WSPÓŁCZESNE TEORIE SOCJOLOGICZNE
SZKOŁA CHICAGOWSKA
Szkoła Chicagowska: Thomas, Park (socjologowie), Mead (filozof, psycholog).
Interakcjonizm symboliczny – narodził się na gruncie szkoły chicagowskiej (Blumer, Strauss).
Reprezentanci współczesnego interakcjonizmu symbolicznego – Blumer, Strauss, Hughes.
1890r. – w Ameryce żyje 1 mln. Ludzi.
1910r. – już 3,750 tys. ludzi.
W latach tych nastąpiła masowa migracja amerykańskiej ludności wiejskiej do metropolii oraz imigracja ze wszystkich kontynentów.
Przyczyny:
- Uprzemysłowienie.
- dynamiczny rozwój gospodarczy.
- konfliktowy charakter rzeczywistości społecznej – narastały różnice ekonomiczne, napięcia na tle rasowym, religijnym, kulturowym, etnicznym.
- gwałtowny wzrost problemów społecznych – alkoholizm, prostytucja, rozpad więzi społecznej, przestępstwa.
- Bezwzględna rywalizacja – wg Parka jednym z głównych czynników tworzących rzeczywistość społeczną była walka, szczególnie o terytorium miejskie.
Miasto to przestrzeń, gdzie walka się toczy i o którą się toczy.
Socjologowie pytali: Czym jest to, co się dzieje? Jak to badać? Po co jest socjologia?
Uważali, że powinni wejść w środowisko społeczne, być wśród ludzi, rozmawiać z nimi, a nie zamykać się w gabinetach.
Blumer uważał, że należy uszanować rzeczywistość społeczną, nie należy mędrkować, od razu stawiać tez, badacz powinien wejść do rzeczywistości społecznej.
Jak to badać?
Wiedza socjologiczna powinna posiadać praktyczne zastosowanie, socjologia ma misję do spełnienia – musi dbać o to, by zrozumieć skąd się biorą problemy społeczne i im przeciwdziałać (socjologia społecznikowska).
Socjologia obywatelska – socjologia powinna współpracować z mediami (prasa lokalna), z administracją.
Na czym polega porządek społeczny?
Porządek nie jest czymś zastanym, jest procesem, który się staje, tworzy, jest procesem wielorodnym, nieodłączny jego elementem jest chaos, kryzys. Socjologia ma doradzać, wskazywać kierunki zmian, zgłaszać projekty zmian. Szkoła Chicagowska to odpowiedź na to, co się działo w społeczeństwie amerykańskim w XIX w.
Podłoże intelektualne Szkoły Chicagowskiej:
Myślenie socjologiczne było związane z determinizmami:
- socjologizmem – rzeczywistość społeczna jest zawieszona między jednostkami.
- psychologizmem – rzeczywistość społeczna da się zredukować do instynktów.
Spór między socjologizmem i psychologizmem jest jałowy, bo obie strony zakładają determinizm. Ci, którzy należeli do Szkoły Chicagowskiej uważali, że rzeczywistość społeczna nie jest zdeterminowana.
Thomas (1863-1947), Park (1864-1944) – 4 główne punkty łączące Thomasa i Parka:
1. Rzeczywistość społeczna ulega ustawicznym zmianom. W zmianie tkwi potencjał postępu technicznego, ale trzeba nim pokierować. Nie jest zagwarantowane, że z rozwoju powstanie postęp.
2. Jednostki ludzkie są potencjalnie twórcze (tkwi w nich potencjał działania twórczego, jest związany z umiejętnością wprowadzania w życie planów działania).
3. Relacje społeczne mają wartość samą w sobie (im więcej jest innych, w których się przeglądamy, tym jesteśmy bogatsi, bardziej cenni).
4. Nie mają racji determiniści i indeterminiści (społeczeństwo jest ciągiem przypadkowym zdarzeń).
George Herbet Mead (1863-1931) – reprezentował nurt filozoficzny zwany pragmatyzmem amerykańskim, filozof i psycholog, główne prace: „Umysł, osobowość, społeczeństwo”, „Filozofia czynu”, „Filozofia czasu teraźniejszego”. Socjologowie przejęli od niego pojęcie Jaźni (self).
Jaźń – mechanizm, dzięki któremu człowiek aktywnie odnosi się do otoczenia.
Ja podmiotowe „I” – nieukierunkowane, witalne, popycha mnie do działania.
Ja przedmiotowe „Me” – refleksyjnie, planujące, poddaje kontroli działanie, które inicjuje Ja podmiotowe; role-taking – umiejętność spojrzenia na samego siebie A↔B.
Jaźń w ciągu całego życia ulega rozwojowi (gra, zabawa), kształtuje się. Jednostką ludzkiego działania jest czyn (act). Ludzkie działanie nie zależy od czynników zewnętrznych, ale od percepcji zewnętrznego świata, od filtru kulturowego. Mowa jest podstawowym mechanizmem, dzięki któremu ludzie mogą się ze sobą komunikować symbolicznie. Każdy czyn jest złożonym procesem, otwartym, całościowym, sam z siebie się zaczyna i kończy się, gdy potrzeba zostanie zaspokojona albo zaspokojenie zostanie oddalone. Nasze czyny zależą od rozumienia siebie i innych.
Przedmiot – znak tego, co mogłoby się stać, gdyby wobec danego obiektu podjęte zostały działania, symbolem oznaczającym, kontrastem jest gest. Gest jest bodźcem, ruchem organizmu, który wywołuje reakcję automatyczną. Symbol oznaczający to ten gest, któremu towarzyszy zamiar wywołania reakcji. Mowa jest formą komunikowania się, która pozwala nam przejmować czyjś punkt widzenia.
Różnice między Thomasem i Parkiem:
1. Thomas był przywiązany do tezy, że społeczeństwo poprzez swoje elity, liderów jest w stanie inicjować procesy rekonstrukcji. Elity mogą dawać propozycje zmian w społeczeństwie, wierzył w reformę społeczną.
2. Park uważał, ze istnieją pewne cykle zmian, rzeczywistość społeczna to pole, na którym toczy się walka. Park interesował się relacjami etnicznymi (rasowymi), interesował się problematyką miejską, twórca socjologii miasta, mówił o cyklu relacji etnicznych, uważał, że istnieją 4 fazy tego typu relacji:
3. Wg Parka najcenniejszą metodologią jest badanie opierające się na wielu źródłach, technikach.
4. Thomas – (case study), studium przypadku, najlepsza jest analiza jednego przypadku poprzez pamiętniki, biografie.
5. Park – problem motywacji.
6. Thomas – definicja sytuacji (jeśli ludzie definiują sytuację jako realną, to jest ona realna w swoich konsekwencjach, dalszy przebieg ludzkich działań zależy od tego, czy sytuację uważa się za realną).
Źródło działań zależy od tego, jak rozumiemy świat.
Powstała w ramach socjologii niemieckiej, w latach 20, była odpowiedzią na kontekst społeczny, na wielorodną kulturę, skonfliktowaną, sprawiającą wrażenie chaosu. Stworzona przez M. Schellera (1874-1928) i K. Männheima (1893-1947).
Socjologia wiedzy:
- nurt umiarkowany (Scheller).
- nurt radykalny (Männheim).
Na czym polega społeczne uwarunkowanie wiedzy?
Scheller wyróżniał dwie kategorie czynników kształtujących wiedzę:
- realne
- idealne
Istnieją klasy czynników kształtujących wiedzę.
Czynniki realne wiążą się z 3 podstawowymi potrzebami (pędami – drang):
- rozmnażania.
- odżywiania.
- władzy.
Z drugiej strony istnieje sfera kultury duchowej (Geist). Pomiędzy pędami, a duchem istnieje przepaść. Następuje selekcja, skazanie na śmierć, wyrzucenie pewnych tworów.
Männheim – autor radykalnej teorii wiedzy. Uważał, że nie ma takiej różnicy pomiędzy podstawą życia społecznego, a kulturą duchową. Wiedza jest uwarunkowana przez życie ekonomiczne, ale jednocześnie z niego wyrasta.
Scheller – wiedza wyraża nasz szacunek do świata, jak go rozumiemy.
3 rodzaje wiedzy:
1. Wiedza dająca władzę, pozwala nam manipulować ludźmi, panować nad przyrodą, połączenie dwóch aspektów wiedzy: „co wiem”, „jak wiem”.
2. Wiedza kształcąca, służy indywidualnemu rozwojowi, nie ma znaczenia praktycznego, jest to wiedza o istocie, umożliwia rozwój duchowy, jest bezinteresowna, wyraża egzystencjalny stosunek do świata.
3. Wiedza wyzwalająca, była obszarem religijnym, wiedza metafizyczna, dotycząca najwyższej zasady organizacji świata.
„Konserwatyzm” (1924), „Ideologia i utopia” (1929).
Myślenie jest faktem grupowym, myślimy wg pewnych wzorów (stylów myślenia), nie myślimy tylko o czymś, ale też w jakiś sposób. Myśleć konserwatywnie, to odnosić się do egzystencjalnego doświadczenia jednostek, konserwatyzm szuka odniesienia w przeszłości.
3 etapy analizy światopoglądu: 1) Najpierw trzeba opisać styl myślenia danego światopoglądu, 2) Potem zanalizować całość kulturową, z jaką ten styl współwystępuje, 3) potem zastanowić się, jakie jest zakorzenienie w strukturze społecznej danego światopoglądu.
W społeczeństwie współczesnym w tym samym czasie, przestrzeni istnieje wiele punktów widzenia, w miejskości spotykamy się z różnymi punktami widzenia, w mieście możemy modyfikować nasz punkt widzenia.
Typologia różnych sposobów badania problematyki wiedzy:
1. Społeczne uwarunkowania wiedzy
2. „Społeczna konstrukcja rzeczywistości”
3. Pytanie: z czego wynika stronniczość danej postaci wiedzy
4. Zajmuje się tym, w jaki sposób współtworzymy rzeczywistość społeczną, w której żyjemy poprzez to, że mamy o tej rzeczywistości jakieś wyobrażenia.
5. Dwie główne formy tego sposobu patrzenia na wiedzę:
Zaplecze intelektualne klasycznej socjologii wiedzy: wprowadzono zasadę podejrzliwości, nieufności wobec ludzkich myśli, szukali ukrytych mechanizmów, wg nich wiedzę należy odrzeć z iluzji (należy ją poddać demistyfikacji).
Marks, Nietzsche, Freud.
Żyjemy w świecie, który interpretujemy, interpretując go (tworząc znaczenia) tworzymy rzeczywistość. Należy zrekonstruować podstawowe zasady komunikacji międzyludzkiej, a nie szukanie ukrytych mechanizmów. Szuka się tutaj zasad uniwersalnych, wspólnych wszystkim kulturom, partiom politycznym. Dominuje przekonanie, że istnieje podstawowa matryca wiedzy i należy ją zrekonstruować. Istnieją różnorodne światy, w którym istniejemy.
Klasyczna socjologia wiedzy była krytykowana przez orientację marksistowską, bo jej zdaniem klasyczna socjologia wiedzy tworzy fałszywą świadomość. Myśl konserwatywna była przeciwnikiem klasycznej socjologii wiedzy (jest ona przykładem relatywizmu, powoduje rozpad kultury). Klasyczna socjologia wiedzy znajduje się między młotem a kowadłem – z jednej strony marksizm, z drugiej konserwatyzm.
Männheim:
- Istnieje myślenie koniunkcyjne – głosi to, co głosimy i nie zdajemy sobie sprawy, z czego wynika to, co głosimy.
- Myślenie komunikacyjne – ustawicznie zadajemy sobie pytanie, z czego wynika to, co głosimy i z czego wynika to, co głoszą inni ludzie, sprzyja ono komunikowaniu się ludzi, zrozumieniu jeden drugiego.
Socjologia wiedzy ma być zdystansowana wobec różnych punktów widzenia, ma służyć komunikacji społecznej, decyzje polityczne mogą być podejmowane w sposób mniej irracjonalny, a bardziej racjonalny. Inteligencja jest grupą społeczną, która może być nośnikiem klasycznej socjologii wiedzy, ponieważ nie jest w społeczeństwie zakorzeniona. Metajęzyk, metaperspektywa – nadrzędna perspektywa, która miała być podstawą, matrycą dla innych punktów widzenia.
Wada: Männheim nie stosował żadnych ograniczeń, które by wykluczały poza obręb syntezy jakikolwiek punkt widzenia (socjologia wiedzy miała r4ekonstruować to, co już się zdarzyło, tworzyć syntezę, stosować różne punkty widzenia).
Lata 30, apogeum lata 50,60, główny nurt w teorii socjologicznej, twórca Talcott Parsons (1902-1979), „Struktura działania społecznego” (1937), „System społeczny” (1951).
Dzięki teorii można opracować dowolny aspekt życia społecznego. Teoria socjologiczna nie osiągnęła stopnia ogólności, systematyczności, nie może być konkretna, musi być abstrakcyjna (musi być funkcjonalna – punktem wyjścia są funkcje danego aspektu społeczeństwa, jakie pełni dla ogółu). Strukturalny funkcjonalizm musi spełnić zasadę analitycznego realizmu (teoria składa się z pojęć, relacje między pojęciami muszą odpowiadać relacjom między realnymi obiektami społecznymi).
4 wymogi funkcjonalne:
1. adaptacja (każdy system musi zaadaptować się dla swojego otoczenia).
2. każdy system dąży do celów właściwych dla danego systemu.
3. każdy system musi być wewnętrznie zintegrowany.
4. każdy system musi się wewnętrznie uspokoić, by się nie zdestabilizować (redukcja napięć i podtrzymywanie wzorów).
A – G
| |
L – I
Adaptacja jest związana z gospodarką (system ekonomiczny).
Osiąganie celów (wszystkie instytucje dążące do jakiś celów, sfera polityki).
Integracja (infrastruktura społeczna – cała sieć strukturalna, związki zawodowe, stowarzyszenia, organizacje).
Wewnętrzne uspokojenie (światopoglądy – normy, wartości, twórczość artystyczna, nauka, religia).
Strukturalny funkcjonalizm jest próbą integracji wcześniejszych teorii, przekonań. Aktor, żeby działać musi mieć ochotę, pęd ku czemuś (wymiar woluntarystyczny, wolicjonalny). Aktor działa w jakiejś sytuacji, to działanie musi mieć jakąś strukturę.
Wymiar:
- Instrumentalny (sposoby dojścia do celu).
- Konsumacyjny (realizacyjny).
Kontroli musi ulegać mój stosunek do świata (kontrola wewnętrzna) oraz tego, co ja robię ze światem, przyrodą (kontrola zewnętrzna). Krzyżując te dwie kontrole oraz wymiar instrumentalny z konsumacyjnym powstają 4 wymogi funkcjonalne.
2 założenia funkcjonalizmu:
1. rzeczywistość społeczna ma charakter systemowy, który jest wielopoziomowy, niezależnie od poziomów, skali musi spełniać 4 wymogi.
2. teoria socjologiczna powinna mieć charakter systematyczny.
Teoria funkcjonalizmu, która odnosi się do rzeczywistości to izomorfizm. Polega on na tym, że relacje pomiędzy poszczególnymi elementami teoretycznymi są podobne, do relacji między analitycznie wyróżnionymi elementami rzeczywistości społecznej.
X ↔ Y
↓ ↓
Z ↔ W
Zasada analitycznego realizmu – realizm, który polega na relacji homologii logicznej (a nie analogii).
Model teoretyczny – zespół pojęć układający się w czteropolówkę.
Teoria funkcjonalizmu:
1. Podstawowy układ odniesienia „aktor – sytuacja”.
2. Teoria ta jest teorią ogólnego systemu działań.
4 główne obszary, które mogą być przedmiotem badań i refleksji:
- organizm
- osobowość
- system społeczny – jest przedmiotem socjologii
- system kulturowy
Aktor stoi wobec 2 zasadniczych problemów kontroli – wewnętrznej (odnosi się do ukształtowania naszych działań), zewnętrznej (odnosi się do działań w środowisku wewnętrznym).
Ze skrzyżowania aspektów instrumentalnego i konsumacyjnego powstają 4 wymogi: adaptacja: wyraża kontrolę wewnętrzną i aspekt instrumentalny, osiągania celów: aspekt łączenia działań, kontrola zewnętrzna. Parsons uznał, że efektem kończącym jest wymóg redukcji napięć i podtrzymywania wzorów (wcześniej twierdził, że on służy integracji systemu).
Ewolucja społeczna Parsonsa:
Wg Parsonsa strukturalny funkcjonalizm może zaoferować spójną koncepcję zmiany społecznej. Społeczeństwa w ujęciu globalnym zmierzają w jednym kierunku, wszystkie społeczeństwa za ziemi prędzej czy później będą dążyły w tym samym kierunku. Prędzej czy później dojdzie do zbliżenia systemu komunistycznego do systemów zachodnich, jego zdaniem dojdzie do zbliżenia w drugim kierunku (uważał, że już to się dzieje – nazwał to ewolucyjnymi powszechnikami).
Powszechniki:
- Uwarstwienie społeczne, procesy stratyfikacji.
- Powstanie anonimowej biurokracji państwowej (fundament racjonalności w życiu społecznym).
- Gospodarka o charakterze rynkowym (jest gwarantem sprawnego funkcjonowania gospodarki).
- Nowoczesny system praw (uniwersalny, taki sam dla wszystkich).
Aktor – sytuacja
Aktor posiada 4 alternatywy (4 zmienne wzoru)
1. Aktor może orientować się w sytuacji afektywnością (nastawienie emocjonalne) lub neutralnością (nastawienie wychłodzone). Rodzina, relacje osobiste – aktor powinien być afektywny; sfera polityki, pracy, wykonywanie zawodów profesjonalnych (lekarz, adwokat) – powinien być chłodny, opanowany.
2. Dyfuzyjność (mogą w relację społeczną wejść w sposób całkowity, całym sobą, ale nie uczestniczą w relacjach tylko pewnym aspektem siebie), specyficzność ( nie uczestniczymy w relacjach całościowo).
3. Partykularyzm – uniwersalizm (albo traktują innego w jego unikalności albo zgodnie z ogólnymi zasadami postępowania z ludźmi).
4. Jakość – wykonanie (patrzę na innego z uwagi, kim on jest – powodzenie etniczne, itp., albo patrzę z uwagi na to, co ta osoba robi, do czego zmierza, jakie są jej osiągnięcia). Jakość – odnosi się do statusów przypisanych; wykonanie – odnosi się do statusów osiąganych.
Dwie pierwsze pary alternatyw odnoszą się do nastawienia, dwa następne odnoszą się do obiektu moich działań. W każdym systemie społecznym, w każdym podsystemie istnieją względnie jasne zasady, które określają, który wybór jest trafny, pożądany. Jeżeli oddzielimy lewą stronę od prawej, to po lewej stronie otrzymamy wspólnotę (Gemeinschaft), a po drugiej stowarzyszenie (Gesellschaft).
Typy działań profesjonalnych: lekarz, prawnik, duchowny, naukowiec.
Profesjonalista – typ roli społecznej związany z wykonywaniem wysoko wykwalifikowanego zawodu, powinien się charakteryzować neutralnością, specyficznością, uniwersalizmem i powinien się znajdować po stronie wykonania. Orientacja indywidualistyczna (na swoją korzyść) ≠ kolektywistyczna (zbiorowość, d...
Inusia88