łacina.doc

Lectio prima (I)

Recitamus

Rozpoczynamy naszą przygodę z lingua Latina, językiem starożytnych Rzymian. Mówi się czasem, że łacina jest językiem martwym, ponieważ nie posługuje się nim obecnie żaden naród ani grupa etniczna. Nie znamy wymowy starożytnych Rzymian, zatem dziś każdy współczesny naród wymawia łacinę zgodnie z właściwym sobie systemem fonetycznym. Badania uczonych zmierzają do ustalenia jednolitej wymowy, zbliżonej do wymowy starożytnych Rzymian  (tzw. Latina  restituta). W polskich szkołach dominuje jednak wymowa tradycyjna, to jest taka, jaką Polacy stosowali od początku współistnienia łaciny z językiem polskim. Gdybyśmy używali wymowy rekonstruowanej, musielibyśmy czytać tytuł powieści Sienkiewicza: Kło ładis, gdyż tak mniej więcej powiedziałby starożytny Rzymianin. Pozostańmy zatem przy bliższej polskiemu uchu wymowie: Kwo wadis?

Alfabet łaciński

Alfabet łaciński składa się z 24 liter.

A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T U V X Y Z

a  b  c  d  e  f  g  h  i k l  m  n  o p  q  r  s  t  u v  x  y  z

Oprócz samogłosek i spółgłosek rozróżniamy dwugłoski (dyftongi), czyli połączenia dwóch samogłosek, które czytamy jako jedną długą samogłoskę:

-              ae              wymawiamy jak e;

-              oe              wymawiamy jak e;

-              au              wymawiamy jak w polskich wyrazach: auto, Australia;

-              eu              wymawiamy jak w polskim Europa.

Zapamiętajmy jeszcze kilka ważnych zasad wymowy.

-              y              wymawiamy jak i np. lyra;

-              c              przed: e,i,y,ae,oe wymawiamy jak c, w pozostałych sytuacjach jak k

np.: cera, circus, caeremonia, coemetarium;

-              i              na początku wyrazu przed samogłoską i w środku wyrazu między samogłoskami wymawiamy jak j, np.: Iulia, Ianuarius, maior,

-              ngu              wymawiamy jak: ngw, np. lingua, sanguis

-              ph              w słowach pochodzenia greckiego wymawiamy jak f, np.: philologia, philosophia

-              qu              wymawiamy jak kw (q występuje zawsze w połączeniu z u): quadratus, qualis

-              rh              wymawiamy jak r, np.: rhetor;

-              s              wymawiamy jak s, (a nie jak z) np.: rosa,

-              su              wymawiamy jak sw, np.: suavis

-              th              wymawiamy jak t, np.: theatrum

-              ti              wymawiamy jak ti, (a nie cj) np.: lectio, recitatio

-              v              wymawiamy jak w np.: verbum, villa

-              x              wymawiamy jak ks np.: Xerxes, rex

Iloczas i akcent

              Język łaciński dysponował iloczasem, czyli odróżniał samogłoski długie i krótkie. Ponieważ w języku polskim nie ma iloczasu, wydawcy podręczników czasem zaznaczają nad samogłoską jej długość (np. ă = krótkie a; ā = długie a). Dyftongi są zawsze długie. Akcent zależny jest od długości sylaby.

Sylaba jest długa, jeśli:

1.      zawiera długą samogłoskę, np.: natūra, medicīna, Eurōpa;

2. jest sylabą zamkniętą (wówczas samogłoska stanowiąca ośrodek sylaby wydłuża się), np.: instrumentum, eventus.

Sylaba jest krótka, gdy jest otwarta i zawiera krótką samogłoskę, np.: medĭcus, philosŏphus. Akcent w języku łacińskim, podobnie jak w polskim, pada na ogół na przedostatnią sylabę (w wyrazach dwusylabowych jest to oczywiście sylaba pierwsza). W dłuższych wyrazach, jeśli sylaba przedostatnia jest krótka, akcent przesuwa się na sylabę trzecią od końca, np.: mathematĭcus, tabŭla, discipŭlus. Ze względu na akcent interesuje nas zatem jedynie iloczas przedostatniej sylaby i tylko jej iloczas będziemy zaznaczać.

Ćwiczenie

Latīne legĭmus

Ardŭa prima via est.              Pierwsza droga jest stroma.

Medĭcus curat, natūra sanat.              Lekarz leczy, natura uzdrawia.

Nulla est medicīna sine lingua Latīna.              Nie ma medycyny bez łaciny.

Natūram mutāre difficĭle est.              Trudno jest zmienić naturę.

Varium et mutabĭle semper femĭna.              Kobieta jest istotą zmienną i niestałą.

Aquĭla non capit muscas.              Orzeł nie chwyta much.

Asĭnus asĭno pulcherrĭmus.              Osioł dla osła najpiękniejszy.

Medicīna soror philosophĭae.              Medycyna siostrą filozofii.

Primum non nocēre.              Po pierwsze – nie szkodzić. (Hipokrates)

Festīna lente.              Spiesz się powoli. (Oktawian August)

Lectio secunda (II)

Casus Latini              przypadki łacińskie

Declinationes              deklinacje

W języku łacińskim występuje sześć przypadków:

Rzeczowniki łacińskie mogą odmieniać się według jednej z pięciu deklinacji. Przynależność rzeczownika do deklinacji rozpoznajemy po zakończeniach nominatiwu i genetiwu singularis (liczby pojedynczej), dlatego ucząc się nowego rzeczownika staramy się zapamiętać oba zakończenia. Słowniki podają obok nominatiwu zakończenie genetiwu np.: lingua,ae – język.

Zakończenia obu przypadków dla poszczególnych deklinacji są następujące: