Bruksizm
Bruksizm (zgrzytanie zębami) to nadmierna, mimowolna aktywność mięśni żwaczy prowadząca do mocnego zaciskania zębów i tarcia nimi o siebie. Najczęściej występuje w czasie snu (sleep bruxism) i jest zaliczany do tzw. parasomnii, czyli podgrupy zaburzeń snu. Podobne zjawisko, być może odrębne od bruksizmu nocnego, może jednak występować także w dzień.
Rozpowszechnienie bruksizmu w zależności od źródeł ocenia się na 8%-20% populacji. Choroba częstsza jest w młodym wieku i u młodych dorosłych. Około 40 r. ż. rozpowszechnienie bruksizmu jest już mniejsze, a u ludzi starszych jest on rzadkością.
Etiologia
Przyczyny bruksizmu nie są znane. Uważa się, że rolę przyczynową albo czynników ryzyka mogą odgrywać:
rodzinna predyspozycja
przyczyny miejscowe (wady jamy ustnej, zgryzu, zmiany w stawach skroniowo-żuchwowych)
przyczyny ośrodkowe: nieprawidłowości działania ośrodków korowych i podkorowych mózgu regulujących ruchy żuchwy, wzrost aktywności bioelektrycznej w czasie snu (tzw. zaburzenia wzbudzenia)
gorszy stan zdrowia ogólnego
płeć: bruksizm ma występować częściej u kobiet
stres, samotność
nadmierna wrażliwość na stres, osobowość lękowa
objawy nerwicy, agorafobia
Bruksizm jako problem stomatologiczny
Napięcie mięśni żwaczy w czasie epizodu bruksizmu jest niezwykle silne. Skurczowi mięśni odpowiadających za zaciskanie ust towarzyszy jednocześnie skurcz mięśni z grupy antagonistów (mięśni otwierających usta). W czasie takiego epizodu stawy żuchwowo-skroniowe oraz zęby narażone są na działanie dużych sił. Tarcie i zgrzytanie zębami w czasie epizodów bruksizmu może prowadzić do starcia powierzchni żujących i siecznych zębów, uszkodzeń uzupełnień protetycznych a nawet złamań zębów.
Bruksizm jako parasomnia
Parasomnie to zaburzenia polegające na występowaniu nieprawidłowych ruchów albo zachowań w czasie snu. W bardzo rozbudowanej współczesnej klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Zaburzeń Snu (powstałej przy współpracy Europejskiego Towarzystwa Badań nad Snem) wyróżniono ponad 20 postaci parasomnii, a wśród nich somnambulizm, lęk nocny oraz bruksizm. Parasomnie są ściśle związane z mechanizmami snu i zazwyczaj występują tylko w określonej porze snu (np. bruksizm w 1. i 2. stadium snu NREM). Parasomniom często, choć nie zawsze, towarzyszy zmiana elektrycznej architektury snu, którą można obserwować w całonocnym badaniu polisomnograficznym.
Bruksizm jako problem interdyscyplinarny. Leczenie
Bruksizm jest dysfunkcją aparatu stomatologicznego, a jednocześnie zaburzeniem snu. Być może powinien być widziany jeszcze szerzej. W literaturze dotyczącej bruksizmu pojawiają się dane, że niektóre osoby z tym schorzeniem miewają zaburzenia snu podobne do osób z depresją, gorzej funkcjonują w ciągu dnia, są męczliwe, odczuwają różnego rodzaju dolegliwości bólowe. Są podstawy przypuszczać, że w etiologii tej choroby odgrywa rolę trudna sytuacja życiowa, ale także osobnicza nadwrażliwość na stres. W tej grupie osób częściej mają występować cechy osobowości lękowej, objawy nerwicowe oraz agorafobia.
Ciężar leczenia nasilonego bruksizmu powodującego znaczne szkody w aparacie zgryzu spoczywa na stomatologu. Leczenie stomatologiczne bruksizmu polega na usuwaniu nieprawidłowości zgryzu oraz stosowaniu szyn i płyt ograniczających ruchy żuchwy i chroniących uzębienie. W następnym etapie naprawia się ubytki spowodowane bruksizmem. Zaleca się także farmakoterapię, choć jej zasady nie są ściśle ustalone, a wiele leków okazało się nieskutecznych. U części chorych przydatne okazały się leki z grupy leków zmniejszających napięcie mięśni (miorelaksujących), niesterydowych leków przeciwzapalnych oraz lewodopa. Zgrzytanie zębami typu bruksizmu może też łagodnieć w czasie leczenia lekami przeciwdepresyjnymi innymi niż SSRI (te mogą nasilać bruksizm).
W świetle hipotetycznych związków między bruksizmem a stresem, cechami osobowości, nerwicą i depresją, jest wskazane, aby każda osoba z bruksizmem miała wykonaną dokładną diagnozę psychologiczną i ocenę stanu psychicznego.
Stanisław Porczyk, specjalista psychiatra
Piśmiennictwo
1. American Sleep Disorders Association, Diagnostic Classification Steering Committee. The International Classification of Sleep Disorders, revised: diagnostic and coding manual. Rochester (Minnesota): American Sleep Disorders Association 1990, rev. 1997.
2. Prusiński A. Parasomnie: obraz kliniczny kliniczny, diagnostyka i postępowanie. Sen 2001; 1: 33-39.
3. Szelenberger W. Klasyfikacja zaburzeń snu. Medycyna 2000, rocznik 1995; 55/56: 11-13.
4. Ziółkowska-Kochan M., Kochan J., Pracka D., Dróżdż W., Borkowska A. Bruksizm – problem interdyscyplinarny. Czasopismo Stomatologiczne 2007; 6: 391-397.
Neda04