kategorie pedagogiczne.doc

1.     Kategorie pedagogiczne: podmiotowość, odpowiedzialność, samorealizacja, tolerancja, wyobraźnia.

PODMIOTOWOŚĆ- określa się najczęściej jako wewnętrzne źródło wszelkiej przyczynowości.

W pedagogice mówi się o podmiotowości w relacjach wychowawca – wychowanek. Podmiotem jest ten co podejmuje określony rodzaj aktywności, a przedmiotem ten wobec, którego ta aktywność została zainicjowana.

-wg. Piotra Sztompki:

Podmiotowość- to zdolność d wywierania wpływu na struktury społeczne ( podmiotowość społeczna)

- wg. T Lewowicki

-podmiotowość- to istnienie jakiejś struktury, wewnętrznej organizacji człowieka wielostronnie determinowanej.

- podmiotowość- to świadomość związków z otoczeniem, rozumienia otoczenia i sytuacji w nim powstających oraz umiejętność formowania zadań, programów własnej działalności, sposobu działania.

Podmiotowość, jest to prawo i są to możliwości człowieka podjęcia się świadomego wyboru samego siebie. Jest więc podmiotowość sprowadzana do pojęcia indywidualności, specyficznej tożsamości (czyli tożsamość jest pojęciem szerszym niż podmiotowość), czasem pojęcia świadomości, jaźni, struktury ja".

Według Habermasa podmiotowość - tożsamość, to pewien swoisty rodzaj internalizacji oczekiwań „uogólnionego innego".

W koncepcjach psychologicznych podmiotowości zwraca się uwagę na trzy czynniki:

·         ·         na wewnętrzną strukturę,

·         ·         organizację jednostki, na jej miejsce w otaczającym świecie i relacje z tym światem,

·         ·         oraz na wpływ, jaki jej działalność na ten świat wywiera (Korzeniowski 1993)

Cechy, które tworzą podmiotowość:

- autentyczność

- odwaga w podejmowaniu decyzji i wyrażaniu poglądów

- młodość i hart ducha

- Odpowiedzialność

- intuicja

- obiektywne i realistyczne patrzenie na świat

- umiejętność słuchania i obserwowania: czynne, bierne, empatyczne

- posiadanie jasno określonych celów, ideałów, pragnień

- praco9witość, sumienność

- radość życia i poczucie humoru

- umiejętność dodawania odwagi drugiemu człowiekowi

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

Pojęcie „odpowiedzialność” jest kategorią „{czysto” naukową, ma wymiar praktyczny, rozpatruje się ją na gruncie wielu dyscyplin naukowych, ale brakuje integralnej koncepcji odpowiedzialności.

Odpowiedzialność- wywodzi się z dziedziny prawa rzymskiego, języku łacińskim „responde” czyli ‘odpowiedz za siebie, samoobronę przed sądem’.

Jest to pojecie eschatologiczne, ma podwójne odniesienie: odpowiada się za coś, albo jest się odpowiedzialnym przed kimś (zleceniodawcą , instancją), kto jest źródłem odpowiedzialności.

- wg. Pierre Faucounet:

Odpowiedzialność – jest istotnym elementem treści relacji między sprawcą a czynem, czyli jest stosunkiem sprawcy do kary.

- wg. Kazimierz Sośnicki:

Wyróżnia 3 rodzaje odpowiedzialności: fizyczną, psychologiczna i moralną. Odpowiedzialność fizyczna to odpowiedzialność za wykonanie czynu, odpowiedzialność psychologiczna występuje wtedy gdy, gdy negatywne działanie wypływa  cech negatywnych jednostki, odpowiedzialność moralna dotyczy sytuacji potencjalnych, a nie fizycznych , realnych. 

- na gruncie wychowania rozpatruje się odpowiedzialność w różnych kontekstach. Bowiem odpowiedzialne funkcjonowanie w świeci społecznym jest jednym z wymiarów dojrzałości człowieka. Uczenie ludzi bycia odpowiedzialnym należy tez do podstawowych kwestii pedagogicznych.

SAMOREALIZACJA

Samorealizowanie się to stawanie się wszystkim, kim jesteśmy w stanie być; realizowanie samego siebie; własny udział jednostki w wyzwalaniu pewnej formy aktywności życiowej.

     Samorealizacja- cecha, postawa, proces, kategoria pedagogiczna (człowiek wierzy w siebie i w swoje możliwości). Samorozwój, spełnianie się, samokształcenie, kreowanie się, doskonalenie siebie, samowiedza, samokontrola.

-wg. Górniewicza:

Samorealizacja jest procesem aktualizowania potencjalnych zdolności człowieka i osiągania w toku tego procesu poczucia szczęśliwości.

- wg. Maslowa:

Cechy sprzyjające samorealizacji:

·         Obiektywne odbieranie rzeczywistości

·         Akceptacja siebie i otoczenia

·         Spontaniczność, prostota i naturalność w zachowaniu

·         Dystans wobec rzeczywistości, potrzeba prywatności

·         Niezależność od otoczenia

·         Ciągła świeżość ocen ; doznania, uniesienia, fascynacja

·         Poczucie wspólnoty z rodzajem ludzkim, głębokie przyjaźnie

·         Tolerancja inności

·         Wyraźne standardy moralne (co jest dobre, a co złe)

·         Poczucie humoru, twórcze spojrzenie na świat,

TOLERANCJA

Wywodzi się z języka greckiego „tolero-are” ozn. cierpliwa wytrwałość.

Tolerancja (wg. PWN):

- w znaczeniu szerokim ozn. Wyrozumiałość, pobłażanie dla cudzych poglądów, upodobań, wierzeń, mimo, że są odmienne od tego, co się samemu uważa za słuszne lub prawdziwe.

- tolerancja wobec poglądów może być szersza niż tolerancja wobec działań.

Trzy znaczenia pojęcia tolerancja wg. I. Lazari – Pawłowska:

1.      Tolerancja negatywna: oznacza brak interwencji, znoszenie czyichś zachowań i poglądów, mimo negatywnej ich ocen przez osobę tolerancyjna. Przyczynami mogą być: obojętność, poczucie przewagi nad innymi ludźmi, , pragnienie harmonijnego współżycia społecznego.

2.      Tolerancja jako wartość pozytywna: pojawia się gdy ludzie przyjmują postawę tolerancji ze względu na treści, do których się ona odnosi. Jednostka tolerancyjna stara się „ czynić tolerancję”, to znaczy, że jest aktywna w tym działaniu. Jednostka tolerancyjna wyraża zrozumienie i szacunek dla odmienności innych ludzi, ich poglądów i zachowań.

3.      Tolerancja jako brak przymusu: jednostka tolerancyjna nie narzuca innym swojego zdania lub sposobu rozumienia świata. Stara się wnikać w tok rozumowania innych nie narzucając im swoich kryteriów analizy i oceny rzeczywistości społecznej, stwarza swojemu partnerowi obszar wolności.

Tolerancja- umiejętność łączenia ze sobą dwóch odmiennych postaw, czyli brak interwencji mimo negatywnego nastawienia w subiektywnej ocenie. A także umiejętność partnerskiego traktowania ludzi, którzy maja odmienne potrzeby, wartości.

WYOBRAŹNIA

   Wyobraźnia- to zdolność człowieka w kreowaniu obrazów umysłowych o różnym stopniu oryginalności.

   Wyobraźnia – (wg. Wincentego Okonia) to fantazja, proces psychiczny polegający na tworzeniu nowych wyobrażeń i myśli na podstawie posiadanej wiedzy i doświadczenia.

   Wyobraźnia- (wg. John Dewey) jest obecna wszędzie ta gdzie rzeczy dobrze znajome nabierają cech nowości, gdzie to co doświadczane staje się zagadkowe i intrygujące.

- w pedagogice zagadnienie wyobraźni dotyczy wyobraźni uczniów i jej kształtowania jako celu działalności dydaktyczno- wychowawczej szkoły, a następnie wyobraźni podmiotu procesu nauczania i wychowania czyli wyobraźni nauczyciela, który wykorzystuje tę dyspozycję w swojej codziennej działalności. Ważne SA także zagadnienia wyobraźni pedagogicznej, będącej częścią wyobraźni moralnej.

3. Wychowanie jako działanie komunikacyjne oraz pakt kulturowy.

·         Wychowanie jest sztuką kontaktu między nauczycielem – wychowawcą a uczniem – wychowankiem. Skuteczne – wymaga osiągania założonych celów.

·         Aby skutecznie się komunikować, wychowawca powinien: wiedzieć kiedy i jak ludzi słuchać; wiedzieć kiedy i jak z ludźmi rozmawiać; tak rozwiązywać problemy, by nikt nie czuł się dotknięty z powodu porażki; zbudować i utrzymywać otwarty dialog. Służą porozumieniu i zaufaniu narzędzia skutecznej komunikacji:

- pytania: mogą być konstruktywne i nie. Konstruktywne są wtedy, kiedy służą zdobywaniu wiedzy o faktach, otwierają dyskusję, odkrywają uczucia innych ludzi, pogłębiają wątek rozmowy. Ale mogą być też pytania nie konstruktywne, kiedy zawierają tezę, którą pytany winien potwierdzić, mają zmusić odpowiadającego do ujawnienia czegoś istotnego poprzez odpowiadanie na pozornie niewinne pytanie, kiedy jedno pytanie zawiera kilka, kiedy wprowadzają pytanego w błąd;

- aktywne słuchanie, w tym stosowanie parafrazy: powtórzenie własnymi słowami kluczowej treści zawartej w wypowiedzi partnera, dzięki czemu rozmówca czuje się słuchany, a słuchacz ma pewność, że dobrze rozumie usłyszaną wypowiedź, przy okazji porządkując rozmowę. Ale można także przy parafrazie popełniać błędy, kiedy jest ona interpretowaniem, kiedy próbuje się parafrazować oczywistości i stanowiska, kiedy nie daje się rozmówcy możliwości potwierdzenia lub zaprzeczenia, że został właściwie zrozumiany;

- komunikat „ja”;

- informacja zwrotna;

- właściwa ekspresja. Komunikat wychowawcy powinien być wsparciem – bez ogólnych etykietek, sarkazmu, wywlekania przeszłości, negatywnych porównań, osądzania, gróźb. Powinien być bezpośredni – mówić wprost o tym, o czym ma mówić, a także natychmiastowy, nie odroczony w czasie. Powinien jasno wyrażać myśl, pragnienia i uczucia, rozdzielać obserwacje i myśli.

·         Wychowanie przekazuje jednostkom dziedzictwo kulturowe, wzory zachowań - utrzymuje ciągłość kulturową społeczeństw, a jednocześnie przygotowuje do uczestnictwa i przekształcania rzeczywistości społecznej.

·         Pedagogika emancypacyjna. Emancypacja tu oznacza wyzwolenie sie spod władzy społecznej dominacji i zależności (np. despotyzm, represje, niesprawiedliwość stosunków społecznych, irracjonalizm) ku swobodnemu wyrażaniu własnych, autentycznych potrzeb, równości szans, prawie do samostanowienia, do samoregulacji, do wychowania wolnego od przemocy i wzmacniającego siłę JA. Emancypacja jest komunikacją toteż i wychowanie jest działaniem komunikacyjnym, interakcjonistycznym,

·         Pedagogika kultury.  Kultura posiada byt obiektywny, lecz istnieje dzięki temu, że ludzie ją przeżywają. Dzięki przeżywaniu i przetwarzaniu wartości kulturowych kształtuje się w człowieku jedność (struktura, forma) duchowa, zwana jego osobowością. Każda osobowość nastawiona jest na przeżywanie w swoisty dla siebie sposób pewnych dziedzin kultury.

·         wychowanie odbywa się w interakcji, tj. współdziałania ze sobą wychowawcy i wychowanka na zasadzie obopólnej wzajemności. Wychowanek godnym partnerem wychowawcy, nie jest i nie może być jedynie przedmiotem zewnętrznych oddziaływań – jest też podmiotem własnego działania, zasługującym na wysłuchanie go i dialog.

·         Autor koncepcji dialogu w wychowaniu wprowadza cztery kategorie pedagogiczne, które mają pomóc wychowawcom odkrywać wartości i towarzyszyć młodym w ich codziennym życiu. Są to: autentyczność, zaangażowanie, dialog, spotkanie. Te cztery kategorie pedagogiczne odpowiednio kształtują proces pedagogiczny i pomagają zdobyć potrójny cel wychowawczy: wychowanie do autentyzmu, dialogu i zaangażowania. Bo według ks. Tarnowskiego wychowanie ujęte personalistycznie zmierza do rozwoju osoby ludzkiej, a należy uwzględnić te czynniki, które mogą się przyczynić do osiągnięcia celu. Wychowawca wchodzi w dialog z wychowankiem, gdy szanuje wolność wychowanka, próbuje z nim rozmawiać i wchodzić w jego egzystencję.

·         Wychowanie przez dialog w sposób najpełniejszy stawia w centrum

człowieka oraz zapewnia mu wzrastanie w atmosferze wzajemnego szacunku,

potrzebnego na drodze poszukiwania prawdy o sobie i świecie

Dialog w filozofującej teorii pedagogicznej traktowany jest jako podstawa

interpretacji każdej sytuacji edukacyjnej, a pojmuje się go w sposób

hermeneutyczny, jako wysiłek rozumienia, nieustające zmierzanie do

poznawania świata i człowieka, a także podstawę porozumienia

i doświadczenia drugiej osoby. Tak rozumiany dialog ma w równym stopniu

objąć nauczyciela i ucznia, których funkcjonowanie na lekcji określa się jako

otwarty, procesualny, krytyczny i wewnętrznie skontrastowany sposób myślenia

oraz sposób bycia..

·         Podstawowe założenia wychowania bez porażek zakładają stosowanie czterech podstawowych technik w komunikacji wychowawca - wychowanek: słuchanie bierne, zaakcentowanie uwagi, otwieracze i zachęty, słuchanie aktywne.

·         W podmiotowości: dwie strony w procesie wychowania czyli wychowanka i wychowawcę ujmuje się raz jako podmiot, a raz jako przedmiot oddziaływań. Wychowanie nie może się odbywać poza podmiotowością, bowiem jest w swej istocie tworzeniem owej podmiotowości.

·         Samorealizację w pedagogice rozumie się jako cel wychowania i kształcenia oraz pena właściwość człowieka, dzięki której on osiąga poczucie szczęścia, spełnienia swoich marzeń, zdolności, odczuwa radość egzystencji w świecie