Model pracy z uczniem szczególnie uzdolnionym.pdf

12.

MODEL

PRACY

UCZNIEMSZCZEGÓLNIE

UZDOLNIONYM

dr Małgorzata Jabłonowska

dr Joanna Łukasiewicz-Wieleba

POZIOM DIAGNOSTYCZNY

Identyfikacja specjalnych potrzeb edukacyjnych ucznia szczególnie uzdolnionego

Jakie informacje i zalecenia mogą być zawarte w opinii na temat ucznia szczególnie uzdol-

nionego?

Podstawowe akty prawne dotyczące uczniów szczególnie uzdolnionych w zakresie

diagnozy, nauczania i promocji (wg stanu na dzień 31.08.2010):

1. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (DzU z 2004 r. Nr 256, poz. 2572,

z późn. zm.)

2. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 19 grudnia 2001 r.

w sprawie warunków i trybu udzielania zezwoleń na indywidualny program lub tok

nauki oraz organizacji indywidualnego programu lub toku nauki (DzU z 2002 r., Nr 3,

poz. 28).

3. Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 25 marca 2010 r.

w sprawie warunków i trybu udzielania zezwoleń na indywidualny program lub tok

nauki oraz organizacji indywidualnego programu i toku nauki w szkołach artystycz-

nych nierealizujących kształcenia ogólnego (DzU z 2010 r. Nr 61, poz. 381).

4. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 29 stycznia 2002 r.

w sprawie organizacji oraz sposobu przeprowadzania konkursów, turniejów i olimpiad

(DzU z 2002 r., Nr 13, poz. 125, z późn.zm.).

5. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie

warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy

oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych

(DzU z 2007 r., Nr 83, poz. 562, z późn.zm.).

6. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 czerwca 2005 r. w sprawie stypen-

diów Prezesa Rady Ministrów, ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania

oraz ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego

(DzU 2005 r., Nr 106, poz. 890).

277

7. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 30 lipca 2002 r.

w sprawie warunków tworzenia, organizacji oraz działania klas i szkół sportowych

oraz szkół mistrzostwa sportowego (DzU z 2002 r., Nr 126, poz. 1078).

Ważnym zadaniem nauczyciela jest 1) rozwijanie zdolności wszystkich uczniów, nie-

zależnie od ich poziomu 2) prowadzenie rozpoznania uczniów posiadających szczególne

uzdolnienia, identyfikacja ich specjalnych potrzeb edukacyjnych oraz prowadzenie działań

mających na celu zaspokojenie tych potrzeb oraz zapewnienie jak najpełniejszego rozwoju

uczniom. Polski system kształcenia nie nakłada obowiązku realizacji procedur selekcyjnych,

prowadzących do wyłonienia uczniów szczególnie uzdolnionych. Są kraje europejskie

(o czym donosi raport EURIDICE) 37 , w których badanie wszystkich dzieci pod kątem uzdol-

nień jest obowiązkowe oraz takie, które zdecydowanie unikają jakiegokolwiek podkreślania

różnic indywidualnych. Przyjęta polityka edukacyjna skutkuje również wprowadzaniem spe-

cjalnych rozwiązań prawnych oraz praktycznych. Uczeń o wysokim poziomie zdolności

ogólnych lub kierunkowych w polskich zapisach prawnych uzyskuje określenie: zdolny,

uzdolniony, szczególnie uzdolniony lub o wybitnych uzdolnieniach jednokierunkowych.

W niniejszym opracowaniu w odniesieniu do takich uczniów będzie stosowane zazwyczaj

określenie „uczeń szczególnie uzdolniony” lub zamiennie pojęcia przywołane powyżej.

W Polsce rozpoznawanie zdolności zazwyczaj odbywa się w sposób nieformalny w domu lub

szkole. Jednak nauczyciele i rodzice, widząc pewne predyspozycje dziecka i specjalne potrze-

by edukacyjne, mogą podejmować działania mające na celu przeprowadzenie pełnej diagno-

zy. Rozwiązania tego nie stosuje się powszechnie. Opinia poradni psychologiczno-

pedagogicznej jest konieczna w wypadku ubiegania się przez ucznia o zgodę na indywidualny

tok lub program nauczania. W opinii znajduje się między innymi diagnoza w zakresie możli-

wości rozwojowych i potencjału ucznia. Ponadto opinia zawiera zalecenia w zakresie rozwi-

jania potencjalnych możliwości i mocnych stron ucznia, form stymulacji i innych form pomo-

cy psychologiczno-pedagogicznej. W przypadku dziecka szczególnie uzdolnionego określony

jest poziom rozwoju intelektualnego, poziom rozwoju poszczególnych funkcji poznawczych,

cechy funkcjonowania ucznia, opis jego zainteresowań, planów i dotychczasowych osiągnięć.

Dobór narzędzi do badań i aspektów podlegających analizie pozostaje w decyzji psychologów

prowadzących badania. Aby możliwie skutecznie scharakteryzować ucznia szczególnie uzdol-

nionego warto, oprócz badania zdolności ogólnych (inteligencji), poddać analizie aspekty

związane z predyspozycjami i postawą twórczą, motywacją, pamięcią, uwagą, inteligencją

37 Raport EURIDICE z 2008r. Wspieranie rozwoju uczniów zdolnych: specjalne rozwiązania stosowane

w szkołach w Europie, http://www.eurydice.org.pl/files/zdolny.pdf, data przejrzenia 31.08.2010.

278

emocjonalną, samooceną, funkcjonowaniem społecznym, stylem uczenia się oraz wybranymi

uzdolnieniami.

Charakterystyka ucznia szczególnie uzdolnionego

Jakie są uwarunkowania psychofizyczne funkcjonowania ucznia szczególnie uzdolnionego?

Zdolności można zdefiniować jako różnice indywidualne, które sprawiają, że przy jedna-

kowej motywacji i uprzednim przygotowaniu poszczególni ludzie osiągają w porównywalnych

warunkach zewnętrznych niejednakowe rezultaty w uczeniu się i działaniu 38 .

Zdolności mogą być rozumiane jako sprawniejsze wykonywanie określonych czynno-

ści w stosunku do innych , wrodzone predyspozycje do wykonywania określonych działań lub

jako uwarunkowane wewnętrznie i najczęściej wrodzone możliwości sprawnego działania –

w sensie określonych predyspozycji i postawy 39 .

Najprostszy podział wyróżnia: zdolności ogólne, których wyznacznikiem jest

przede wszystkim inteligencja i myślenie, a także spostrzeganie, zapamiętywanie (wyuczal-

ność), wyobraźnia, sprawność ruchowa (zręczność), wrażliwość emocjonalna oraz zdolno-

ści specjalne, związane z określoną dziedziną (lub dziedzinami). Przykładowy podział

zdolności specjalnych jest następujący: organizacyjne, poznawcze, produkcyjne, artystyczne,

wychowawcze, opiekuńcze, usługowe, porządkowe, sportowe, przy czym w ich obrębie rów-

nież występuje duże zróżnicowanie 40 lub według innego podziału: muzyczne, plastyczne,

techniczne, językowe i literackie, matematyczne, przyrodnicze i twórcze.

Różnice w zdolnościach ujawniają się między innymi w czasie przeznaczonym na

wykonanie określonych czynności, w jakości uzyskanych wyników oraz ilości popełnionych

w czasie pracy błędów.

Uczeń jest uznawany za zdolnego jeśli posiada wysokie zdolności ogólne, uzdolnienia

kierunkowe, predyspozycje twórcze oraz charakteryzuje się wysokim zaangażowaniem zada-

niowym 41 .

Zdaniem T. Lewowickiego 42 za ucznia zdolnego można uznać takiego, który posiada

co najmniej jedną z czterech wymienionych cech:

38 T. Tomaszewski, (red.), Psychologia . Warszawa 1977.

39 D. Czelakowska, Inteligencja i zdolności twórcze dzieci w początkowym okresie edukacji. Oficyna

Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007.

40 W. Szewczuk, Psychologia . WSiP, Warszawa 1990.

41 J.S. Renzulli, The three – ring conception of giftednees: a developmental model for creative pro-

ducitivity. W: R.J. Stenberg J.E. Davidson (red.), Conception of giftedness. London, New York: Cambridge

Univercity Press s. 53–93.

279

1) wysoki poziom zdolności ogólnych, inteligencji (I. I. = 120 i więcej),

2) wysoki poziom zdolności specjalnych – uzdolnień,

3) wysokie osiągnięcia lub możliwości takich osiągnięć w nauce bądź innych dziedzi-

nach działalności wartościowej społecznie,

4) osiągnięcia oryginalne i twórcze lub możliwości takich osiągnięć.

Warto podkreślić, że wysokie oceny szkolne nie mogą być (chociaż niestety często

obecnie są) traktowane jako jedyny (główny) wyznacznik uzdolnień. Zdarzają się uczniowie,

dla których ocena szkolna nie jest czynnikiem motywującym ani ważnym, a ich uzdolnienia

znajdują swoją realizację w niezauważanych przez szkołę dziedzinach.

***

Uczniów zdolnych charakteryzuje 43 :

w sferze poznawczej – ciekawość i aktywność poznawcza, dokładność, dociekliwość,

umiejętność obserwacji, otwartość na nowość, umiejętność zadawania pytań, wielość za-

interesowań, obszerna wiedza z różnych dziedzin, ukierunkowane uzdolnienia i pasje; do-

skonała pamięć, umiejętność kojarzenia, rozumowania i wyciągania wniosków, samo-

dzielność w zdobywaniu wiedzy, zdolność do skupienia uwagi; żywa wyobraźnia,

wytwarzanie oryginalnych pomysłów, dokonywanie nietypowych skojarzeń, potrzeba

ekspresji w różnych formach; bogate słownictwo, niezależność własnych sądów;

w sferze społeczno-emocjonalnej – otwartość i wrażliwość na potrzeby innych, odpo-

wiedzialność, poczucie obowiązku; odseparowanie się od aktywności społecznej

i skupienie na własnych zadaniach, brak potrzeby integracji z grupą, silna motywacja

wewnętrzna, introwersja i często krytyczne nastawienie do szkolnego procesu dydak-

tyczno-wychowawczego, wytrwałość, poczucie własnej wartości i skłonność do domi-

nacji, bezkompromisowość, przywiązanie do własnych idei, dążenie do rozwoju wła-

snej osobowości, trafna samoocena; specyficzne poczucie humoru, preferowanie

towarzystwa dorosłych lub starszych kolegów przy równoczesnej umiejętności przy-

stosowania się do grupy rówieśniczej.

Możliwe trudności edukacyjne 44 – wysokie uzdolnienia nie są gwarancją osiągania wysokich

wyników w szkole (udziałem uczniów zdolnych często jest syndrom nieadekwatnych osią-

42 T. Lewowicki, Kształcenie uczniów zdolnych . WSiP, Warszawa 1986.

43 Czelakowska, dz.cyt.

44 Czelakowska, dz. cyt.; B. Dyrda, Syndrom nieadekwatnych osiągnięć jako niepowodzenie szkolne

uczniów zdolnych. Diagnoza i terapia. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2000.

280

gnięć, czyli rozbieżność pomiędzy potencjalnymi możliwościami a faktycznymi osiągnięcia-

mi, który może być spowodowany:

czynnikami wewnętrznymi, takimi jak – wyższy poziom inteligencji, niechęć do przyj-

mowania wiedzy z wykorzystaniem metod podających, werbalnych, brak motywacji do

nauki treści uznawanych za nieciekawe, nieumiejętność uczenia się, absencja w szkole,

nieumiejętność samodzielnej pracy, lenistwo, niezdyscyplinowanie, chorowitość;

czynnikami społecznymi, do których należą – brak zrozumienia potrzeb poznawczo-

emocjonalnych ze strony rodziny, nauczycieli i rówieśników, negatywny wpływ grupy

rówieśniczej, niski status społeczny rodziny, ubóstwo, rozbicie rodziny, zaburzona

komunikacja, niewłaściwe postawy rodziców (nadopiekuńczość lub wrogość, odrzu-

cenie lub brak zainteresowania, niekonsekwencja, rozpieszczanie, sprzeczność wyma-

gań, nieadekwatność oczekiwań, niezrównoważenie, obdarowanie dzieci nadmierną

władzą, powodowanie konfliktów lub napięć);

czynnikami związanymi z procesem dydaktyczno-wychowawczym, takimi jak – zła

organizacja i przebieg procesu kształcenia, brak indywidualizacji kształcenia, nieade-

kwatna postawa nauczyciela – brak zainteresowania uczniem lub negatywne jego trak-

towanie; stosowanie negatywnych wzmocnień (złe oceny, komentarze, ośmieszanie,

etykietowanie, np. „niesforne, złośliwe, nieznośne” itp.), dominacja metod podają-

cych, zbyt niskie wymagania względem uczniów, zbyt łatwe zadania, niesprecyzowa-

ne cele nauczania lub ustalenie celów nierealnych, brak odpowiedniej diagnozy psy-

cho-społecznej lub brak przygotowania do pracy z uczniem zdolnym, nieadekwatne

wymagania, uleganie efektowi samospełniającego się proroctwa związanemu z ocze-

kiwaniami nauczycielskimi względem uczniów.

Biorąc pod uwagę różnorodność dziecięcych uzdolnień (tak w zakresie czasu ich po-

jawienia się, obszarach aktywności, poziomie możliwości), różnych postaw społecznych (wy-

nikających z wychowania – nie będących efektem uzdolnień), a także różnych trudności, któ-

rych doświadczają uczniowie szczególnie uzdolnieni należy podkreślić, iż każdy uczeń

uzdolniony jest inny i nie należy doszukiwać się w jego zachowaniu wszystkich wy-

mienionych dotychczas cech.

Przeprowadzone rozpoznanie ma pozwolić na odróżnienie ucznia szczególnie uzdol-

nionego od ucznia o przeciętnych zdolnościach, charakteryzującego się wysoką skutecznością

w realizacji obowiązków szkolnych oraz od ucznia posiadającego zaradnych rodziców, którzy

chcą niezależnie od jego predyspozycji zapewnić mu jak najwięcej zajęć i jak najwyższe noty.

Jest to bardzo ważne, gdyż błędne rozpoznanie może doprowadzić do tego, że stawiane

281

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: