Socjologia wychowania, edukacji i oświaty.pdf

SOCJOLOGIA WYCHOWANIA, EDUKACJI I O Ś WIATY

1. Socjologia wychowania jako jeden z najlepiej i najbardziej rozwini ę tych działów socjologii

ogólnej

2. Zakres socjologii wychowania

SOCJOLOGIA WYCHOWANIA , jedna z dziedzin socjologii ściśle związana z pedagogiką

społeczną, zajmująca się wychowaniem jako procesem społecznym. Socjologia wychowawcza bada m.in.

środowiskowe uwarunkowania szkoły, rodziny, grup rówieśniczych, funkcjonowanie róŜnych środowisk

wychowawczych, zmiany celów i treści wychowania społecznego.

Przedmiotem badań społeczna rzeczywisto ść wychowawcza , którą tworzą:

Czynności społeczne teorie działania społecznego

Stosunki społeczne teorie stosunków społecznych

Indywidua społeczne (osoby i grupy społeczne)

teorie osobowości

Przedmiot badań socjologii wychowania:

- zbiorowości społeczne, zjawiska i procesy wychowawcze;

- instytucje wychowawcze;

- społeczno-kulturowy przebieg procesu wychowania i zachowania;

- ich efektywność i jakość

3 . Zwi ą zek socjologii z pedagogik ą

PEDAGOGIKA , nauka o wychowaniu, teoria działalności wychowawczej. Na jej gruncie

formułuje się cele, treści, metody, środki i formy organizacyjne procesu wychowawczego. Pedagogika

odnosi się głównie do młodego pokolenia, które dzięki oddziaływaniom wychowawczym winno osiągnąć

optymalny rozwój osobowości, ukształtować wiedzę o rzeczywistości, przygotować się do

funkcjonowania w Ŝyciu społecznym.

Do głównych instytucji takiego wychowania zalicza się: rodzin ę , przedszkole i szkoł ę. Obecnie

zakres zainteresowań pedagogiki jest o wiele szerszy i obejmuje: samowychowanie i samokształcenie

młodzieŜy i dorosłych, oddziaływanie wychowawcze instytucji wychowania pozaszkolnego, głównie:

środków masowej komunikacji, organizacji młodzieŜowych, placówek kulturalnych (teatrów, klubów,

muzeów i in.), instytucji wychowania religijnego itp.

Do najwaŜniejszych teorii pedagogicznych zalicza się:

1) NATURALIZM PEDAGOGICZNY - opartą na przesłankach atawistycznych koncepcję

swobodnego, naturalnego wychowania, polegającą na dostosowaniu się wychowawcy do naturalnego,

spontanicznego rozwoju wychowanka. Najdalej idącym kierunkiem naturalistycznym jest pajdocentryzm

przyznający dziecku centralną pozycję w procesie wychowania ze względu na doskonałość jego

wrodzonych predyspozycji.

2) SOCJOLOGIZM PEDAGOGICZNY - kierunek przeciwstawny teoriom naturalistycznym,

traktujący zjawiska pedagogiczne wyłącznie w relacjach oddziaływania środowiska społecznego i

uwzględniający takŜe wrodzone zadatki jednostki.

SOCJOLOGIZM PEDAGOGICZNY , kierunek pedagogiczny ujmujący proces wychowawczy

wyłącznie jako skutek oddziaływania społeczeństwa na jednostki i grupy społeczne. Skrajny socjologizm

pedagogiczny zalicza pedagogikę do nauk socjologicznych, wychowanie zaś traktuje jako metodyczne

uspołecznianie dzieci i młodzieŜy. Do najwybitniejszych przedstawicieli tego kierunku naleŜą E.

Durkheim i F. Znaniecki.

DURKHEIM EMILE (1858-1917), socjolog i pedagog francuski. Od 1887 profesor uniwersytetu w

Bordeaux (pierwszej we Francji katedry socjologii). Od 1902 profesor pedagogiki i socjologii Sorbony i

innych uczelni.

Durkheim był twórcą francuskiej szkoły socjologicznej i przedstawicielem socjologizmu pedagogicznego .

UwaŜał wychowanie za ogół wpływów skierowanych przez społeczeństwo na jednostki celem

rozwinięcia takich cech, które są przez społeczeństwo poŜądane. Główne prace: De la division du travail

social (1893), Zasady metody socjologicznej (1895, wydanie polskie 1970), Education et socjologie

(1922).

ZNANIECKI FLORIAN WITOLD (1882-1958), filozof i socjolog. Jeden z głównych przedstawicieli

tzw, socjologii humanistycznej. W 1902 rozpoczął studia na UW, skąd w 1903 został relegowany za

udział w studenckich protestach przeciwko ograniczaniu swobód akademickich. 1904-1909 przebywał

poza krajem, w Szwajcarii, Francji, Algerii. Studiował filozofię i socjologię w Genewie, Zurychu i

ParyŜu, stykając się tam m.in. z H. Bergsonem i E. Durkheimem. W 1910 uzyskał stopień doktora na UJ.

W 1914 wyjechał do USA, 1917-1919 wykładał na uniwersytecie w Chicago. 1920-1939 profesor

uniwersytetu w Poznaniu, 1940-1950 - University of Illinois w Urbana. 1953-1954 przewodniczący

Amerykańskiego Towarzystwa Socjologicznego. ZałoŜyciel Instytutu Socjologicznego w Poznaniu (1921)

oraz czasopisma Przegl ą d Socjologiczny (1930). Swój pogląd na świat Znaniecki określał mianem

"kulturalizmu". Podkreślał, iŜ rzeczywistość składa się z wielu porządków, nie tylko fizyczno-

przyrodniczego, ale i psychicznego, społecznego, idealnego. Sformułował zasadę tzw. współczynnika

humanistycznego, która głosiła, Ŝe zjawiska społeczne naleŜy traktować jako przedmiot

czyichś czynności. Wymagał, by badacz spoglądał na penetrowaną przez siebie rzeczywistość oczami jej

uczestników, a nie z jakiegoś absolutnego punktu widzenia.

Stworzył i jako pierwszy zastosował w socjologii metodę dokumentów osobistych (gromadzenie

danych o Ŝyciu społecznym zawartych w autobiografiach, pamiętnikach, listach itp.). Interesował się

przyczynami upadku cywilizacji zachodniej.

Niektóre prace: Zagadnienia warto ś ci w filozofii (1910), Chłop polski w Europie i Ameryce (wspólnie z

W.I. Thomasem. Tom 1-5 1918-1920, wydanie polskie 1976), Rzeczywisto ść kulturowa (1919, wydanie

polskie 1991), Upadek cywilizacji zachodniej. Szkice z pogranicza filozofii kultury i socjologii (1921),

Wst ę p do socjologii (1922), Socjologia wychowania (tom 1-2 1928-1930), Miasto w ś wiadomo ś ci jego

obywateli (1931), Ludzie tera ź niejsi a cywilizacja przyszło ś ci (1935), Społeczne role uczonych (1940,

wydanie polskie w wyborze 1984), Nauki o kulturze. Narodziny i rozwój (1952, wydanie polskie 1971),

Współczesne narody (1952, wydanie polskie 1990).

3) TEORI Ę KONWERGENCJI (DWÓCH CZYNNIKÓW) , zmierzającą do usunięcia krańcowości z

poglądów naturalistycznych i socjologicznych oraz opierającą działalność pedagogiczną zarówno na

oddziaływaniu środowiska społecznego, jak i wrodzonych zadatkach jednostki.

4) PEDAGOGIK Ę KULTURY - kierunek, który opiera proces wychowawczy na przeŜywaniu i

przyswajaniu przez jednostkę wartości kulturowych stworzonych przez cywilizację.

Przy formułowaniu dyrektyw wychowawczych pedagogika korzysta z dorobku wielu nauk, m.in.:

filozofii, psychologii, socjologii, etyki, biologii, antropologii, informatyki, ekonomii. Pedagogika

wyodrębniła szereg dyscyplin pedagogicznych: pedagogikę ogólną, teorię wychowania, dydaktykę,

pedagogikę specjalną, pedagogikę społeczną, andragogikę, pedagogikę porównawczą (nauka o systemach

oświatowych), pedagogikę kształcenia zawodowego, pedeutologię (nauka dotycząca nauczyciela), historię

oświaty i wychowania.

Procesy socjalizacyjne a działy pedagogiki:

Socjalizacja pierwotna - adolescencja - socjalizacja wtórna

Uspołecznienie dzieci

Uspołecznienie dorosłych

PAJDOCENTRYZM , w pedagogice pogląd przyznający dziecku centralne miejsce w procesie

wychowawczym. Wynika z przekonania o decydującym wpływie na rozwój człowieka cech i zdolności

wrodzonych. Zgodnie z nim wychowanie powinno sprowadzać się do opieki nad naturalnym (nie

krępowanym) rozwojem dziecka.

Pajdocentryzm nie docenia znaczenia i wpływu rzeczywistości politycznej, społecznej i kulturalnej ani teŜ

dominującej roli wychowawcy.

ANDRAGOGIKA , teoria oświaty dorosłych, pedagogika dorosłych. Dział pedagogiki zajmujący się

zagadnieniami związanymi z procesem wychowywania ludzi dorosłych.

4. Społeczne aspekty wychowania

WYCHOWANIE , całokształt wpływów i oddziaływań środowiska społecznego oraz

przyrodniczego na człowieka, kształtujących jego rozwój i osobowość oraz przygotowujących go do Ŝycia

w społeczeństwie.

We współczesnej pedagogice uŜywa się terminu wychowanie w węŜszym znaczeniu tego słowa - jako

świadome, zamierzone i specyficzne działania osób (wychowawców), których celem jest osiągnięcie

względnie trwałych zmian w osobowości jednostki (wychowanka). Zmiany te obejmują zarówno sferę

poznawczo-instrumentalną, pozwalającą na poznanie i przekształcanie rzeczywistości, jak i stronę

aksjologiczną, kształtującą stosunek człowieka do świata i ludzi, jego przekonania, system wartości itp.

W pedagogice uŜywa się pojęcia wychowanie w trzech znaczeniach:

1) jako proces - rodzaj działalności ludzkiej, polegającej na wywoływaniu zmian w osobowości

człowieka,

2) jako stan - ogół zjawisk określających przebieg, cele, metody, środki i warunki wychowania,

3) jako wynik - suma następstw wyraŜająca się w zmianie osobowości człowieka i w stopniu

przygotowania go do Ŝycia społecznego.

RozróŜnia się wychowanie: umysłowe, moralne, społeczne, estetyczne i fizyczne, a takŜe

samowychowanie

Podstawowe dziedziny bada ń socjologii edukacji :

1. wychowanie jako zjawisko społeczne;

2. wychowanie a społeczeństwo;

3. wychowanie a demografia;

4. struktura społeczna szkoły;

5. ekologia wychowania;

6. stratyfikacja społeczna a szkoła;

7. wychowanie a procesy społeczne ( rywalizacji, kooperacji, konflikty, akomodacji);

8. uspołecznienie jako element socjalizacji;

9. zachowania dewiacyjne w szkole;

10. dynamika grup w wychowaniu;

11. czynniki determinujące programy nauczania;

12. społeczność lokalna a szkoła;

13. wychowanie a odpowiedzialność;

14. dylematy i kontrowersje wychowania;

15. wychowanie zdrowotne;

16. edukacja a demokracja i polityka;

17. wychowania do i dla przyszłości.

5. Elementy procesu wychowania

Ś rodowisko i podmioty wychowania: wychowawcy i wychowankowie

Ś RODOWISKO SPOŁECZNE , względnie trwały układ jednostek, grup społecznych i innych

zbiorowości ludzkich oddziałujących na rozwój, zachowanie się i aktywność człowieka. Szczególne

znaczenie dla funkcjonowania jednostki mają takie składniki środowiska społecznego, jak:

1) rozmieszczenie zbiorowości decydujące o częstotliwości i róŜnorodności kontaktów międzyludzkich.

2) poziom wykształcenia jednostek i grup najsilniej powiązanych z osobnikiem.

3) pozycja społeczna jednostek i grup, które mają wpływ na ekonomiczny i kulturalny poziom Ŝycia

jednostki

SYSTEM O Ś WIATOWY , ogół powiązanych ze sobą placówek i instytucji wychowania bezpośredniego

i pośredniego umoŜliwiających zdobycie przez obywateli wykształcenia ogólnego i zawodowego oraz

zapewniających im wszechstronny rozwój osobowości.

EDUKACJA , pojęcie szerokie - oznacza wychowanie - jako kształcenie człowieka (przede wszystkim

dziecka do osiągnięcia dorosło ś ci ). obejmuje aspekty: intelektualny, psychologiczny, moralny.

Celami edukacji są: uczenie przystosowywania do Ŝycia w społeczeństwie, kształtowania wolnego i

osobistego sądu.

KSZTAŁCENIE , ogół czynności i procesów umoŜliwiających ludziom poznanie przyrody,

społeczeństwa i kultury, osiąganie wszechstronnego rozwoju fizycznego i umysłowego a takŜe zdobycie

poŜądanych kwalifikacji zawodowych. Proces kształcenia jest organizowany przez określone instytucje i

wówczas jego cele wyznaczane są zgodnie z obowiązującą w danym społeczeństwie koncepcją

wykształcenia. Kształcenie moŜe być podejmowane przez jednostkę samorzutnie, zgodnie z

indywidualnymi potrzebami i przybiera wtedy formę samokształcenia. Rezultatem kształcenia jest

wykształcenie

SAMOWYCHOWANIE , samorzutne kształtowanie i doskonalenie własnych postaw, charakteru,

poglądu na świat, zdolności, zazwyczaj zgodne z przyjętymi wzorcami osobowości (np. postaciami

historycznymi, bohaterami literackimi, ludźmi wyróŜniającymi się w środowisku społecznym).

SAMOKSZTAŁCENIE , samodzielna praca nad sobą w zdobywaniu lub pogłębianiu wiedzy,

samodzielne kształtowanie cech osobowości. Podstawowym warunkiem samokształcenia jest dojrzałość

osobowości osiągana wraz z rozwojem oraz pod wpływem oddziaływań wychowawczych.

GRUPY RÓWIE Ś NICZE , pojawiają się w procesie rozwoju dziecka i wywierają istotny wpływ na jego

rozwój i wychowanie. Dzieci w wieku przedszkolnym - od 3 roku Ŝycia łączą się w małe grupy dla

wspólnej zabawy a od 4-5 roku zdolne są juŜ do współŜycia i współdziałania. W wieku 7-8 lat dzieci są

zdolne uczestniczyć w innej grupie niŜ rodzina, tworzą w tym okresie zespoły, które mają charakter

krótkotrwały.

Grupy rówieśnicze zaczynają tworzyć dzieci w wieku ok. 10 lat, zwykle jednopłciowe, w których stopień

identyfikacji z innymi członkami grupy jest stosunkowo wysoki w związku z czym ich oddziaływanie na

członków jest duŜe i grupa rówieśnicza pełni niezastąpioną funkcję w procesie socjalizacji a takŜe

zaspokaja potrzeby społeczne swoich członków.

Organizacja małych grup rówieśniczych jest przewaŜnie dość słaba, oparta na zasadzie równorzędności

ich członków. Grupy rówieśnicze tracą na znaczeniu w wieku 13-14 lat.

SOCJALIZACJA , 1) uspołecznienie człowieka poprzez:

a) celowe, zamierzone oddziaływania wychowawcze społeczeństwa, szczególnie rodziny i instytucji

wychowawczych.

b) nie kierowany i nie uświadamiany wpływ środowiska społecznego.

2) proces stawania się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa w wyniku uczenia się i

przestrzegania obowiązujących norm i zasad współŜycia z innymi ludźmi.

ROLA SPOŁECZNA ,

1) system oczekiwań dotyczących przewidywanych zachowań człowieka wobec grupy, w której zajmuje

on określoną pozycję. Rola społeczna wyznacza wówczas zespół reguł, norm i wzorów postępowania.

2) system stałych zachowań osobnika, zgodnych z systemem oczekiwań i wzorów społecznych. W

róŜnych grupach istnieje wiele rozmaitych ról (np. w rodzinie rola ojca, matki, brata itp.). Pełnienie ich

jest waŜnym czynnikiem regulującym zachowanie jednostki i kształtującym jej postawy.

OSOBOWO ŚĆ SPOŁECZNA , zespół trwałych cech jednostki, wpływających na jej postępowanie, a

wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych pochodzących z wpływu kultury i

struktury zbiorowości ludzkich, w których jednostka została wychowana i w których uczestniczy.

Największe znaczenie ma proces socjalizacji jako proces przekształcenia biologicznego organizmu

noworodka w aktywnego uczestnika Ŝycia społecznego i kulturalnego.

W tym procesie grupy wychowujące (rodzina, szkoła, grupy rówieśników) przekazują człowiekowi wiele

wartości i systemów wartości. Innym składnikiem socjogennym są role społeczne wykonywane w róŜnych

zbiorowościach oraz wyobraŜenia o osobie własnej wytworzone pod wpływem oddziaływania innych

(jaźń subiektywna), a takŜe zespół wyobraŜeń o sobie odtworzonych z wyobraŜeń innych ludzi o nas (jaźń

odzwierciedlona).

ROZWÓJ SPOŁECZNY JEDNOSTKI , proces kształtowania się zachowań, postaw i potrzeb

człowieka w Ŝyciu społecznym. Jednostka uczy się pełnienia róŜnych ról społecznych , podejmowania

obowiązków, współdziałania z innymi ludźmi. Na rozwój społeczny jednostki największy wpływ

wywierają grupy społeczne, do których jednostka przynaleŜy - przede wszystkim tzw. grupy odniesienia.

Do innych czynników zalicza się: stawiane przed nią cele, zadania, oczekiwania społeczne, system kar i

nagród, a takŜe poziom aktywności własnej i stopień jej orientacji w środowisku.

KONWERGENCJA ROZWOJU , teoria współdziałania czynników wrodzonych i środowiskowych w

rozwoju i kształtowaniu się psychiki dziecka.

PSYCHIKA , całokształt wrodzonych i nabytych dyspozycji i właściwości intelektualnych, uczuciowych,

wolicjonalnych obejmujących Ŝycie jednostki lub grupy społecznej, zbiorowości.

Psychika społeczna - postawy, opinie, przekonania ludzi wspólne dla grup społecznych i społeczeństwa,

określone całokształtem ich bytu społecznego.

OSOBOWO ŚĆ, 1) termin róŜnie definiowany w zaleŜności od dyscypliny naukowej: filozofii,

psychologii, pedagogiki, socjologii, nauk społecznych, nauk prawnych. Najczęściej uŜywany w trzech

róŜnych znaczeniach:

A) na określenie jedności i toŜsamości istoty ludzkiej - osoby.

B) na określenie wzoru, do którego osiągnięcia zmierza proces wychowania i samowychowania (wzorzec

osobowy, np. w średniowieczu: dobrego władcy, rycerza, świętego i ascety).

C) na określenie układu stałych cech mechanizmów wewnętrznych regulujących zachowanie się

człowieka i przebieg jego procesów psychicznych (np. S. Freud ).

2) zespół stałych cech psychicznych człowieka, określających i regulujących jego zachowanie. Pojęcie

wieloznaczne. W zasadzie osobowość człowieka jest strukturą stałą, jednak w przebiegu Ŝycia, pod

wpływem róŜnych bodźców z doświadczeń, osobowość moŜe ulegać pewnym zmianom.

Zagadnieniem osobowości zajmowali się m. in.: C.G. Jung, G.W. Allport, H. Murray, G. Murphy, E.R.

Gurthie, J. Dollard, N. Miller, G. Kelley, C. Rogers i inni.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: