwala na dotykanie, natomiast terapeuta może już wykonywać mu masaż rąk i nóg, ale bardzo delikatny. Lubi muzykę. Rozpoznaje głosy członków rodziny i reaguje ożywieniem na przyjście kogoś z domowników. Nie ma poczucia ciała. Dobrze rozwinął się u niego wzrok, słuch i smak. Lubi słuchać muzyki z płyt kompaktowych. Próbuje zdejmować skarpety i czapkę. Je samodzielnie tylko podawane przez dorosłego kawałeczki stałego pokarmu. Pije z butelki i często ma problemy z połykaniem płynu. Ataki epilepsji występują często (prawie codziennie). Chłopiec bardzo mocno reaguje ospałością i wzmożonymi atakami na zmiany pogody.

Zalecenia:

·         w związku z dużą liczbą ataków epilepsji należy zapewnić dziecku możliwość siedzenia podczas zajęć na miękkim materacu,

·         trzeba uważnie obserwować chłopca podczas zajęć z chromoterapii, nie stosować barwy czerwonej i fioletowej do naświetlań,

·         nie powinno się stosować równocześnie wielu bodźców zmysłowych,

·         nie należy wykorzystywać w trakcie zajęć muzyki o wysokiej częstotliwości dźwięków,

·         trzeba wydawać mu polecenia krótkie, jednoznaczne, wielokrotnie powtarzane i wzmacniane gestem,

·         należy zachęcać chłopca do naśladowania prostych fonogestów, wyrażających jego podstawowe potrzeby,

·         należy notować wszystkie jego zachowania komunikacyjne,

·         trzeba dbać o to, by potrawy podawane dziecku do samodzielnego jedzenia w trakcie zajęć miały konsystencję stałą,

·         można chłopca wyprowadzić na spacer na wózku,

·         w mieszkaniu należy zapewnić chłopcu możliwość poruszania się po podłodze na pośladkach,

·         w związku z współistniejącymi z upośledzeniem umysłowym zaburzeniami metabolicznymi i brakiem kontroli nad pracą zwieraczy, nie ma możliwości prowadzenia u chłopca treningu czystości,

·         każdy nagły dotyk należy wcześniej dziecku zasygnalizować,

·         nie należy pracować z nim w pozycji na brzuchu.

Charakterystyka klasy, grupy

Chłopiec nauczany indywidualnie, w chwili obecnej niewdrażany do zajęć grupowych.

Osoby pracujące z uczniem:

·         nauczyciel terapeuta,

·         rehabilitant.

Plan zajęć

Zajęcia odbywają się trzy razy w tygodniu po dwie godziny, w tym jedna godzina terapii pedagogicznej i jedna godzina rehabilitacji. Między zajęciami w każdym dniu nauki jest kilkugodzinna przerwa.

Szczegółowy zakres ćwiczonych funkcji

Sprawność motoryczna

Cel ogólny: doskonalenie umiejętności przemieszczania się i manipulacji.