1. Sprawa Polski podczas II wojny światowej
1. Stosunki polsko – radzieckie do 25 kwietnia 1943r.
a) Pakt polsko- sowiecki z 30 lipca 1941r.
Inicjatywa wznowienia stosunków polsko- sowieckich wyszła od Sikorskiego w audycji radiowej, nadawanej do Polski w dzień po ataku Niemiec na Rosję. Wyraził nadzieję, ze ZSRR unieważni wszelkie porozumienia z Niemcami, dotyczące rozbioru Polski, uwolni polskich jeńców wojennych i deportowanych, a także uzna przedwojenne granice polsko- sowieckie.
Pakt został podpisany przez Sikorskiego i Majskiego 30 lipca 1942r. w obecności Churchilla i Edena. Z perspektywy polskiej patrząc, można go uznać za klęskę dyplomatyczną. Kluczowy paragraf o granicach stanowił, że ZSSR uznaje, że traktaty sowiecko- niemieckie z roku 1939 odnoszące się do terytorialnych zmian w Polsce utraciły ważność. Nie było zobowiązania do przywrócenia granic przedwojennych. Porozumienie przewidywało nawiązanie stosunków dyplomatycznych pomiędzy rządami polskim a sowieckim, wzajemną pomoc we wspólnej walce przeciw Niemcom i utworzenie samodzielnej armii polskiej na terytorium sowieckim. Specjalny protokół stanowił, że wszyscy obywatele polscy uwięzieni w Rosji, jeńcy wojenni a także deportowani objęci zostaną amnestią.
b) porozumienie wojskowe 14 sierpnia 1941r.
Przewidywało utworzenie samodzielnej armii polskiej w Rosji. Nowomianowanym dowódcą sił zbrojnych w Rosji został Władysław Anders.
Polacy mięli walczyć w większych oddziałach pod własnym dowództwem i otrzymywać pomoc w postaci środków materialnych na zołd, racje żywnościowe i utrzymanie w tej samej wysokości co Armia Czerwona. Sowieci chcieli jednak, aby Polacy bezzwłocznie przystąpili do walki jako częśc większych jednostek Armii Czerwonej. Co gorsze, amnestia nie została zrealizowana, nie zwalniano deportowanych, a zwolnieni nie otrzymują dostatecznych racji żywnościowych, zakwaterowania czy możliwości przejazdu. Wcielonych do AC nigdy nie zwolniono i nie zezwalano na kontaktowanie się z nimi. Szczególnie alarmująca była nieobecność 8 tys. Oficerów (powstało poważne podejrzenie, że zaginieni oficerowie zostali wymordowani). W związku z zaistniałą sytuacją Sikorski zaproponował przynajmniej częściowe przeniesienie wojsk na Bliski Wschód co rozgniewało Stalina.
Ostatecznie uzgodniono, że w skład armii wejdzie 6 dywizji po 11tys. Ludzi każda, z 30 tys. Rezerwy. Ponadto 25 tys. Żołnierzy miało być bezzwłocznie ewakuowanych na Bliski Wschód a 2 tys. Pilotów i marynarzy miało zostań wysłanych do GB. Tak więc pełna rekrutacja żołnierzy polskich w ZSRR wynosiła 123 tys. Ludzi.
c) Polsko- sowiecka deklaracja o przyjaźni i wzajemnej pomocy 7 grudnia 1941r.
d) 18 marca 1942r. – Anders otrzymuje notę informującą, że liczebność jego wojska zostanie ograniczona do 44 tys.
e) wiosna 1942r. wstrzymanie zwalniania Polaków
f) 31 lipca 1942r. rząd sowiecki postanawia ewakuować pozostałość sił polskich (42tys.) na bliski Wschód. Aresztowania delegatów ambasady polskiej.
g) Pogorszenie stosunków w związku z odkryciem zbrodni katyńskiej
- Polacy wzywają MCK do wyjaśnienia sprawy. Rosja grozi zerwaniem stosuków dyplomatycznych z rządem na emigracji jeśli ten nie uzna, że zbrodnia Katyńska jest wynikiem działań nazistów i nie zaprzestanie oskarżać o nią sowietów. Alianci naciskają na polski rząd by ten wycofał wezwanie.
- 25 kwietnia 1943 zerwanie stosunków dyplomatycznych z rządem polskim na emigracji przez ZSRR.
- 4 maja 1943 r. entuzjastycznie przyjęty przez opinię światową wywiad Stalina udzielony „Times” i „The New York Times” w którym Stalin deklaruję poparcie dla silnej i niepodległej Polski i chęć ułożenia sobie z nią dobrosąsiedzkich stosunków.
2. Brytyjskie i amerykańskie stanowisko wobec Polski 1941- 1943
a) od czego zależała postawa GB i USA wobec Polski:
· Była skutkiem ubocznym ich stosunków z ZSRR. Upatrywanie w Związku jedynego gwaranta zwycięstwa nad państwami Osi. Troska, aby Rosja pozostała w wojnie czynną stronę wzięła górę nad wszelkimi innymi sprawami.
· Strategia militarna. Początkowo między rządem amerykańskim a brytyjskim nie było zgodności co do sposobu prowadzenia wojny. Amerykański sztab optował za wczesną ( 1942) inwazją na Francję. Churchill radził natomiast, by zaatakować PN. Afrykę a inwazję na Francję jako główną akcję militarną sojuszników chciał odłożyć na czas późniejszy. Przeważył obawy brytyjskie odnośnie strategii amerykańskiej. Brak akceptacji dla strategii brytyjskiej (która zmierzała do osłabienia roli sowietów) sprawił, że sowiecka obecność militarna w Europie środkowowschodniej stałą się nieuchronna co miało decydujące znaczenie polityczne.
· Nie ma dowodów na to, że Brytyjczycy czy Amerykanie interweniowali w Moskwie w roku 1941 w imieniu Polski – czy to w sprawie powojennej wschodniej granicy Polski, czy też dostaw dla armii polskiej formowanej w Rosji.
· Churchill pogodził się z myślą, że granica polsko- sowiecka będzie formowana na zasadach podziału etnicznego. Roosevelt zajął stanowisko, że o wszystkich kwestiach terytorialnych powinna zdecydować konferencja pokojowa.
· Brak poparcia w kwestiach militarnych. Wszelkie postanowienia w sprawie dostaw i ekwipunku dla Polaków pozostawiono rządowi sowieckiemu.
· Rosnąca sympatia do Rosji po zwycięstwie nad armią niemiecką zmniejszała wiarygodność polskich skarg. Brak dostępu do mediów w USA i GB.
· Pogorszenie się położenia Polaków w Londynie. Rząd brytyjski coraz większe okazywał poparcie dla sowieckich żądań terytorialnych. Przyznawał Rosji prawo do domagania się granic, których ZSRR bronił przed Niemcami w czerwcu 1941r.
· Wobec niepowodzenia aliantów w Afryce i niemożności utworzenia drugiego frontu (Stalin był tym wielce zawiedziony) skargi Polaków na Rosję budziły zniecierpliwienie w Londynie a ich żądania poparcia stawały się coraz bardziej kłopotliwe. Narzucono ograniczenia prasie polskiej niechętnej Rosji.
· Rosła popularność Rosji i Stalina w USA.
· Grudzień 1942r., styczeń 1943r. wizyta Sikorskiego w USA. Brak rezultatów.
· 12-30 marca wizyta Edena w Waszyngtonie. Nieformalne anglo-amerykańskie porozumienie co do Europy Wschodniej. Eden optował wyraźnie za ZSRR w sprawie polsko-sowieckiej i krytykował Sikorskiego i jego rząd za ogromne ambicje zmierzające do utworzenia powojennej federacji czy konfederacji w Europie Wschodniej. Roosvelt poparł te propozycje i powiedział, że o tym jakie Polska będzie miała granice zdecydują wielkie mocarstwa a Polacy będą musieli pogodzić się z tą decyzją. Wielkie mocarstwa mają obowiązek nadzorować małe kraje. Rosja zajmie terytorium aż po linię Curzona. W rekompensacie Polska otrzyma Prusy Wschodnie, Gdańsk i część Górnego Śląska. Polakom wolno będzie wysiedlić z ich terytorium ludność niemiecką. Sceptyczne podejście Roosevelta do rządu na emigracji.
· Krytyka rządu Sikorskiego za apel do MCK w sprawie zbrodni katyńskiej w prywatnych depeszach do Stalina broniąc przy tym samego Sikorskiego.
· 12 sierpnia 1943r. Londyn i Waszyngton wysunęły do Moskwy wspólny projekt (w związku z zerwaniem stosunków dyplomatycznych Rosji z Polską) sugerujący, aby:
o Wszyscy „etniczni Polacy”, którzy mięli obywatelstwo polskie przed 1 września 1939r., zostali formalnie uznani za obywateli polskich;
o Wszyscy inni byli obywatele polscy mieli możliwość wyboru polskiego bądź sowieckiego obywatelstwa
o Obywatelom polskim i tym, którzy wybiorą obywatelstwo polskie, a mają krewnych za granicą lub najbliższą rodzinę w armii polskiej, pozwolono opuścić ZSRR;
o Ewakuować kobiety i dzieci;
o Dostawy pomocy amerykańskiej dzielić sprawiedliwie
o Wszyscy Polacy mięli dostęp do swoich urzędów konsularnych, które należy otworzyć.
o 27 września Stalin w całości odrzucił ww. propozycje
3. konferencja w Teheranie
Konferencja w Teheranie była punktem zwrotnym w polityce anglo- amerykańsko- sowieckiej wobec Polski. Stworzyła bowiem tajne porozumienia szefów rządów 3 głównych mocarstw co do wschodniej granicy Polski i pozycji sowieckiej na terenach wyzwolonych przez AC. Amerykanie i Anglicy mięli świadomość, że powojenna Rosja będzie siłą dominującą w Europie. Dlatego też rozwijanie i podtrzymywanie przyjaznych stosunków z Rosją uznali za główny punkt swojej polityki.
4. Październikowa konferencja w Moskwie.
Na początku października Churchill i Eden udali się z wizytą do Stalina celem ustalenia i określenia brytyjskich i sowieckich wpływów w Europie Wschodniej.
W 3 godziny później – kolejna konferencja tym razem bez udziału Churchilla. Namawiano Polaków do uznania warunków sowieckich. Mikołajczyk nadal starał się coś ugrać ( albo linia Curzona za Lwów albo linia demarkacyjna). Wobec wiaska i nieprzejednanej postawy Stalina Mikołajczyk postanowił wrócić do Londynu i uzyskać akceptację swojego gabinetu w sprawie sowieckich żądań.
KONSEKWENCJE PAŹDZIERNIKOWEJ KONFERENCJI W MOSKIWE
· Naciski Anglików na rząd emigracyjny
- zaakceptowanie wszystkich żądań terytorialnych Moskwy
- formalne przyrzeczenie, że w zamian za straty terytorialne na rzecz Rosji Anglia poprze Polaków na konferencji pokojowej w sprawie uzyskania terytoriów niemieckich aż po Odrę, łącznie ze Szczecinem, a także zagwarantuje niepodległość oraz integralność nowej Polski wspólnie z rządem sowieckim ( w razie agresji Rosji na Polskę gwarancja nie wchodzi w grę).
· Sprawa Polski podczas kampanii wyborczej 1944 w USA
- rozbieżność pomiędzy stanowiskiem Roosevelta w tajnej zakulisowej dyplomacji (Całkowite poparcie dla Stalina) a stanowiskiem zajmowanym przezeń publicznie ( poparcie dla rządu emigracyjnego celem zdobycia głosów amerykańskich wyborców polskiego pochodzenia).
· Stanowisko Roosevelta wobec Polski po wyborach
- Roosevelt wycofał się z polsko- sowieckiego sporu pozostawiając tą sprawę Wielkiej Brytanii, Polsce i Rosji. Powołując się na konstytucję, w imieniu USA uchylał się od gwarancji granic Polski, aprobował przesiedlenie mniejszości narodowych z Polski. Przyrzekał również pomoc w powojennej odbudowie Polski.
· Rezygnacja Mikołajczyka
- koniec listopada 1944r. trudna sytuacja Mikołajczyka wobec stanowisk Trzech Mocarstw, rozszerzenia władzy Komitetu Lubelskiego na całą Polskę, osłabiania podziemia wskutek powstania warszawskiego i stanowiska rządu emigracyjnego, który odmawiał uznania sowieckich żądań terytorialnych i dobrowolnego poddania się kierownictwu komunistycznemu w Polsce.
- Mikołajczyk osobiście zgodził się w Moskwie na wszystkie żądania terytorialne, usiłując jedynie ocalić Lwów i pola naftowe dla Polski co oczywiście zakończyło się całkowitą kapitulacją wobec braku amerykańskiego poparcia. Zdawał sobie sprawę, że jedynym sposobem by powstrzymać Komitet Lubelski jest fuzja KL i rządu emigracyjnego i akceptacja żądań terytorialnych Stalina.
- 24 listopada 1944r. Mikołajczyk wraz z reprezentantami SL wystąpił z rządu. W ślad za nim odeszli MSZ Romer i przewodniczący Rady Narodowej Grabski. Rząd emigracyjny stracił poparcie w Polsce jak i w Wielkiej Brytanii. Na czele nowego rządu stanął Tomasz Arciszewski.
- z chwilą gdy Mikołajczyk odszedł z rządu, Osóbka- Morawski oświadczył, że Komitet Lubelski ( uznawany przez Stalina za oficjalny rząd Polski) będzie z nim współpracował.
5. Konferencja w Jałcie 4-11 lutego 1945r.
Dyskusje o Polsce przeprowadzono na siedmiu z ośmiu sesji plenarnych i dotyczyły one trzech głównych tematów:
1. granic wschodnich
2. granic północnych i zachodnich
3. kwestii rządu polskiego.
WSCHODNIE GRANICE POLSKI
1. Roosevelt wyraził aprobatę dla linii Curzona jednocześnie prosząc Stalina by rozważył pozostawienie przy Polsce Lwowa i pól naftowych.
2. Churchill potwierdził swoją aprobatę dla linii Curzona jednocześnie z aplauzem przyjął prezydencką propozycję „sowieckiego gestu wielkoduszności” (Lwów i pola naftowe).
3. Stalin nie przystał na te propozycję. Lwów się należał Rosji.
4. 8 lutego porozumienie w sprawie granicy która miała przebiegać na linii Curzona odchylając się w pewnych rejonach 5- 8 kilometrów na korzyść Polski. Lwów dla Rosji.
PÓŁNOCNE I ZACHODNIE GRANICE POLSKI
1. Stalin obstawał przy linii Odra- Nysa Łużycka.
2. Churchill nie popierał propozycji sowieckiej, gdyż nie chciał by Polska otrzymała Śląsk i Prusy Wschodnie co się wiązało z wysiedleniem 6 milionów Niemców. Na dodatek nie uważał, że Polacy powinni wziąć więcej niż sobie tego życzą i nad czym zdołają zapanować.
3. 8 lutego Roosevelt zgodził się na granicę przyznającą Polsce Prusy Wschodnie na południe od Królewca i tereny nad rzeką Odrą oraz Górny Śląsk. Zdecydowanie sprzeciwił się przynawaniu Polsce terenów aż po Nysę Łużycką.
4. treść deklaracji: „uznaje się, że Polska musi otrzymać pokaźne nabytki t terytorialne na północy i zachodnie. [Trzej szefowie rządów] sądzą, że w odpowiednim czasie należy zapoznać się z opinią nowego tymczasowego rządu polskiego co do obszaru tych nabytków, a zatem ostateczne ustalenie zachodniej granicy Polski należy odłożyć do konferencji pokojowej”.
POROZUMIENIE W SPRAWIE RZĄDU POLSKIEGO
Anglo- amerykańska strategia wypracowana na Malcie:
a) „rada prezydencka” miała się składać z 3 przywódców niekomunistycznych i jednego komunisty, Bieruta
b) Rada miała być upoważniona do mianowania nowego, reprezentatywnego rządu polskiego
c) W nowym rządzie, składającym się z ludzi reżimu warszawskiego, a także przywódców demokratycznych z Polski i zagranicy, Polacy- nie- komuniści powinni zajmować czołową pozycję
d) Do owego rządu nie wszedłby nikt z rządu londyńskiego, proponowano natomiast, aby weszli do niego Mikołajczyk, Romer i Grabski
e) Należało cofnąć uznanie prawne rządowi londyńskiemu i reżimowi warszawskiemu, ponieważ nowy rząd nie miał być kontynuacją żadnego z nich
f) Nowy rząd jak najwcześniej przeprowadzi nowe wybory
g) Wybory będą nadzorowane przez specjalną komisję brytyjsko- amerykańsko- sowiecką.
1. 6 lutego Roosevelt proponuje utworzenie rady prezydenckiej upoważnionej do mianowania nowego rządu jedności narodowej, który składałby się z przedstawicieli 5 partii politycznych: chłopskiej, socjalistycznej, chrześcijańsko- demokratycznej, narodowo- demokratycznej i komunistycznej. Chwalił też Mikołajczyka. Churchill go poparł. Stalin sprzeciwił się pwoływaniu rządu polskiego arbitralnie, bez udziału Polaków (tych z Lublina, nie z Londynu); uznał to za pogwałcenie zasad demokracji. Churchill gwałtownie sprzeciwił się prawu rządu lubelskiego do reprezentowania Polski. Wieczorem prezydent Roosevelt przesłał list do Stalina w którym proponował, by na obrady zaprosić Bieruta, Osóbkę- Morawskiego i dwu lub 3 Polaków z przedstawionej listy (m.in. Witosa, Sapiehę, Żuławskiego) którzy mięli wspólnie z Wielką Trójką powołać tymczasowy rząd Polski. W rządzie powinni się byli znaleźć tacy ludzie jak: Mikołajczyk, Romer i Grabski. Rząd musiał być oczywiście przyjazny w stosunku do Rosji.
2. 7 lutego Mołotow przedstawił kontrplan sowiecki:
Nie przewidywał w ogóle rady prezydenckiej, proponował natomiast, aby GB i USA bezzwłocznie uznały rząd warszawski. Rząd ten zostałby rozszerzony przez nie wymienionych z nazwiska przywódców kręgów emigracyjnych. Roosevelt poparł plan.
3. 8 lutego – przedstawienie kompromisowej propozycji amerykańskiej.
a) pozostanie przy radzie prezydenckiej i rozwiązanie reżimu warszawskiego oraz mianowanie nowego rządu
b) w innych punktach propozycje nie różniły się wiele od projektu sowieckiego.
Odpowiedź radziecka:
a) poszerzenie mającego autorytet i „entuzjastycznie popieranego” Rządu Tymczasowego
b) przystąpienie do rozmów z przywódcami polskimi ( trzema z rządu warszawskiego i dwoma z listy Roosevelta)
c) wyłączenie Mikołajczyka
d) po rozszerzeniu istniejącego rządu miały odbyć się wolne wybory.
Stanowisko brytyjskie:
a) zdecydowane opowiedzenie się za nowym rządem (jest to kluczowa kwestia)
4. 9 lutego – konferencja MSZ.
a) Stettinius wskazał znaczenie natychmiastowego porozumienia w sprawie Polski, dając do zrozumienia, że jeśli do niego nie dojdzie, udział USA w powojennej organizacji świata może stać się wątpliwy.
Amerykanie zarzucili koncepcje rady prezydenckiej, formuła mówiąca o reorganizacji dotychczasowego rządu została zaakceptowana, sugerowano wysłanie ambasadorów do Polski, którzy mięli śledzić wybory.
b) Eden wciąż obstawał przy nowym rządzie z Mikołajczykiem.
Mołotow oczywiście zasugerował odrzucenie klauzuli dotyczącą ambasadorów, do co Mikołajczyka nie zajął jasnego stanowiska. Do wyborów miały zostać dopuszczone tylko partie antyfaszystowskie a działający rząd miał być podstawą nowego rządu.
5. ostateczne porozumienie
· rząd lubelski miał być zreorganizowany a do wyborów miały być dopuszczone tylko partie demokratyczne i antynazistowskie.
· Po uformowaniu polskiego Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej zostaną nawiązane stosunki dyplomatyczne i wymiana ambasadorów z Trzema Mocarstwami
ZNACZENIE UKŁADU JAŁTAŃSKIEGO
· Amerykanie i Brytyjczycy mimo dostrzegania zagrożenia wynikającego z sowieckiej dominacji uważali współpracę zachodnio- sowiecką za konieczność. Chcieli też koniecznie uzyskać obietnicę Rosji odnośnie przystąpienia jej do wojny z Japonią i ostatecznego pokonania Niemiec. Za najważniejsze problemy polityczne przywódcy uważali przyszłość Niemiec, powołanie skutecznej organizacji międzynarodowej oraz kontrola planów co do powojennej Europy. Reszta problemów miała charakter drugorzędny i przywódcy zakładali w nich ustępstwa.
· ...
eterno17