Papier, m [łac. papyrus 'papirus' z gr. pápyros 'jp.']: produkt w postaci najczęściej cienkich i gładkich arkuszy lub wstęg, otrzymywany w wyniku spilśnienia i sklejenia włókien pochodzenia roślinnego (z dodatkiem szmat i makulatury) używany przeważnie do pisania, drukowania lub pakowania.
Poszukiwanie materiału, na którym można było zapisane informacje przekazywać i przechowywać, doprowadziło do wielu różnorodnych rozwiązań. W wielu starożytnych kulturach jako nośniki informacji służyły: kamień, metal, drewno, tabliczki z wosku i gliny. Te materiały były ciągle zastępowane takimi, które można było zginać, które były tańsze w produkcji, łatwiejsze do transportu. Najbardziej znanymi bezpośrednimi poprzednikami papieru są papirus i pergamin. Również za poprzedników papieru można uważać tapę, amatl i huun. Pergamin to szczególnie spreparowana skóra zwierzęca. Papirus, tapa, amatl i huun (pseudopapiery) - wszystkie pochodzenia roślinnego - różnią się od papieru przede wszystkim techniką wytwarzania: włókna roślinne są poprzez zgniatanie wiązane ze sobą i formowane w arkusz a w przypadku papieru, arkusz tworzą włókna przetworzone, rozcieńczone wodą i czerpane formą.
Egipcjanie osiągnęli taki poziom umiejętności pisania jak ludy Mezopotamii a być może nawet go przekroczyli. Mieli oni do dyspozycji papirus, który łatwo zrobić i łatwo na nim pisać, podobnie jak na dzisiejszym papierze. Materiał wyjściowy - cibora papirusowa (Cyperus papyrus) z rodziny turzycowatych - rośnie w tropikalnej Afryce i w rejonie Morza Śródziemnego przede wszystkim na błotach nad Nilem. Dolną część trójkątnej łodygi o grubości ręki i wysokości 4 - 5 m tnie się na cienkie, około 1,5 cm szerokie paski i układa obok siebie na desce. Drugą warstwę takich pasków układa się poprzecznie do pierwszych. Przez ubijanie i ściskanie powstaje arkusz. Wypływający przy tym sok zawierający skrobię wiąże całość. Następnie arkusz prasuje się i suszy. Przez sklejenie pojedynczych arkuszy powstaje zwój. Takie papirusy znaleziono między innymi w grobowcach faraonów egipskich. Najstarsze zwoje papirusowe sięgają połowy 4 tysiąclecia przed naszą erą. Papirus produkowali Egipcjanie i przypuszczalnie mieszkańcy Palestyny, Mezopotamii i Sycylii. Bez egipskiego papirusu byłby nie do pomyślenia kulturalny rozwój Greków i Rzymian, a tym samym całej Europy. Na papirusie pisano dzieła literackie, dokumenty urzędowe, podania, prywatne i urzędowe listy. Słowo papier wywodzi się z greckiego słowa papyros, które jest prawdopodobnie zapożyczeniem z egipskiego.
Pergamin to alternatywa dla papirusu. Surowcem były skóry cielęce, owcze i kozie, które nacierano węglanem potasu lub wapnem, dokładnie oczyszczano i naciągano. Po wyschnięciu, wyskrobaniu i starannej obróbce zewnętrznej powierzchni można było je obustronnie zapisywać. Usunięcie starego zapisu możliwe było przy użyciu pumeksu. W ten sposób pergamin używano wielokrotnie. Był on trwalszy i elastyczniejszy od papirusu. Pisano na nim dzieła literackie i religijne. Najstarsze znaleziska z zapisanym pergaminem wywodzą się z 4 dynastii egipskiej (około 2700 lat p.n.e.). Od około 800 roku p.n.e. używano pergaminu w Mezopotamii. Nazwa pergamin pochodzi przypuszczalnie od miasta Pergamon w Azji Mniejszej. Mieszkańcy tego miasta ulepszyli pergamin, przez co wyparł on papirus. Do końca średniowiecza używano pergaminu i został on wyparty dopiero przez tańszy w produkcji papier. Dziś pergamin używany jest na oprawę drogocennych książek i sporadycznie na dokumenty.
Prosty w produkcji papirus miał swe odpowiedniki w większości prymitywnych kultur. Tapa to polinezyjski materiał zrobiony z kory różnych drzew przede wszystkim z rodziny morwowatych (Morus, Broussonetia, Ficus). Drzewa i krzewy dostarczały łyka, które zwilżone ubijano młotkami na twardym podłożu tak długo, aż powstał trzymający się razem, mniej lub bardziej cienki podobny do filcu materiał. Na wyspach Pacyfiku, w południowej i środkowej Ameryce, w Afryce i południowej Azji tapa służy do różnych celów - nie jest to w pierwszym rzędzie materiał do pisania, lecz używany jest też do malowania oraz na odzież.
Był to materiał podobnie jak tapa z ubijanej kory, który został wynaleziony przez Majów. Służył jako nośnik pisma dla świętego kalendarza, przepowiedni, historycznych rysunków i procedur medycznych.
Amatl (amate) to również produkt z kory. Od dawna Aztekowie używali wewnętrznej części kory dziko rosnących figowców. W języku azteckim oznacza zarówno figowiec jak i "papier". By otrzymać amatl trzeba było gotować łyko w roztworze popiołu drzewnego.
Po wypłukaniu układało się je w kratkę na desce i ubijało. Dzięki temu włókna wypełniały wolne przestrzenie. Następnie amatl suszyło się na słońcu. Do dziś amatl jest produkowany przez Indian Otomi w południowym Meksyku.
Najważniejsza różnica między poprzednikami papieru (papirusem, tapą, ...) a prawdziwym papierem polega na procesie produkcyjnym oraz użytych materiałach.
Pierwszy papier przygotowywano w następujący sposób: przez ubijanie i gotowanie odpowiednio przygotowanych włókien, najczęściej z różnych roślin przygotowuje się z dodatkiem wody rzadką zawiesinę z włókien (tzw. zarobę), która jest następnie wybierana sitem. Osadzające się na sicie włókna tworzą arkusz papieru, który po wyschnięciu jest gotowy do użycia.
Sposób ten wynaleziono na Dalekim Wschodzie. Jeszcze dziś robi się ten najstarszy i najprymitywniejszy rodzaj papieru w Nepalu, Bhutanie i innych krajach himalajskich:
Papiernicy w Nepalu do robienia papieru najczęściej używają łyka roślin z rodziny wawrzynkowatych. Łyko moczono i po usunięciu zewnętrznej ciemnej części gotowano w ługu z popiołu drzewnego. Wygotowane łyko ubijano młotkiem aż włókna się rozluźnią. W drewnianym korycie przygotowuje się z tego rozcieńczoną zawiesinę. Jej porcję nalewa się do pływającej po wodzie formy, która składa się z drewnianej ramy i grubej tkaniny. Zawiesinę rozprowadza się rękoma równomiernie po całym sicie. Ostrożnie, uważając na poziome ustawienie formy, podnosi się ją do góry, by woda mogła odpłynąć. Tworzy się w ten sposób warstwa włókien - arkusz papieru. Dopiero po wysuszeniu na słońcu lub w pobliżu ognia gotowy arkusz można łatwo zdjąć z sita. Ta metoda ma jedną wadę - na każdy arkusz potrzebna jest osobna forma, która może być użyta dopiero po wyschnięciu arkusza.
Przy papierze czerpanym mocno rozrzedzona zawiesina z włókien znajduje się w wielkiej kadzi. Łapie się ją sitem, na którym poprzez równomierne potrząsanie osadzają się włókna. Po odkapaniu wody arkusz papieru wraz z ramką można odłożyć do suszenia. W późniejszej ulepszonej już metodzie wyjmuje się jeszcze mokry arkusz z sita, prasuje i w końcu suszy. Tym samym można przy tym sposobie natychmiast ponownie użyć sito. Zasadniczo ta technika wytwarzania papieru pozostała niezmieniona do dziś, chociaż mocno zmieniono metody przygotowania włókien, pozbywania się wody, prasowania i suszenia.
Kolebką papieru jest Daleki Wschód, Chiny. Tam już od dawna używano jedwabiu do pisania, był on jednak bardzo drogi. Podczas produkcji jedwabiu powstają podczas gotowania kokonów jedwabnika morwowego tzw. wyczeski jedwabne (zewnętrzna, poplątana warstwa nitek), które znalazły zastosowanie do produkcji odzieży. Pozostałą wodę cedzono, osadzony materiał prasowano, suszono i wykorzystywano do pisania. Była to jeszcze jedna forma ówczesnego papieru. Był to jednak produkt miękki i kiepskiej jakości. I dopiero odkrycie, że włókna konopne - wtedy tani i łatwy do uzyskania materiał na odzież - przygotowane wedle tej samej metody dają dobry papier.
W Chinach, w grobowcach ówczesnej dynastii Han (180-50 p.n.e.) znaleziono najstarszy dotąd papier z konopi. Z roku 105 n.e. pochodzi pierwsza pisemna wzmianka o sztuce robienia papieru. Chiński minister Cai (Ts'ai) Lun opisał sposób produkcji papieru: z włókien łyka morwy, odpadów konopi, starych sieci rybackich i szmat przez ubijanie z dodatkiem wody w kamiennym moździerzu robiono papkę, rozcieńczano a następnie czerpano sitem, prasowano, suszono na słońcu i w końcu wygładzano kamieniem. Ta informacja daje nam wskazówkę, jak ulepszano najstarsze procesy. Zastąpienie klepania tapy ubijaniem w wodzie umożliwiało ponowne użycie starych materiałów, co prowadziło do oszczędzania kosztownego surowca jakim było łyko - a więc już wtedy znano recykling! Sito z tkaniny zastąpiono sitem bambusowym. W starych metodach lania papieru każdy arkusz papieru "lano" do osobnego sita, a przy metodzie czerpania przy użyciu zwijanego sita bambusowego wystarczało jedno tylko sito, bo po czerpaniu każdy arkusz mógł być wyjęty i osobno suszony. Ówczesna ręczna forma chińska do czerpania składała się z ramy, w której była luźno umocowana drobna bambusowa plecionka związana nićmi jedwabnymi lub włosiem. Na niej osadzano okładkę, aby nic nie mogło spłynąć na boki. Taką formą czerpano papier z kadzi wypełnionej zawiesiną. Podczas podnoszenia formy woda przepływa do dołu, a włókna odkładają się na macie bambusowej. Po zdjęciu okładki odwracało się formę z arkuszem papieru i układało na podłożu, a elastyczną plecionkę odwijało z arkusza papieru. Gotowe arkusze papieru układano potem jeden na drugim bez przekładek, po ustawieniu większego stosu prasowano a następnie suszono na słońcu lub w inny sposób. Ta ulepszona technika pozwalała na produkcję bardzo delikatnego papieru, który zaliczał się do najlepszych. Dalsze chińskie ulepszenia przy wytwarzaniu papieru, to użycie skrobi jako środka zaklejającego oraz użycie specjalnych środków barwnych, które miały powstrzymywać inwazję owadów. Wysokie znaczenie wykształcenia i literatury w chińskiej kulturze doprowadziło do dużego popytu na materiał pisarski. Papier zadośćuczynił rosnącym potrzebom chińskiej administracji. Później został użyty też w formie pieniędzy papierowych. Papier odgrywał w Chinach ważną rolę również podczas obrzędów religijnych. Podczas pogrzebów palono symboliczne figurki wykonane z papieru. Początkowo mocno strzeżona sztuka wytwarzania papieru rozszerzała się z Chin przez Koreę do Japonii, gdzie się dalej rozwijała.
Z Chin sztuka czerpania papieru przeszła do Korei, gdzie w VI w n.e. zaczęto wytwarzać papier z konopi, ratanu, łyka morw, słomy ryżowej i morszczynu. Według podania mnich koreański imieniem Don-cho zabrał tę sztukę w roku 610 na cesarski dwór w Japonii. Produkcja papieru rozszerzała się szybko w Japonii i w VIII w. papier był już produkowany w 40 prowincjach. Ręcznie czerpany papier wciąż produkuje się w Japonii według starych przepisów. Przeważnie używa się świeżego łyka drzew morwowatych. (jap. kozo).
Wraz z ekspansją buddyzmu rósł szybko popyt na papier. Pod kierunkiem chińskich papierników zaczęto w Tybecie zamieniać tradycyjne materiały pisarskie na papier. Tybetańskie książki z papieru jeszcze przypominają formą długie, wąskie książki z liści palmowych. Sztuka wytwarzania papieru rozszerzała się na centralną Azję, Indie i Persję.
Wpływy chińskie przenikały do Japonii z powodu jej geograficznego położenia poprzez półwysep Koreański. W IV i V w. dostarczano do Japonii najpierw zapisane kartki a później sam papier. Miało to zasadnicze znaczenie dla kulturalnego rozwoju Japonii. Wprowadzenie w VI w. buddyzmu też było czynnikiem decydującym. By rozszerzyć buddyzm kazano przepisywać święte księgi Buddy, co miało znaczący wpływ na produkcję papieru. Lud został zmuszony do sadzenia drzew z rodziny morwowatych (Broussonetia papyrifera, Broussonetia kazinoki.) - jap. kozo (wym. kodzo) - jako surowca do produkcji papieru. Zaproszono buddyjskich mnichów do uczenia sztuki wytwarzania papieru. W VIII w. w epoce Tempyo rozwinęła się technika wytwarzania i obróbki papieru i rozszerzyła na cały kraj. Gdy popyt na papier rósł, papiernicy szukali nowych surowców i odkryli gampi (Wikstroemia diplomorpha, Diplomorpha sikokiana) rośliny miejscowe z rodziny wawrzynkowatych. Włókna gampi są miękkie i z natury lepkie. By je użyć do produkcji papieru trzeba było wymyślić inną technikę, ale produkt końcowy był piękny i trwały. W ten sposób powstał z podrobionego chińskiego papieru samodzielny japoński produkt -
washi - papier japoński
(z wa - Japonia i shi - papier; wym. łaśi). To określenie jest używane dziś do wszystkich rodzajów ręcznie czerpanego papieru japońskiego, niekiedy również dla szczególnych rodzajów papieru produkowanego maszynowo.
Na przełomie wieków VIII i IX zaczęto wytwarzać papier z konopi i kozo z dodatkiem neri. Neri służy jako środek pomocniczy do tworzenia arkusza i jest uzyskiwany z korzenia pewnego gatunku ketmii (Hibiscus; jap. tororo-aoi). Metoda ta jest znana jako nagashizuki (wym. nagaśidzuki). W epoce Heian (794 do 1185 r.) utworzono w Heianko (obecnie Kioto) ówczesnej stolicy Japonii, państwowy zakład produkcji papieru do celów urzędowych. Tam barwiono też papier, poddawano dalszej przeróbce oraz uczono papierników. Obok użycia na księgi religijne i oficjalne dokumenty, papier służył wtedy również do prywatnej korespondencji i poezji, i przyczyniał się tym samym do rozwoju literatury. Rozkwitała własna japońska kultura, wolna od panujących dotąd wpływów chińskich. Użycie papieru jako świętego materiału znalazło miejsce w wielu religijnych ceremoniach. Papier był symbolem czystości. Miał on duchowe znaczenie nierozerwalnie powiązane z dniem codziennym. Papierowe ornamenty i wstążki papierowe uchodzą jeszcze dziś za przynoszące szczęście i są wieszane w świętych miejscach. Gdy Edo (obecnie Tokio) zostało stolicą, zakłady papiernicze produkowały papier charakterystyczny dla danego regionu. Również zwykli ludzie używali papieru i był on częścią ich dnia codziennego. Z mocnego, przeświecającego i giętkiego washi można było wytworzyć wiele praktycznych przedmiotów. Służył nie tylko do pisania, kaligrafii, na książki, lecz również jako materiał dla rzemiosła, na parasolki, parawany, teczki, chorągwie, maski, smoki, latarnie, origami, żagle, odzież, ścianki i żaluzje. Największy rozwój washi osiągnęło w XVII w. Bogactwo lasów i czyste rzeki tworzyły w Japonii najlepsze warunki do produkcji papieru. Japończykom sprawiało i sprawia jeszcze dzisiaj radość wytwarzanie i używanie papieru delikatnego i pięknego.
Do pierwszej epoki wytwarzania papieru w chińskim kręgu kulturowym dołącza się druga arabsko-mauryjska epoka robienia papieru. Przez wiele wieków udawało się Chińczykom strzec tajemnicy robienia papieru. W połowie VIII w. prowadzili oni wojnę z Arabami i zostali pobici w rejonie Turkiestanu. Podczas napadu na miasto Samarkanda w 751 r. n.e. wśród jeńców znaleźli się też papiernicy, którzy musieli wyjawić zwycięzcom swoje umiejętności. Z Samarkandy szybko rozprzestrzeniało się robienie papieru na świat islamski. Otwierano wielkie manufaktury papiernicze. Już w 794 r. n.e. produkowano papier w Bagdadzie. Damaszek był przez wieki głównym dostawcą papieru do Bizancjum i do innych części Europy, skad eksport zaczął się w X, XI w. Poprzez Kair wytwarzanie papieru przeniknęło do Maroka (około 1110 r. ). W końcu Maurowie przynieśli produkcję papieru do Hiszpanii. Wiele materiałów używanych w Chinach do produkcji papieru było niedostępnych na Bliskim Wschodzie, dlatego przeważającym surowcem do produkcji papieru stał się len i odpadki tkanin (szmaty). Budowa specjalnych urządzeń do ubijania zamiast używanych w Chinach moździerzy, umożliwiła produkcję papieru na wielką skalę. Arabowie dalej ulepszali technikę robienia papieru - by lepiej się pisało, powlekali obie strony papieru skrobią. Bezsprzeczną zasługą Arabów pozostaje fakt, że rozprzestrzeniali oni sztukę wytwarzania papieru w swoim wielkim państwie aż po Hiszpanię. Niewatpliwie posiadanie papieru w państwie islamskim wyniosło kulturę pisania, szkolnictwo i literaturę na wyżyny. I to w tym czasie, gdy w Europie posługiwano się jeszcze drogim pergaminem jako jedynym materiałem do pisania. Posiadanie papieru pozwoliło na rozkwit w państwie islamskim piśmiennictwa i produkcji książek oraz powstanie wielkiej liczby bibliotek.
Kilka wieków przed wyprodukowaniem w miejscowych papierniach papier był w Europie osiągalny tylko jako drogi arabski towar z importu. Wtedy Europejczycy używali przeważnie pergaminu, ale już wkrótce papier stał się towarem wytwarzanym na miejscu i zastąpił drogie materiały. Europejska produkcja papieru - a tym samym trzecia epoka wytwarzania papieru - wzięła swój początek w Hiszpanii. Przez Włochy, południową Francję rozszerzało się nowe rzemiosło powoli na całą Europę. Ale papier wyzwalał nie tylko zgodny zachwyt. Peter von Cluny pisze o swoich studiach w mauryjskim Toledo, że widział tam książki z pergaminu, papirusu i ze "starego płótna a możliwe, że z jeszcze gorszego materiału". Cesarz Fryderyk II wydał zakaz przygotowywania dokumentów notarialnych i rozporządzeń na papierze a w statutach miasta Padwa z 1236 r. zapisano, że dokumenty na papierze nie mają mocy prawnej. Obok niewielkiej trwałości w porównaniu z pergaminem również arabskie pochodzenie było odpowiedzialne za bardzo powolne rozprzestrzenianie się papieru w krajach chrześcijańskich. Papier znalazł miejsce w biurach, kancelariach klasztorów i miast; służył początkowo w pierwszym rzędzie do celów sakralnych (chrześcijańskie pisma, obrazki wotywne z żywota Jezusa, modlitwy odpustowe dla pielgrzymów). Papiernicy w średniowieczu pracowali już w pełni zorganizowanym zakładzie. Potrzebował on nawet jak na ówczesne warunki dużego kapitału i zatrudniał wielu czeladników oraz uczniów i służbę. W trakcie rozwoju nowych technik druku, szczególnie po wynalezieniu druku ruchomymi czcionkami przez Gutenberga (Johannesa Gensfleischa vom Gutenberga) ok. 1446 r. papier zyskał na znaczeniu przy upowszechnianiu książek i czasopism, bo mogły być one wydawane teraz w większych ilościach. Nowe metody rysowania jak drzeworyt, akwaforta (sztych) i miedzioryt umożliwiały użycie papieru do drukowania obrazków. Z rozszerzeniem się handlu ogromnie wzrosło zapotrzebowanie na wartościowy papier; używano go na dokumenty, świadectwa, umowy, banknoty, dekrety i książki - tańsze natomiast gatunki znalazły zastosowanie do pakowania. Różnorodność papierów dała się zauważyć w XVII i XVIII wieku w Anglii, gdy coraz więcej papierni zaczęło produkować najróżnorodniejsze rodzaje papieru, kartonu i lakierowane produkty np. karty do gry ze sklejonych razem warstw papieru. Rosnący popyt i przekonanie, że robienie papieru to dochodowy interes, doprowadziły w końcu do powstania znaczącego przemysłu.
Podczas podboju północnej Afryki oraz Hiszpanii Arabowie przynieśli sztukę wytwarzania papieru aż do południowej Europy. Już w roku 1144 wytworzono w miejscowości Xativa koło Walencji pierwszy na europejskiej ziemi papier. Najnowsze badania wskazują na istnienie znaczących manufaktur w Kordobie i Sewilli
Pierwsze młyny papiernicze we Włoszech powstały w Fabriano koło Ankony (1268) i Amalfi.
Austria
Najstarszy wyprodukowany w Austrii arkusz papieru, który znaleziony został w archiwum fundacji Świętego Krzyża, można zidentyfikować po znaku wodnym. Dzwon, który nosi wyklucza jakąkolwiek pomyłkę z ówczesnym importowanym z Włoch papierem. Można przyjąć, że był czerpany w tym samym młynie papierniczym, który miał założyć Jan der Turs von Rauhenegg około
roku 1321 w Leesdorfie koło Baden.
Można udowodnić istnienie następujących najstarszych młynów papierniczych:
rok 1469 w Treisen koło St. Pölten,rok 1498 w Neustadt koło Wiednia,rok 1517 pod Grazem.
Ciągle powstawały dalsze młyny papiernicze, tak że w XVI wieku robienie papieru rozprzestrzeniło się na całą Austrię.
Francja
Pierwszy zapisany dokument papierowy datuje się na połowę XIII wieku. Pierwsze miejsca gdzie produkowano papier to:
rok 1326 - Ambert, działa do dziś jako młyn papierniczy Richard de Bas,rok 1348 - Troyes,rok 1354 - Essones koło Paryża.
Z pomocą wyuczonych we Włoszech rzemieślników kupiec i rajca Ullman Stromer przebudował około roku 1390 położony u bram miasta Norymberga młyn na młyn papierniczy. Jego zapisy w dzienniku to pierwsze pewne doniesienia o robieniu papieru na niemieckiej ziemi. Młyn ten przedstawiony w kronikach światowych przez Hartmanna Schedla był początkowo wyposażony w dwa koła wodne i 18 młotów do ubijania. Dalsze młyny papiernicze powstawały kolejno w Ravensburgu, Chemnitz, Strasburgu (obecnie we Francji), Legnicy (obecnie w Polsce), Lubece, nad dolnym Renem, koło Lüneburga i w Metzu (obecnie we Francji).
Najstarsza pewna wiadomość o istnieniu młyna papierniczego w Szwajcarii pochodzi z roku
1432 i dotyczy młyna położonego w Belfaux nad rzeką Sonnaz koło Fryburga. Nie ma dowodów na to, że w młynie papierniczym w Marly również koło Fryburga już wcześniej wytwarzano papier. Krótko później we wszystkich rejonach Szwajcarii urządzono młyny papiernicze.
W roku 1440 w Bazylei, w 1448 również w Bazylei,w 1460 w Worblaufen w pobliżu Berna,w 1472 w Zurychu,w 1477 w Serrieres koło Neuenburga
i w wielu innych miejscach. Centrum wytwarzania papieru była Bazylea, gdzie w roku 1576 pracowało 7 różnych papierni. Ich papiery miały wspaniałą renomę i były sprzedawane w dużych ilościach do obszaru nad Renem.
Około roku 1490 John Tate założył młyn papierniczy w pobliżu Stevenage w hrabstwie Herfortshire. W 1588 sir John Spielman miał młyn papierniczy pod Dartford. Istnienie młyna pod Cannock Chase w hrabstwie Staffordshire też jest udowodnione. W połowie XVII wieku znajdowało się kilka młynów papierniczych w Buckinghamshire, Oxfordshire i Surrey.
W roku 1688 osiedlił się urodzony w Niemczech w 1644 w pobliżu Mülheim nad Ruhrą William Rittenhouse (Wilhelm Rittenhausen) w Germantown pod Filadelfią w stanie Pensylwania. Ten zasadniczo wykształcony w Holandii papiernik wybudował tam w 1690 roku ze swoimi synami, którzy też byli papiernikami, na brzegu Monoshone Creek pierwszy młyn papierniczy w ówczesnych koloniach północnoamerykańskich. W 1701 roku młyn ten został uszkodzony przez powódź a wkrótce po odbudowie również przez pożar. Po kolejnej odbudowie wytrzymał aż do XVIII wieku.
Pierwsze młyny papiernicze powstały w Polsce dopiero w drugiej połowie XV w. Pierwszy powstał przypuszczalnie w miejscowości Prądnik Wielki (obecnie Kraków - Kleparz) a drugi niedługo później w miejscowości Mogiła (obecnie Kraków - Nowa Huta). Oba młyny założył przybysz z Zachodu Fryderyk Schidling. W tym samym czasie miały też powstać młyny papiernicze na Pomorzu Gdańskim. W XVI w. powstawały systematycznie nowe papiernie w wielu miastach a przede wszystkim w Poznaniu. Pod koniec tego wieku było już w Polsce kilkadziesiąt młynów papierniczych.
Z rozszerzaniem się papieru w Europie wchodziły do użycia nowe materiały a metody produkcji zmieniały się. Przez to dotrzymywano kroku popytowi i wymogom odbiorców końcowych. Całkiem znaczny udział w powstaniu europejskich metod wytwarzania papieru mają włoscy papiernicy, którzy w najwcześniejszych centrach europejskiej produkcji papieru w miastach Fabriano i Amalfi na przełomie XII i XIII w. ulepszyli metodę arabską:
· Podczas gdy w metodach środkowoazjatyckich rozdrabnia się materiał ręcznie, w Europie do rozwłóknienia szmat po raz pierwszy wymyślono młotkowe ubijarki, napędzane wielkim kołem wodnym. I tak powstała nazwa młyn papierniczy.
· Pisanie w Europie piórem gęsim i żółcią wołu wymagało innej powierzchni niż na Wschodzie. By otrzymać gładki, trwalszy i mniej przezroczysty papier, wymyślono metodę zaklejania papieru klejem zwierzęcym (żelatyną), co dawało lepsze rezultaty niż przy stosowaniu roślinnej skrobi.
· Dalsze zmiany dotyczyły formy do czerpania. Wczesne hiszpańskie i włoskie papiery były przypuszczalnie czerpane formami podobnymi do tych ze Wschodu, jednak w Europie nie było żadnych naturalnych materiałów zastępczych dla używanych na Wschodzie, np. dla bambusa. Z początkiem XII w. udało się wyciągnąć ręcznie metal na długie cienkie druty, które wkrótce zastąpiły wcześniejsze materiały. Ciasno ułożone obok siebie druty zostały połączone z poprzeczną "osnową". Aż do wprowadzenia w XVIII wieku form welinowych ta europejska wersja pozostała niezmieniona i w przeciwieństwie do wschodnich wariantów sito było przymocowane trwale do formy.
· Przez wprowadzenie znaków wodnych, europejskie papiery otrzymały typowy znak, który dawał się zrobić tylko za pomocą formy do czerpania wykonanej z drutu. Najstarsze znaki wodne pochodzą z XII w. z Włoch. Chciano w ten sposób stworzyć znak towarowy przeciwko fałszerstwie. Jakościowe papiery rozpoznaje się jeszcze dziś po znaku wodnym.
Wszędzie w Europie powstawały wzdłuż rzek młyny papiernicze i w końcu XVII w. robienie papieru było znane w całej Europie. W XVII w. w produkcji papieru przewodziła Holandia. Jakość holenderskich papierów była wysoko ceniona. Urządzenie do rozcierania, które pod koniec tego wieku zaprojektowano - nazwane na cześć kraju holendrem - przedstawiało znaczący postęp w mechanizacji przeróbki szmat. Holender został użyty w zastępstwie urządzeń do ubijania. Podczas gdy te wynalazki prowadziły do uprzemysławienia produkcji i jej wzrostu, zaczęło brakować szmat. Brak surowców spowodował intensywne poszukiwanie alternatywnych źródeł włókien, które doprowadziły w zachodnich papierniach w XIX w. do przestawienia się na inne surowce
Jedynym surowcem, którego początkowano używano w europejskich młynach papierowych, były szmaty bawełniane, lniane, konopne, dostarczane przez zbieraczy szmat. Obróbka szmat wymagała wielkiego wysiłku. Najpierw sortowano szmaty według rodzaju włókien, koloru i jakości, usuwano szwy, klamry i guziki. W końcu cięto szmaty na kosach. Te prace wykonywały kobiety. Po procesie maceracji szmaty zostawały rozwłókniane. Ten proces przez wieki przeprowadzano w ubijarkach. Młyny papiernicze leżały zawsze nad rzekami, bo potężne koła wodne napędzały ubijarki. Ubijarka składała się z szeregu koryt - początkowo z drewna a od XVII w. również ze stali - wypełnionych wodą i szmatami, w które uderzały w równomiernym rytmie ubijaki napędzane długim wałkiem krzywkowym. Dopiero po około 48 godzinach papka była gotowa do dalszej przeróbki. W 1670 r. holenderscy papiernicy dokonali ważnego odkrycia: był to holender, który pracował szybciej. W maszynie tej papka krąży w owalnej wannie, w której środku znajduje się napędzany wał z poprzecznymi nożami - podobny do koła łopatkowego parowca. W wyniku ruchu wału papka jest dociskana do płyty umieszczonej na dnie wanny a włókna są przy tym cięte i rozdrabniane. Jeszcze do niedawna holendry - wprawdzie w udoskonalonej formie - były używane w fabrykach papieru delikatnego i specjalnego. Dziś holendry pracujące w sposób przerywany zastąpiono maszynami pracującymi w sposób ciągły.
Aż do początku XIX w. metody produkcji papieru pierwszych europejskich papierników pozostawały prawie niezmienione. Robienie papieru nie było zwykłym rzemiosłem, lecz "białą sztuką" w przeciwieństwie do drukowania, które określano "czarną sztuką". Papiernicy średniowieczni pracowali w dobrze zorganizowanym zakładzie. W młynie papierniczym był mistrz, który tę sztukę opanował od a do z. Czerpacze (siciarze), nakładacze, układacze, zaklejacze to specjalne zawody, w których pracowali czeladnicy lub uczniowie. Po rozdrobnieniu włókien papkę przelewano do wielkiej okrągłej kadzi i tak długo rozcieńczano wodą aż udział włókien wynosił tylko kilka procent. Przypuszczalnie pierwsze kadzie zrobiono z beczek na wino. Później przygotowywano je z kamienia lub z żelaza wyłożonego ołowiem, który miał chronić przed rdzą. Z biegiem czasu odkryto, że w wyniku ogrzania masy można osiągnąć szybszy odpływ wody w procesie czerpania a tym samym wzrost produkcji. Przez to później robiono kadzie ogrzewane. Papier czerpano ręczną formą, kwadratową ramą z drewna z przytwierdzonym metalowym sitem. Sito było delikatną metalową plecionką, która pozwalała przepłynąć wodzie ale zatrzymywała włókna, przez co na sicie tworzył się mokry arkusz papieru. Sito i pokrywa (ramka) to najważniejsze narzędzia papiernika. Najwcześniejsza forma składała się przypuszczalnie z prostej ramy z rozpiętym rzadko tkanym suknem. Istnieją dwa europejskie typy form: żeberkowa (vergé) i welinowa (velin). Forma żeberkowa przypomina japońską sugetę, z tym że sito jest trwale przymocowane do formy i zrobione z cienkich drutów. Gęsto leżące obok siebie poziome druty są utrzymywane poprzez druty poprzeczne. Również drewniane poprzeczki podtrzymują to sito, tylko pokrywa (ramka) nie jest przytwierdzona do formy zawiasami. Papier czerpany taką formą można rozpoznać po pionowych i poziomych rowkach będących odciskiem górnej części sita. Do form welinowych należą wszystkie typy posiadające siatkę drucianą o gęstych oczkach. Papier z formy welinowej ma zwykle gładszą powierzchnię niż papier z formy żeberkowej. Ten typ wszedł do użycia w XVIII wieku.
Zaczyna się praca
...
magdap1911