TESTAMENT.doc

TESTAMENT – PRAKTYKA I WZORY.

W prawie polskim jedyną czynnością pozwalającą osobie fizycznej rozrządzić całością lub częścią majątku na wypadek śmierci jest testament. Prawo polskie wyłącza możliwość zawarcia umowy dziedziczenia.

Swoboda testowania podlega ograniczeniom wynikającym z przepisów ustawy. Obecnie przepisy nie ograniczają spadkodawcy w żaden sposób, jeśli idzie o wskazanie osoby spadkobiercy lub spadkobierców.

Co do sposobu rozrządzenia majątkiem należącym do spadkobiercy ograniczenia mogą wynikać z przepisów ogólnych, mających zastosowanie do wszystkich czynności prawnych, oraz z przepisów szczególnych, dotyczących testamentów. Treść testamentu nie może, zatem pozostawać w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego.

ZDOLNOŚĆ TESTOWANIA

Sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełna zdolność do czynności prawnych. Testamentu nie można sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela – tzw. zdolność testowania.

Pełna zdolność do czynności prawnych związana jest z uzyskaniem pełnoletności, a więc ukończeniem 18 lat, lub zawarciem związku małżeńskiego przez małoletniego. Z tą samą chwilą  sama osoba fizyczna nabywa zdolność do testowania osoby, które nie ukończyły18 lat (z wyjątkiem osób, które wcześniej zawarły związek małżeński) oraz ubezwłasnowolnione całkowicie lub częściowo. Nie maja także zdolności testowania osoby, dla których ustanowiono na podstawie art. 549 k.p.c. doradcę tymczasowego.

Kodeks cywilny uzależnia istnienie zdolności testowania od pełnej zdolności do czynności prawnych. Osoby zatem w wieku między 13 a 18 rokiem życia oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo nie mogą sporządzić ważnego testamentu. Nie mogą nawet rozrządzić swoim zarobkiem ani przedmiotami majątkowymi oddanymi im do swobodnego użytku. Istnienie zdolności testowania nie jest natomiast uzależnione od tego, aby spadkobierca był zdrowy psychicznie. Jeżeli choroba psychiczna nie doprowadziła do ubezwłasnowolnienia, należy przejąć, że osoba fizyczna ma zdolność testowania. Choroba taka może natomiast spowodować, że spadkobierca w chwili sporządzenia testamentu znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji lub wyrażenie woli, co doprowadzi do nieważności testamentu.

Testament sporządzony przez osobę nie mającą pełnej zdolności do czynności prawnych,

a więc nie mającą także zdolności testowania, jest bezwzględnie nieważny. Zdolność testowania musi istnieć w chwili sporządzenia testamentu lub jego odwołania. Późniejsze zdarzenia pociągające za sobą zmiany w zdolności do czynności prawnych (lub ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe) pozostają bez wpływu na ważność sporządzonego uprzednio testamentu. Zdolność testowania ocenia się według prawa obowiązującego w chwili sporządzenia testamentu.

OSOBISTE DZIAŁANIE SPADKOBIERCY

Wyłączenie możliwości sporządzenia testamentu przez przedstawiciela stanowi ustawowe potwierdzenie jego ściśle osobistego charakteru. Wola musi pochodzić od samego spadkobiercy lub przedmiotu zapisu. Nie wyklucza to jednak korzystania przez spadkobiercę z porad innych osób. Pomoc lub rada osoby trzeciej przy sporządzaniu testamentu nie może oczywiście, naruszać swobody testowania spadkobiercy. Jeżeli wpływy osoby trzeciej powoduje, ze dokonane rozrządzenia nie odzwierciedlają rzeczywistej woli spadkobiercy, testament jest nieważny.

W orzeczeniu z 22 stycznia 1974r., III CRN 326/73 (OSNCP 1974, nr 11, poz.199) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że wpływ, sugestie osób trzecich, powodujące sporządzenie przez testatora testamentu o określonej treści, prowadzą do nieważności dokonanych rozrządzeń.

TESTAMENT WŁASNORĘCZNY

Najprostszą formą testamentu jest testament własnoręcznie sporządzony przez spadkobiercę

i opatrzony datą. Jakiekolwiek uchybienie przepisom regulującym formę testamentu powoduje w zasadzie jego nieważność. Dlatego też testor, przy spisywaniu swej ostatniej woli, powinien dbać o to, aby uczynić rozrządzenia zostały rzeczywiście wykonane.

Testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkobiercy. Brzmienie tego przepisu jednoznacznie eliminuje z polskiego porządku prawnego testamenty wspólne. Z testamentem wspólnym mamy do czynienia, gdy treść dokonanej czynności prawnej obejmuje rozrządzenia więcej niż jednego spadkobiercy. Zakaz sporządzenia takich testamentów obejmuje zarówno testamenty zawierające rozrządzenia powiązane ze sobą (np. Spadkobiercy testują wzajemnie na swoją rzecz), jak i całkowicie niezależnie. Testament własnoręczny nie może zostać sporządzony w taki sposób, że dwóch spadkobierców (np. małżonkowie) spisze na jednej kartce papieru swoje testamenty, a następnie, pod takim tekstem, złożą swoje podpisy i umieszczą datę. Jest natomiast możliwe sporządzenie testamentu holograficznego w taki sposób, że na jednej kartce papieru zostaną umieszczone rozrządzenia dwóch osób, jeśli najpierw zostanie własnoręcznie spisana wola jednej osoby, podpisana i opatrzona datą,

a następnie druga osoba własnoręcznie spisze swoje rozrządzenia, podpisze je i opatrzy datą.

Testament może sporządzić tylko osoba umiejąca i mogąca czytać i pisać. Wyłączone jest posługiwanie się urządzeniami utrwalającymi pismo, takimi jak maszyna do pisania czy komputer. Nie może być także sporządzony przez inną osobę. Jeżeli spadkodawca jest kaleką, a umie posługiwać się protezą, czy nawet noga, to tak sporządzone pismo odpowiadać będzie wymaganiom  ustawodawcy. Na ważność testamentu nie mają wypływu rodzaj pisma, jego forma, a także język w jakim testament został sporządzony. Jeżeli jednak spadkodawca sporządził testament w języku obcym, niezbędna jest znajomość przez niego tego języka. Można się również posłużyć znanym systemem stenograficznym. Nie ma znaczenia, na jakim materiale utrwalone zostało pismo spadkobiercy ani też, jakie narzędzie zostało do tego użyte. Testament może być sporządzony na jednej lub kilku kartkach, w takim jednak przypadku musi zawierać tylko jedną datę i jeden podpis, a pomiędzy wszystkimi stronami musi istnieć więź materialna (np. numeracja stron) i intelektualna (kontynuacja myśli).Testament może stanowić części innej czynności prawnej, przykładowo może być zawarty w liście spadkodawcy do spadkobiercy lub innej osoby.

PODPIS

Jednym z najważniejszych elementów testamentu jest podpis. Powinien ona zawierać imię, nazwisko i datę urodzenia testatora. Wówczas bez żadnych wątpliwości można zidentyfikować osobę spadkodawcy. W praktyce zazwyczaj używa się tylko podpisu, który powinien składać się z imienia i nazwiska. Można się także ograniczyć do samego nazwiska. Jeżeli ktoś posługuję się nazwiskiem dwuczłonowym, wystarczy posłużenie się jednym nazwiskiem. Dopuszczalne jest podpisanie się pseudonimem, jeżeli dana osoba stale go używała. Podpis podobnie jak cały testament musi być własnoręczny, bez możliwości sporządzania go inna techniką. Parafa lub inicjał nie stanowią prawidłowego podpisu. Nazwisko w skróconej formie może być uznane tylko wówczas za prawidłowe, gdy spadkobierca posługiwał się zwykle takim skrótem i gdy skrót ten nie ogranicza się jedynie do inicjałów lub zarysu kreski. Ponadto musi on być na tyle dokładny, aby każdy kto znał nazwisko spadkodawcy mógł je odczytać. Utrzymuje swą ważność testament własnoręczny zawarty w liście spadkodawcy skierowanym do spadkobiercy, podpisany w sposób określający jedynie stosunek rodzinny spadkodawcy do spadkobiercy, jeżeli okoliczności nie nasuwają wątpliwości co do powagi i zamiaru takiego zarządzenia – uchwała SN z 28 kwietnia 1973, nr 12, poz. 207. testament zawarty w liście może być podpisany samym imieniem, jeśli stosunek osobisty testatora i adresata uzasadnia użycie samego imienia.

Ustawodawca nie wskazał, gdzie powinien znajdować się podpis spadkodawcy. Zgodnie jednak z uchwałą SN, podpis spadkodawcy w testamencie własnoręcznym powinien być pod rygorem nieważności złożony pod pismem zawierającym rozrządzenia na wypadek śmierci. W razie zamieszczenia podpisu w innym miejscu, testament jest ważny jedynie wówczas, gdy związek podpisu z treścią rozrządzenia jest oczywisty – uchwała SN z 5 czerwca 1992 r., III CZP 41/92, publ. OSNCP 1992, nr 9, poz. 147. Podpis nie może znajdować się na początku testamentu, w tekście lub na marginesie pisma. Rozrządzenia umieszczone poniżej podpisu są nieważne.

DATA

Data może być sporządzona w sposób opisowy, np. w dniu śmierci mojego ojca, dzień przed operacją, w moje sześćdziesiąte urodziny. Jeżeli wskazane daty w sposób opisowy nie pozwala precyzyjnie  określić kiedy testament został sporządzony (np. testor kilka razy był operowany), należy traktować testament jako niedatowany. Nie ma znaczenie miejsce umieszczenia daty. Brak daty lub data nieprawdziwa zasadniczo pociągają za sobą nieważności testamentu. Zgodnie jednak z par. 2 art. 949 k.c., brak daty nie pociągają za sobą nieważności testamentu, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkobiercy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów. Jeżeli więc spadkobierca nie będący ubezwłasnowolniony zostawił jeden testament, którego treść nie budzi wątpliwości, mimo braku daty jest on ważny. Brak daty na testamencie własnoręcznym pociąga za sobą jego nieważność tylko wtedy, gdy postępowanie sądowe nie doprowadzi do usunięcia wątpliwości, co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub wzajemnego stosunku kilku testamentów.

POMOC OSÓB TRZECICH

Przy sporządzaniu testamentu spadkodawca może skorzysta z pomocy osób trzecich. Osoba trzecia może pomóc przez podtrzymywanie ręki testatora lub doradzanie w formułowaniu treści dokumentu. Jeżeli jednak osoba trzecia spisuje testament ołówkiem, a następnie spadkodawca poprawi piórem lub długopisem to taki testament będzie oczywiście nieważny. Nieważny będzie również testament sporządzony częściowo przez testatora i częściowo przez osobę trzecią lub sporządzony przez testatora, w którym  osoba trzecia za zgoda testatora dokonała zmian, przekreśleń czy dopisków. Nie dotyczy sytuacji, gdy osoba trzecia poprawi przykładowo błąd ortograficzny.

Podczas spisywania testamentu spadkodawca może przekreślić wyrazy, części zdań już napisanego tekstu. Aby były one skuteczne testator musi je opatrzyć przynajmniej data. Dyspozycje testatora dokonane poniżej podpisu są już nowym testamentem i dla swej ważności wymagają odrębnego podpisu.

Warto pamiętać, ze spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis). Spadkodawca może obciążyć zapisem także spadkobiercę (dalszy zapis). Spadkodawca może także w testamencie obarczyć spadkobiercę lub zapisobiercę obowiązkiem oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem (polecenie).

TESTAMENT MOŻE BYĆ SPORZĄDZONY W FORMIE AKTU NOTARIALNEGO.

Kodeks cywilny nie określa  wymagań formalnych, jakim ma odpowiadać testament notarialny. Stwierdza jedynie lakonicznie, że testament może być sporządzony w formie aktu notarialnego. Oznacza to odesłanie do przepisów ustawy z 14 lutego 1991 r. – prawo

o notariacie (Dz.U. nr 22, poz.1 ze zm.) przede wszystkim do art. 79-95. forma testamentu notarialnego daje spadkodawcy wysoki stopień bezpieczeństwa, wyrażającego się

w zgodności treści testamentu z jego rzeczywistą wolą. Udział notariusza może także zapobiec niepożądanym wpływom osób trzecich samego testatora oraz stanowi zabezpieczenie wobec ewentualnych aktów osób zainteresowanych w obaleniu testamentu. Pozostawanie oryginału testamentu w kancelarii notarialnej chroni go przed możliwością zniszczenia, ukrycia lub zafałszowania.

Ponadto testament sporządzony w formie aktu notarialnego ma taką moc dowodową, jak inne dokumenty publiczne.

Oświadczenie spadkodawcy powinno być w zasadzie złożone w kancelarii notarialnej. Jednakże w sytuacji, gdy spadkodawca z usprawiedliwionych przyczyn nie może stawić się
w kancelarii, może złożyć oświadczenie poza tym lokalem. Przed przyjęciem oświadczenia notariusz obowiązany jest stwierdzić tożsamość spadkodawcy. Nie chodzi przy tym jedynie
o ustalenie danych spadkodawcy. Notariusz powinien także, w miarę możności, ustalić, czy testator ma pełna zdolność do czynności prawnych. Jeżeli poweźmie wątpliwości, czy spadkodawca ma pełną zdolność do czynności prawnych, ustawa zabrania mu dokonania czynności notarialnej. Przy przyjmowaniu oświadczenia testatora notariusz powinien także zwrócić uwagę, czy spadkodawca ma wole testowania i czy wolę tę oświadcza swobodnie
i świadomie. Podpis testatora pod aktem  notarialnym zawierającym testament powinien składać się z imienia i nazwiska, a przynajmniej z pierwszej litery imienia i nazwiska.. Musi być złożony w obecności notariusza, a jeżeli został złożony wcześniej, podpisujący powinien uznać przed notariuszem złożony podpis za własnoręczny. Przed podpisaniem akt notarialny powinien być odczytany przez notariusza lub przez inną osobę w jego obecności.

Odmówienie przez notariusza sporządzenia testamentu w formie aktu notarialnego daje spadkodawcy prawo złożenia zażalenia na taką odmowę do sądu okręgowego właściwego ze względu na siedzibę kancelarii notarialnej. W określonych sytuacjach możliwe jest sporządzenie testamentu notarialnego przez obywatela polskiego za granicą

Ratyfikowana przez Polskę 17 września 1981 r. Wiedeńska konwencja konsularna w art. 5 stanowi, że funkcje konsularne polegają m.in. na działaniu konsula w charakterze notariusza, jeżeli nie sprzeciwiają się temu ustawy i inne przepisy państwa przyjmującego. Czynność w formie aktu notarialnego może być dokonana także przez osoby kalekie, w szczególności dotknięte ślepotą, głuchotą lub głuchoniemą.

TESTAMENT ALLOGRAFICZNY

Spadkodawca może sporządzić testament także w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy swoja ostatnia wolę ustnie wobec przewodniczącego zarządu jednostki samorządu terytorialnego, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego.  Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę, wobec której wola została świadczona, oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu. Osoby głuche lub nieme nie mogą sporządzić testamentu ustnego.

Testament ustny (allograficzny) daje spadkodawcy korzyści porównywalne z tymi, które daje testament notarialny. Ze względu jednak na to, że ustawa przewiduje wiele formalności, które muszą zostać dopełnione, a także ze względu na fakt, że oświadczenia spadkodawcy nie jest przyjmowane przez osobę o fachowych kwalifikacjach, częste są w praktyce przypadki nieważności testamentu allograficznego.

W czasie składania oświadczenia przez spadkodawcę konieczna jest obecność zarówno świadków, jak i osoby urzędowej. Sąd Najwyższy uznał za nieważny testament allograficzny sporządzony w taki sposób, że przewodniczący prezydium gromadzkiej rady narodowej był obecny dopiero przy odczytywaniu protokołu zawierającego treść dokonanych rozrządzeń

( tak wyrok SN z 25 października 1973 r., III CRN 241/73, publ. OSPiKA 1974, nr 6, poz. 127).

Oświadczenie spadkodawcy zostaje spisane w protokole. Jest to czynność techniczna, która może zostać wykonana w zasadzie przez kogokolwiek. Protokół może sporządzić osoba przyjmująca oświadczenie spadkodawcy lub świadek testamentu, a także inna osoba. Protokolant nie musi być obecny w czasie składania oświadczenia przez testatora. Utrwala wówczas na piśmie to, co dyktuje mu osoba urzędowa przyjmująca oświadczenie spadkodawcy.

TESTAMENTY SZCZEGÓLNE

Jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy, albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma,

a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. W wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ja w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków. Podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym można sporządzić testament przed dowódca statku lub jego zastępca w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków; dowódca statku lub jego zastępca spisuje wole spadkodawcy, podając datę jej spisania, i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisuje spadkodawca, świadkowie, dowódca statku lub jego zastępca. jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy
w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy. Jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić testament ustny.

Istnieją jeszcze testamenty wojskowe, a ich szczególną formę określa rozporządzenie z 30 stycznia 1969 roku w sprawie testamentów wojskowych (Dz.U. nr 7, poz.38).

Testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego.

Nie może być świadkiem przy sporządzeniu testamentu:

-     kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych

-     niewidomy, głuchy lub niemy

-   kto nie może czytać i pisać

-     kto nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament

-   skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania

-     osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść ani małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.

-     jeżeli świadkiem była jedna z osób wymienionych, nieważne jest tylko postanowienie, które jej dotyczy. Jednakże gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament.

Wzór zawiadomienia o testamencie ustnym

ZŁOŻENIE TESTAMENTU

Do czynności w postępowaniu spadkowym, które należą do zakresu działania sądów, wyłącznie właściwy jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania nie ma w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym się znajduje majątek spadkowy lub jego część (sąd spadku). W braku powyższych podstaw sądem spadku jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy

Osoba, u której znajduje się testament, obowiązana jest   złożyć go w sądzie spadku, gdy dowie się o śmierci spadkodawcy. Kto bezzasadnie uchyla się od wykonania powyższego obowiązku, ponosi odpowiedzialność za wynikłą stąd szkodę. Ponadto sąd spadku może nałożyć na uchylającego się grzywnę. W celu stwierdzenia, czy istnieje testament i gdzie się znajduje, sąd spadku może nakazać złożenie oświadczenia w tym przedmiocie, stosując odpowiednio tryb przewidziany do wyjawienia przedmiotów spadkowych. Sąd po wysłuchaniu osoby, u której według uzyskanych wiadomości testament się znajduje, wyda
z urzędu postanowienie nakazujące jej złożenie testamentu w wyznaczonym terminie. Na postanowienie sądu w przedmiocie złożenia testamentu przysługuje zażalenie.

Wzór wniosku o otwarcie i ogłoszenie testamentu

OTWARCIE TESTAMENTU

Sąd otwiera i ogłasza testament, gdy ma dowód śmierci spadkodawcy. O terminie otwarcia
i ogłoszenia nie zawiadamia się osób zainteresowanych, jednakże mogą one być obecne przy tej czynności. Gdy złożono kilka testamentów jednego spadkodawcy, otwiera się i ogłasza wszystkie, a na każdym z nich czyni się wzmiankę o innych. W protokole otwarcia

i ogłoszenia testamentu opisuje się jego stan zewnętrzny oraz wymienia się jego datę, datę złożenia i osobę, która testament złożyła. Na testamencie zamieszcza się datę otwarcia
i ogłoszenia. O dokonanym otwarciu i ogłoszeniu testamentu sąd spadku zawiadamia w miarę możności osoby, których rozrządzenia testamentowe dotyczą, oraz wykonawcę testamentu
i kuratora spadku. Testament wraz z protokołem otwarcia i ogłoszenia przechowuje się
w sądzie spadku.

Wzór wniosku o otwarcie i ogłoszenie testamentu