Notacja chorału – notacja neumatyczna (gr. neuma – ruch, znak)
Do ok. 1000 roku występowała notacja cheironomiczna, składająca się ze znaków określających ruchy rąk prowadzącego zespół. Określała tylko przebieg melodii i niektóre cechy rytmiki. Nie określała czasu trwania dźwięku, wysokości, interwałów. Śpiew chorałowy był przekazywany ustnie, a notacja miała jedynie charakter przypominający.
Nazwa neumy
Graficzny obraz neum
Neumy podstawowe:
nuta kwadratowa – punctum (quadratum)- oznaczało nutę krótką
virga -oznaczało nutę długą
Kombinacje neum prostych utworzyły system notacyjny, złożony z około 30 znaków.
Neumy złożone z dwóch nut:
pes lub podatus - neuma złożona z dwóch nut, z których pierwsza jest niższa, druga wyższa
clivis - neuma złożona z dwóch nut, z których pierwsza jest wyższa, druga niższa
Neumy złożone z trzech nut:
torculus - neuma złożona z trzech nut, z których środkowa jest najwyższa
porrectus - neuma złożona z trzech nut, z których środkowa jest najniższa
climacus - neuma złożona z trzech nut kolejno zstępujących w dół
scandicus - neuma złożona z trzech nut kolejno idących do góry
Neumy złożone z czterech i więcej nut:
flexus - jeśli do znanej neumy dołączona jest jeszcze jedna nuta, niższa od ostatniej nuty neumy, wówczas neuma przybiera nazwę z dodatkiem flexus: np. scandicus flexus:
resupinus - jeśli nuta dodana do neumy jest wyższa od ostatniej nuty neumy, wówczas neuma przybiera nazwę z dodatkiem resupinus: torculus resupinus:
Guido z Arezzo zreformował pismo nutowe, wprowadzając linie zaopatrzone w klucze; rolę kluczy przydzielił literom umieszczonym przed liniami, przy czym dla ułatwienia orientacji linię dźwięku f oznaczył kolorem czerwonym, a linię dźwięku c - żółtym.
W XII wieku powstał system czteroliniowy, kolorowanie linii zastąpiono kluczami.
KaC2009