Michaił Afanasjewicz Bułhakow, ros. Михаил Афанасьевич Булгаков (ur. 15 maja (3 maja wg starego stylu) 1891 w Kijowie, zm. 10 marca 1940 w Moskwie) – pisarz rosyjski.
Jego ojciec – Afanasij Iwanowicz był wykładowcą teologii i profesorem Kijowskiej Akademii Duchownej, niestety wcześnie zmarł i pisarz wychował się bez ojca. Mimo skromnych warunków materialnych rodzina Bułhakowów interesowała się teatrem i muzyką, prowadziła nawet amatorską scenę. Michaił Bułhakow kształcił się w Pierwszym Kijowskim Gimnazjum, a od 1909 roku studiował medycynę na Kijowskim Uniwersytecie św. Włodzimierza. Mimo niezgody rodzin, 11 kwietnia 1913 roku poślubił Tatianę Łappę. Pierwsze dwa lata pierwszej wojny światowej spędził w szpitalach polowych, a od 1916 roku pracował jako wiejski lekarz. Również w 1916 roku został zmobilizowany do wojska i skierowany do miejscowości Nikolskoje w guberni smoleńskiej. Prowadził tam z małżonką szpital, w którym przez okres roku przyjął ponad 15000 pacjentów. Po demobilizacji wrócił do Kijowa i otworzył prywatną praktykę jako wenerolog. Podczas wojny domowej był kilkakrotnie mobilizowany, a w 1916 roku walczył z białą armią na Kaukazie. 18 września 1917 roku został przeniesiony do Wiaźmy, gdzie zaczął pisać. Hasła rewolucji październikowej spowodowały plany emigracji, lecz ostatecznie Bułhakow pozostał w kraju. Od 1921 mieszkał w Moskwie - pracował m. in. jako reporter, kronikarz, urzędnik oświatowy.
Pisywał korespondencje i felietony do różnych gazet. Debiutem literackim były autobiograficzne Zapiski na mankietach (zachowane jedynie we fragmentach). Kolejno powstawały Diaboliada (1924) i Biała gwardia (1924), która po częściowym opublikowaniu na łamach czasopisma Rossija zwróciła uwagę krytyki. Oprócz entuzjastycznych pochwał mnożyły się opinie negatywne. Pierwszym płodem literackim było autobiograficzne opowiadanie Morfina, ukończone w 1927 roku. Rok 1919 to praca nad Zapiskami młodego lekarza, które w latach 1925-1927 będą ukazywać się w różnych czasopismach, głównie w "Miedicinskim rabotniku".
Trzydziestoletni Bułhakow, walcząc z ciągłym brakiem pieniędzy szuka pracy, o którą niezmiernie trudno. Jest konferansjerem w małym teatrzyku, współpracownikiem gazety "Raboczij", reporterem i kronikarzem "Torgowo-Promyszliennogo Wiestnika". Kontynuuje pisanie Notatek na mankietach. 2 lutego 1922 roku dowiaduje się o śmierci matki, która ma decydujące znaczenie dla powieści Biała gwardia zredagowanej ostatecznie w roku 1923 i pomyślanej przez pisarza jako pomnik pamięci matki. Na bazie tej powieści powstał dramat Dni Turbinów (w latach 1926-1929 grany był w Moskiewskim Teatrze Artystycznym (MChAT), ponownie wrócił na afisze w 1932 roku po osobistej interwencji Stalina
Z początkiem lat dwudziestych Bułhakowowie zostają zakwaterowani w lokalu nr 50 w kamienicy przy ul. Bolszoj Sadowoj 10. Mieszkanie to, utożsamiane ze słynnym mieszkaniem nr 50 z Mistrza i Małgorzaty, staje się też inspiracją licznych opowiadań. Wiosną 1922 roku Bułhakow zaczyna regularną współpracę z pismem "Nakanunie" (z Osipem Mandelsztamem, Siergiejem Jesieninem, Walentynem Katajewem) wydawanym w Berlinie, gdzie w latach 1922-24 publikuje fragmenty Białej gwardii, Zapisków młodego lekarza, wybór Notatek na mankietach, reportaże. W 1924-25 powstają dwa utwory science-fiction – Fatalne jaja oraz Psie serce. Ten drugi, skonfiskowany podczas rewizji w mieszkaniu autora, został mu za wstawiennictwem Gorkiego zwrócony po dwóch latach – publikacji doczekał się dopiero w 1987 roku.
Wiosną 1923 Bułhakow otrzymał stałą pracę jako redaktor "Gudoka" – organu Związku Kolejarzy – do którego napisał około 100 felietonów. W kwietniu 1924 roku Bułhakow rozstał się z pierwszą żoną, aby związać się z, poznaną w okresie pracy w redakcji, Lubow Jewgieniewną Biełozierską. W 1931 roku zawiera trzecie, w końcu udane małżeństwo z Heleną Siergiejewną Szyłowską, która była pierwowzorem Małgorzaty z Mistrza i Małgorzaty.
Stalin umożliwił Bułhakowowi zatrudnienie w charakterze asystenta reżysera w Teatrze Artystycznym oraz pracę konsultanta w Teatrze Młodzieży Robotniczej. Równolegle do pracy dla teatru Bułhakow kontynuuje pisanie Mistrza i Małgorzaty. W roku 1934, na zamówienie Teatru Satyry powstaje sztuka Iwan Wasiliewicz – rzecz o przeniesieniu Iwana Groźnego w czasy współczesne pisarzowi. Rok 1934 przynosi Bułhakowowi kolejny wielki wstrząs – po złożeniu podania o pozwolenie wyjazdu za granicę 7 czerwca pisarz dostaje oficjalną odmowę. Wiosną 1935 roku powstaje pierwsza wersja sztuki Aleksander Puszkin, kontynuacja Iwana Wasiliewicza. Po krótkiej podróży do Kijowa wiosną 1936 roku Bułhakowowie wyjeżdżają pod Władykaukaz. Jeszcze jesienią 1936 roku Bułhakow podejmuje na nowo zapiski rozpoczęte w 1929 zatytułowane "Tajemnemu przyjacielowi", nadaje im nowy znamienny tytuł Notatki nieboszczyka, które cenzura dopuści do druku w latach 60. jako Powieść teatralną. Pod koniec 1937 Bułhakow odkłada na zawsze Notatki nieboszczyka i postanawia ukończyć swoją wielką powieść. Szósta wersja książki ma już ostateczną strukturę i tytuł Mistrz i Małgorzata. 28 maja 1938 roku pisarz stawia ostatnią kropkę w ostatniej wersji rękopisu w sześciu zeszytach. Pozostaje jeszcze mozolne przepisywanie tekstu na maszynie, którego pod dyktando autora wprowadzającego jeszcze liczne poprawki podejmuje się siostra Heleny Siergiejewny – Olga Bokszanska.
Po zakończeniu pracy 24 czerwca Bułhakow wyjeżdża do żony odpoczywającej od kilku tygodni w Lebiedianie. W ciągu miesiąca kończy przerwaną Mistrzem i Małgorzatą adaptację Don Kichota dla Teatru Wachtangowa. Jesienią 1939 roku wyjeżdża z żoną do Leningradu i tam odczuwa pierwsze oznaki choroby: gwałtowne bóle głowy i półślepotę. Diagnoza niebawem będzie jednoznaczna: nerczyca. Jako lekarz i świadek śmierci swojego ojca na tę samą dolegliwość, Bułhakow nie ma wątpliwości co do swojej przyszłości – ma świadomość, że pozostało mu sześć miesięcy życia. Stan zdrowia na przemian pogarsza się i poprawia. Przez cały czas są przy nim żona i przyjaciele. Do lutego 1940 pisarz dyktuje ostatnie poprawki do Mistrza i Małgorzaty. To wówczas powstaje początek rozdziału 32. "Przebaczenie i wiekuista przystań".
Michaił Bułhakow zmarł 10 marca 1940. Spoczął w Moskwie na cmentarzu Nowodiewiczym w kwaterze MChAT-u graniczącej z kwaterą Teatru Wielkiego. 15 marca "Litieraturnaja Gazieta" pisała w nekrologu o twórcy "bardzo wielkiego talentu i wspaniałego kunsztu", który "przeszedł trudną i skomplikowaną drogę i wejdzie do historii literatury jako wybitny i oryginalny mistrz" – zmarły Bułhakow wydał się już całkiem bezpieczny.
Notatki na mankietach (1920-1922)
Zapiski młodego lekarza (1925-1927)
Morfina (1927)
Czerwona korona (1922, opowiadanie)
Diaboliada (1924)
Biała gwardia (1924)
Fatalne jaja (1925)
Mieszkanie Zojki (1925, sztuka teatralna)
Psie serce (1926)
Dni Turbinów (1926, sztuka teatralna)
Bieg (1928, sztuka teatralna)
Szkarłatna wyspa (1928, sztuka teatralna)
Zmowa świętoszków (1929 sztuka teatralna o Molierze)
Adam i Ewa (1931, sztuka teatralna)
Błogostan (1934, sztuka teatralna)
Ostatnie dni (1934 sztuka teatralna o Puszkinie)
Batum (1935, sztuka teatralna o młodości Stalina)
Iwan Wasiljewicz (1935, sztuka teatralna)
Mistrz i Małgorzata (1928-1940)
A. Drawicz, Mistrz i diabeł, Znak 1990.
Mistrz i Małgorzata (tytuł oryginalny Мастер и Маргарита) – powieść rosyjskiego pisarza Michaiła Bułhakowa. Wydana w wersji ocenzurowanej w latach 1966-1967, a w wersji prawie pełnej w roku 1973. Opowiada o wizycie Szatana w ateistycznym Związku Radzieckim. Przez wielu krytyków uważana za jedną z najlepszych powieści XX wieku, jak i najlepszą satyrę na warunki życia w ZSRR. Jednocześnie ze względu na wątek o Jeszui jest uważana za książkę bluźnierczą - taką opinię prezentuje np. profesor Moskiewskiej Akademii Duchownej, diakon Andriej Kurajew[1].
Przegląd treści
Akcja powieści rozgrywa się w przestrzeni historycznej – w Moskwie lat trzydziestych XX wieku (czyli ZSRR) i przestrzeni fantastycznej - pałacu prokuratora Poncjusza Piłata. Autor porusza zagadnienia ze sfery filozofii, metafizyki, etyki, religii, historii, polityki, psychologii, estetyki. Dzieło jest satyrą na instytucje polityczne, niedorzeczności stalinowskiego systemu ateistycznego i biurokratycznego oraz tryb życia obywateli Związku Radzieckiego. W postaci tytułowego Mistrza można odnaleźć cechy Bułhakowa – niedoceniony literat i mistyk, bliski choroby psychicznej.
Powieść oparta jest na znanej zasadzie konstrukcyjnej – "powieść w powieści", dzieje głównych bohaterów przeplatane są powieścią Mistrza – ewangelią według Bułhakowa. Celowo zastosowano zabieg deformacji świata przedstawionego.
Mistrz i Małgorzata to powieść realistyczna z wątkiem miłosnym, w którą wkomponowane są motywy baśniowe i motyw kryminalny. Część o Chrystusie to powieść psychologiczna. Niektórzy krytycy zaliczają powieść do fantastyki.
Szatan, przedstawiający się jako profesor czarnej magii Woland, wraz ze swoją świtą przybywa do Moskwy. Jak co roku, na wiosnę, 14 nisan Książę Ciemności organizuje Bal Pełni Księżyca, za każdym razem w innym miejscu. Gospodynią balu zostaje zawsze mieszkanka miasta o imieniu Małgorzata. Świta Wolanda wybiera Małgorzatę Nikołajewną. Gospodyni ma prawo do wyrażenia życzenia, które Szatan spełnia. Tak Małgorzata zapewnia sobie wiekuiste szczęście, wydobywając ukochanego Mistrza ze szpitala psychiatrycznego...
Na drugim planie powieści Bułhakow zarysował codzienność mieszkańców Moskwy. Jest to krytyczne spojrzenie na ludzkie ambicje stworzenia "raju na ziemi".
– No cóż – (...) - Ludzie są tylko ludźmi. Lubią pieniądze, ale tak było zawsze... Ludzkość lubi pieniądze, z czegokolwiek byłyby zrobione, czy to ze skóry, czy z papieru, z brązu, czy złota (...) są lekkomyślni... i miłosierdzie zapuka niekiedy do ich serc... – konstatuje Woland.
Obecne w utworze dzieje ...
Nozycoreki