282 DOLINA JAWOROWA sztuk), p�niej tak�e owce (w r. 1926 by�o ich 2600). Nazwa Koperszady wywodzona jest od niemieckiego s�owa Kupferschachtu - kopalnie miedzi. Bardziej przekonywaj�co brzmi wyw�d Stani- s�awa Eljasza-Radzikowskiego (1894): Koperschachte - szyby pocl Kopa. Faktem jest, �e nazwa ma odleg�e tradycje: wymieniaj:� ja dokumenty od r. 1435 poczynajac (1589-95 Kumperszachty czyli Skoruszowdzia�). Zadnie Koperszady zw. takie "Polskimi" (np. G�ran Wahlenberg 1814). Na skraju ��k szlak przechodzi na pn. stron� potoku (drogowskaz, wiata) i d�wiga si�, stromiej ju�, na wystawiony do s�o�ca stok doliny. Podchodz�c mo�emy przyjrze� si� budo- wie geologicznej pn. zboczy Tatr Bielskich - jasnym czubom Hawrania (2152 m) i P�aczliwej Ska�y (2142 m), zbudowanym z wapieni mura�skich, a ni�ej dwom r�wnoleg�ym pasom do- lomit�w triasowych, przecinaj�cych stoki jako tzw. Rz�dy Ni�- nie i Wy�nie. Powszechny zachwyt budz� wysokie i kwieciste traworo�la, w�r�d kt�rych wiedzie �cie�ka. "Wegetacja na tycl� ogromnych ��kach tak bujna, �e trawa prawie po pas, a tysiyce wo��w w�gierskich wypasa si� corocznie tam�e" - pisa� w r. 1855 Feliks Berdau. Dzi� s�awne ��ki zarastaj� m�ud�� �wierczyny. Pd.-zach. stokami Szalonego Wierchu (Hlupy, 2061 m) wznosimy si� coraz wy�ej, przybli�aj�c si� do wido- cznego z dala siod�a prze��czy. 8,5 km Prze��cz pod Ko � (Kopske sedlo, 1749 m) z Polany Ga�ajdowej 2 godz. (P1.30 godz.), z Jaworzyny Spis- kiej 2.30 godz. (.�2 godz.). **Widok st�d na Tatry Wysokic (r�wnie� Polskie) zachwyci� ju� uczestnik�w wycieczki nauko- wej w r. 1751: "w �yciu nie widzia�em nic bardziej uroczegu" - o�wiadczy� jeden z nich. W tre�� panoramy wprowadza rys. na s. 565. W siodle przel�czy rozchodzc� si� drogi 110, 111 i I12. Ze wspania�ej panoramy Tatr s�yn�a r�wnie� oddalon;� 0 15 min Kopa Bielska (1832 m). "Mamy przed soba jeden z najwspanialszych g�rskich widok�w - pisa�a w r. 1872 Maria Steczkowska - a najmajestatycznif�j wyst�puj� gro�ne spiskie olbrzymy." W r. 1751 uczeni wiede�scv badali w tej okolicy stare sztolnie i wyrobiska g�rnicze. Orzekli. �e roboty prowadzono w nich "mit Schlagel und Eisen" i icl� pochodzenie musi by� b. dawne. Z Kopy Bielskiej spad� w�wczas znany geograf O. Joseph Liesganig, kt�ry o ma�o nie straci� �ycia. TATRY BIELSKIE Tatry Bielskie (Belianske Tatry) stanowi� wyodr�bnione pasemko g�rskie, ustawione poprzecznie do g��wnej grani Tatr - na jej pn.-wsch. skrzydle. Grzbiet ich ma 15 km d�ugo�ci i rozga��zia si� silnie, ale tylko ku pn., gdzie mi�dzy d�ugie ramiona boczne wcina si� 13 malowniczych dolin. Pasmo zaj- muje obszar 67,5 kmz, z czego ok. 6% przypada na formacje 8kalne, wyst�puj�ce g��wnie powy�ej 1800 m. Tylko 5 wierz- Cho�k�w przerasta wysoko�� 2000 m - najwy�szymi s� Hawra� (2152 m) i P�aczliwa Ska�a (2142 m, na nowych mapach s�owackich 2146 m). Na zach�d od Szerokiej Bielskiej Prze��- Czy grzbiet jest wy�szy i g��boko poz�biony (�rednie wci�cie prze��czy 150 m). Cz�� wsch. tworzy wyr�wnany wa�, nie tak �skalisty i porozdzielany prze��czami o �rednim wci�ciu 50 m. Ca�a grupa jest dobrze widoczna z polskiej strony, a w naszej dawniejszej literaturze wyst�puje cz�sto jako Hacura� i Mu- ra�. Tatry Bielskie zbudowane s� ze ska� osadowych - g��wnie ,wapieni, margli i dolomit�w - nale��cych do tzw. dolnej p�a- szczowiny reglowej. W krajobrazie najsilniej zaznaczaj� si� jasne wapienie mura�skie, kt�re wie�cz� szczyty i - jak pisze Edward Passendorfer - "p�on� purpur� w zachodz�cym s�o�cu na wschodnim kra�cu Tatr". W wapieniach zachodz� zjawiska �krasowe, powoduj�c m.in. powstawanie jaski� (wspania�e Jaskinie Bielskie d. 113). Stoki p�nocne uleg�y zlodowaceniu: w czasie ostatniego glacja�u by�o tu 7 lodowc�w, w tym 3 ka- rowe i 4 dolinne (do 2 km d�ugo�ci). Wietrzej�ce wapienie daj� urodzajne gleby, na kt�rych rozwija si� bujnie ro�linno��, znacznie bogatsza ni� w Tatrach Wysokich (wyodr�bniony spodokr�g geobotaniczny). Ciekawa jest te� fauna, zw�aszcza owad�w i mi�czak�w. Graniowe partie upodoba�y sobie kozice, pod jesie� ��cz�ce si� w ogromne kierdele. Nazw� zawdzi�czaj� Tatry Bielskie miasteczku Bia�a Spi- ska, do kt�rego ju� w r. 1310 nale�a�a centralna i wschodnia le�a�o do Polski. Na.iyznych halach wypasano do lat 1953-54 �ok. 1700 owiec, a w Zlebinie nawet do r. 1958. Z dalekich stron I ,ns 1. 2lebi�skiA TurniA, 1407m �YKVItLIUN 5, ChefA pod Szarotka (TANAP) > �1 'MAGURA' / ,;.. OKU � / o �y00 , 'TATRA' / / przybywali poszukiwacze skarb�w - szczeg�ln� s�aw� cieszy�y lecznicze zachodzili Cyprian autor p rOKARNIA a a2 p s�ynnego zielnika z Czerwonego Klasztoru (ok. 1770 r.). Notuj� Q ~ S1' 1110 SKALKA ,107 /00 W �� �O IOB7 Tatry Bielskie w swych dziennikach wszyscy tatrza�scy bota- �y r ,� co 0 mcy, ze znakomltym Gtiranem Wahlenbergiem na czele (1813). GLOSNA 1 � O ?t O� ZA TOKARNI.1 cz�� pasma (po o � 1 � 1331 ,111 KAwRAN l e KOPA � Hawra�) stanowi�a rezerwat my�liwski - zachowa�a si� tablica �PLACZLIWA '1.4' 1630 GOLY W CIARNV W KARDOLIN SKALA I�I� � � I RoN � tll pami�tkowa umieszczona na miejscu, gdzie ten zapalony my- JATKIIADNIE_ K ��klr � OLuG�'"E � PAItrN(q �liwy upolowa� sw� tysi�czn� kozic� (!). Lasy na pn. stokach ,s3o / pOd Siekier� w 1. 1910-25. Pisali braCia Zwoli�SCy (1930): \oN�E �i��B' �� y� re� 00� � aNa ca�ej tej przestrzeni rzuca si� w oczy dewastacyjna gospo- '' .,z� w / '�op JArKI Iou � � TATRZA�SKIE KOI'ERSZAD \\ F�S PRIEDNIE sKALNe wRorA / KOTLINY � darka niemieckiej firmy eksportowej, wyr�buj�cej ogromne 7 �' obszary las�w." Drewno wywoiono specjaln� kolejk� linow�. E 1 DNIf - �5 KOBYLI W � / tIMB5 W badaniach naukowych Tatr Bielskich duiy udzia� maj� nBo� \ / - "oe' . opublikowa� JAGNI�CYSL/ IIPB StAwy �\ �O/ �.� 'DOL � r�Rucz w 1. 1893-94 Stanis�aw Eljasz-Radzikowski, studia botaniczne A K�lowy 1 6 KO,�AT 7 � � \\,�r K�s'� %/ \ prowadzili m.in. Konstanty Stecki st., Bogumi� Paw�owski, /r \\ �9,�s nc, �,��c Zofia Radwa�ska-Paryska, szczeg�ow� monografi� geologicz- opracowa� w 1. 1927-33 i wyda� w r. 1948 KOLO V SZ. L �ielonySl7^ ,�i� ,1\ \ S, KI,SZ9 �l I,y StanlS�aW SOkO�OWSkI. 1131 RAKUSKA ! � ,! � I E2 \ / FL,� Cearna wn,� CZARNVSZ. " CZUBA \ \ � ZSudnis ILAS � Podn�a pasma obiega od pn. i wsch. Droga Wolno�ci BARAN� ROGI 15,3 / MAHSkI ,0 ,I � � l \ (d. 100) przy kt�rej rozsiad�y si� o�rodki wczasowe i letnisko- DURNYIBl3 ,3 ,5 KIE2SSBSKISl.�� � KIE�MARSKIE 1560 we - w Jaworzynie, Podspadach, �dziarze i Kotlinach. Najwi�- LOMNICAl631 � �,6 ksz zainteresowaniem ciesz si Jaskinie Bielskie. Tur st - �o ��MHi l l l 1 czne punkty oparcia stanowi� Schronisko nad Zielonym Sta- \.. � %�9 m c'�at�l Lomnicki staw 1 wem (zob. d. 116d) oraz pensjonaty i pokoje go�cinne w Zdzia- ,B' \�. � v � � oda ize (d. 100c), w mniejszym stopniu camping w Szarpa�cu "Plesnivec" u st�p Skalnych Wr�t, jest od lat w�asno�ci� TANAP i nie udziela nocle �w. Same \ -\��� MATLARY g � ,ART 1 � 7 Tatry Bielskie stanowi� �cis�y rezerwat przyrody. Najcieka- szlaki zosta�y zlikwidowane przez TANAP 8. Polana Kielmarski Koszar 1 / o s oolina �asrrz�bia �-- �/. � latem 1978 a na decyzj� t� - jak si� przypuszcza - wp�yw 10. Dolina Dzika � ' \ . km mia�o istnienie w Jaworzynie rz�dowego o�rodka wypoczynko- 11. Rakuska PrzAf�c� 2020m / \ 1 wego, kt�remu potrzebne by�o spokojne zaplecze. Pozostawiam 13. Miedziana Dolinka 12 FolwarskiA Polan skoczn e � iCh o isy - za ierwsz daniem przewodnika z r. 1972 - 14. Maly Kie�marski Szczyt _ G t OMNI C� p p 15. Widfy, 2522m - -�\\ m FICC' liCz�c na to, �e zakazy te ulegn� z czasem z�agodzeniu, 16. Huncowski Szczyt, 2351m TATRZANSKA � 'Ellro�a p 17. tomnickie Rami� lTATRZ. 'Tetrenec' - a w�adze parku zezwol� na korzystanie z dawnych �cie�ek, 18. Po�rBdnia Gra�, 2440m LE�NA STARA LESNA ortcamP� chocia�by grupom z uprawnionymi przewodnikami. Na razie 'Sp jednak d. 109, 111 i 112 s� ca�kowicie zamkni�te. WIdknLomnks 'Stere Lelne' 108a 108b 286 TATRY BIELSKIE 108. ZE �DZIARU DOL. BIELSKIEGO POTOKU Kr�tka wycieczka przez pn.-zach. podn�a Tatr Bielskich, obecnie jedyny znakowany szlak turystyczny w tym rejonie i jedyny tatrza�ski obszar turystyczny �dziaru. 4,5 km, 150 m r�nicy wzniesie�, 1 godz. (j-50 min). Zn. zielone. Od przyst. autobusowego w centrum �dziaru ("�diar Ta- tra", 865 m, d. 100c) przez most i w lewo w boczn� szos� wchodz�c� w p�ytk� Dol. Bielskiego Potoku, w tej cz�ci zw. Dol. M�kow� (Monkova dolina). Na pd. zach. P�aczliwa Ska�a (2142 m) i Hawra� (2152 m), z prawej bia�e turnie Komin�w w grz�dzie Nowego Wierchu (2009 m). - 0,8 km (10 min) szlak schodzi z szosy w �wirow� drog� (w lewo). Przybliiamy si� do potoku. Po prawej rozleg�e tereny rekreacyjne i du�y dom wczasowy "Magura", zbudowany ...
jagaw7