Spór o tytuł własności do ziemi Izraela podczas wygnania babilońskiego w świetle księgi Ezechiela.pdf

Collectanea Theologica

74(2004) nr 2

WOJCIECH PIKOR, PEPLIN

SPÓR O TYTUŁWŁASNOŚCI DO ZIEMI IZRAELA PODCZAS

WYGNANIA BABILOŃSKIEGO W ŚWIETLE KSIĘGI EZECHIELA

"Każda grupa społeczna pragnie zamieszkać na stałe na pewnym

terytorium. W przeciwnym razie ludzie ci zyskują status obcokrajów-

ca czy uciekiniera, są co najmniej tolerowani lub, co gorsza, wykorży

stywani albo nieustannie odrzucani. Izrael został wyzwolony z niewo-

li egipskiej i otrzymał od Boga obietnicę ziemi. Jej urzeczywistnienie

będzie wymagać czasu i nastręczy w ciągu historii wiele problemów.

Dla ludu Biblii, ziemia pozostaje przedmiotem nadziei: «błogosła

wieni Pana» posiądą ziemię (Ps 37,22>:'. Tak dokument Papieskiej

Komisji Biblijnej Naród żydowski i jego Swięte Pisma w Bibliichrzesci-

janskie]' w nr 56 wprowadza w temat Ziemi Obiecanej w Biblii. Nie

jest to kwestia zamykająca się wyłącznie wewnątrz tekstu biblijnego,

jeśli uwzględni się najnowszą historię państwa Izrael. Przywołany

fragment dokumentu watykańskiegozauważa pewna ewolucję w ro-

zumieniu, już w Starym Testamencie, Ziemi Obiecanej, które prze-

suwa się stopniowo od wymiaru materialno-geograficznego w stronę

wymiaru duchowo-eschatologicznego (nr 56-57). To przejście doko-

nuje się m.in. pod wpływem utraty ziemi w dobie wygnania babiloń

skiego. Doświadczenie historyczne wymusiło refleksję teologiczną

nad miejscem obietnicy ziemi w egzystencji narodu wybranego. Za-

łamaniesię tradycyjnej teologii, łączącej w nierozerwalny trójkąt lud,

ziemię i Jahwe, wyzwoliło wiele napięć w łonie samego narodu izra-

elskiego. Ziemia, będąca dotąd przestrzeniążyciową ludu przymie-

rza, stała się przedmiotem sporu o prawo jej własności. Swiadectwa

tego konfliktu możnaznaleźć w wielu tekstach pochodzących z okre-

su wygnania, szczególnie u proroka Ezechiela.

I Tłumaczenie dokumentu przez ks. prof. Ryszarda Rubinkiewicza, członka Papie-

skiej Komisji Biblijnej, zostało opublikowane przez Instytut Teologii Biblijnej Verbum, Kiel-

ce2002.

-97 -

WOJCIECH PIKOR

Proponowany artykuł pragnie skupić się na następujących frag-

mentach Księgi Ezechiela: 11,14-21; 33,23-29; 36,1-15. W każdym

z nich pojawia się wyrażenie "dać ziemię na własność" iruitan

ha'res f'm6riisiih w 11,15; 33,24; 36,5). Za każdym razem wypo-

wiadają je inne osoby, które zgłaszają swoje roszczenia wobec zie-

mi Izraela. Kim są bohaterowie tego sporu? Na czym opierają swój

tytuł własności? Kto z nich dysponuje rzeczywistym prawem do te-

rytorium izraelskiego? By odpowiedzieć na tak postawione pytania,

zostanie najpierw nakreślony kontekst historyczny konfliktu. Ana-

liza wskazanych tekstów Ezechielowych zostanie uzupełniona inny-

mi świadectwami biblijnymi. Ostatnia część pracy podejmie próbę

ukazania, w jaki sposób wygnanie babilońskie wpłynęło na rozu-

mienie prawa własności do ziemi Izraela.

Kontekst historyczny sporu

Wygnanie do Babilonii było przyczyną najważniejszego kryzysu

religijnego i instytucjonalnego w historii narodu żydowskiego',

Utrata suwerenności na rzecz Babilończyków nie była wydarze-

niem jednorazowym, wyznaczonym upadkiem Jerozolimy. Należy

raczej mówić o pewnym procesie, którego etapy były wyznaczane

przez kolejne deportacje mieszkańców Judy do kraju Chaldejczy-

ków.

Polityka Królestwa Północnego, które przeżyło upadek Króle-

stwa Izraela (722 r. przed Ch.), sprowadzała się do manewrowania

między ościennymi potęgami politycznymi: na północy najpierw

Asyrią, a pod koniec VII w. przed Ch. Babilonią, na południu zaś

Egiptem. Taka strategia była skuteczna za rządów króla Jozjasza

(640-609 przed Ch.). Narastająca słabość Asyrii została wykorzy-

stana nie tylko przez Babilonię, lecz również przez Jozjasza, który

podjął próby uniezależnienia się od imperium asyryjskiego. Nie-

oczekiwana porażka króla judzkiego i jego śmierć w bitwie pod

Megiddo z wojskami egipskimi sprzymierzonymi z Asyrią (2 Krl

23,29; 2 Krn 35,20-24), zapoczątkowała upadek polityki balansowa-

nia między sprzecznymi interesami sąsiadujących państw. Nowy

król Judy, Joachaz, syn Jozjasza, został po niespełna trzech miesią-

2 Por. R. A l b e r t z, A Hislory ofIsraelite Religion in the Old Testament Period, t. II, From

the Exile to the Maccabees, London 1994, s. 369.

-98-

SPÓR O TYTUŁWŁASNOŚCI DO ZJEMI IZRAEŁA PODCZAS WYGNANIA BABILOŃSKIEGO

cach usunięty z tronu przez faraona Neko II, który ustanowił kró-

lem jego starszego brata, Eliakima, zmieniwszy mu imię na Jojakim

(por. 2 Krl 23,31-34). Królestwo judzkie stało się wasalem Egiptu.

W 605 r. wstępuje na tron babiloński Nabuchodonozor (605-562

przed Ch.), który niespodziewanie pokonał wojska egipskie pod

Karkemisz, dzięki czemu rozciągnął swą władzę na Syrię. Juda

poddałasię Babilończykom w następnym roku, podczas ich marszu

na Egipt. Trzy lata później, kiedy Nabuchodonozor nie zdołał zająć

Egiptu, Jojakim sprzymierzył się z wojskami egipskimi (2 Krl

24,1). Bunt spowodował ekspedycję karną Babilonii przeciwko Ju-

dzie. Podczas oblężenia Jerozolimy Jojakim umarł, a jego miejsce

zajął jego syn, Jojakin. Ten, po zaledwie trzech miesiącach panowa-

nia, poddaje miasto w marcu 597 r. i zostaje deportowany do Babi-

lonii (2 Krl 24,12). Wraz z nim zostają uprowadzeni "wszyscy ksią

żęta i wszyscy dzielni wojownicy, dziesięć tysięcy wziętych do nie-

woli oraz wszyscy kowale i ślusarze" (2 KrI24,12; por. ww. 15-16).

W miejsce Jojakina został wyznaczony przez Babilończyków jego

stryj Mattaniasz, który rządzi pod zmienionym imieniem Sedecja-

sza (2 Krl 24,17). Nowy król pozostał początkowo poddany władzy

babilońskiej. Jednak wewnątrz arystokracji jerozolimskiej nie było

jednomyślności co do polityki zewnętrznej. Pod wpływem partii

proegipskiej, Sedecjasz zawarł sojusz z Egipcjanami (Jr 37,6-10;

38,14-28) podczas wizyty Psametyka II w Jerozolimie w 591 r.

Przymierze egipsko-judzkie wywołuje reakcję Nabuchodonozora,

który wysyła wojska przeciw Jerozolimie. Oblężenie trwało dwa

i pół roku (od 15 1588 do 10 VII 586; por. 2 Krl 25,1-2)3. Miesiąc

J Ustalenie dokładnego roku upadku Jerozolimy (587 czy 586) stanowi trudność, gdyż

kroniki babilońskie zatrzymują się na 594/3 r., przez co brak jest tego ważnego odniesienia

dla chronologii biblijnej; daty podawane przez tekst biblijny pozostają sprzeczne: 2 Krl

25,8 i Jr 52,12 wskazują na 19. rok panowania Nabuchodonozora jako datę zdobycia Jerozo-

limy, natomiast wg Jr 52,19 byłby to 18. rok panowania tego króla; wydaje się niemożliwe

uzgodnienie systemu datacji babilońskiej i żydowskiej, gdyżwciąż nie ma odpowiedzi na py-

tanie o pierwszy rok panowania króla judźkiego (czy był on rokiem zerowym tak jak w Babi-

lonii), a następnie o początek roku świeckiego w Judzie (jesienią - 1. dzień miesiąca Tiszri,

czy teżwiosną - l. dzień miesiąca Nissan - tak jak w Babilonii). Dyskusję na ustaleniem roku

zdobycia Jerozolimy, wraz z oceną obu proponowanych dat, prezentuje R. Al b e r tz, Die

Exilszeit. 6. Jahrhunden v. Ch, w: Biblische Enzyklopadie, t. 7, Stuttgart 2001, s. 69-73. Egze-

geta niemiecki. odwołując się do propozycji E. Kutscha, uznaje 597 r. za pierwszy rok pano-

wania Sedecjasza, a przez to wyznacza datę zdobycia Jerozolimy na 587 r. W tym samym kie-

runku idzie ostatnia publikacja dotycząca chronologii biblijnej autorstwa G. La r s s o n a,

TlIC Chronology ojthe Kings ojlsrael and Judah as a System, ZA W 114/2002, s. 224-235, który

-99 -

WOJCIECH PIKOR

po zdobyciu stolicy przybył Nabuchodonozor (2 KrI25,9), który wy-

dał wyrok na miasto. Ze zniszczonej Jerozolimy został deportowa-

na do Babilonii, w ślad za oślepionym Sedecjaszem (2 KrI25,7), ko-

lejna partia Judejczyków (2 KrI25,11).

Upadek stolicy nie oznaczał jednak końca Judy. Nabuchodono-

zor pozostawił część ludności, dla której ustanowił zarządcą Godo-

liasza (2 Krl 25,22; Jr 40,7-12), którego dziadek, Szafan, był sekre-

tarzem w rządzie Jozjasza (2 Krl 22,3), a ojciec, Achikam, ocalił ży

cie Jeremiaszowi (Jr 26,24). Zadaniem namiestnika była reorgani-

zacja kraju wokół nowego centrum w Mispa. Próba przywrócenia

normalnego funkcjonowania kraju, przynajmniej w wymiarze eko-

nomicznym i administracyjnym, skończyła się fiaskiem. Jeden

z dawnych oficerów Sedecjasza, Izmael, za namową Baalisa, króla

Ammonu, zamordował Godoliasza i jego ludzi oraz towarzyszących

mu w Mispa żołnierzy babilońskich (2 Krl 25,25; Jr 40,13-41,10).

Działanie Izmaela napotkało zdecydowany opór innego oficera,

Jochanana, który zmusił go do ucieczki na terytorium Ammonu

(Jr 41,11-15). Nabuchodonozor nie pozostał obojętny na te wyda-

rzenia. Część mieszkańców Judy uciekła do Egiptu (2 Krl 25,26;

Jr 41,16-43,7), lecz 745 Judejczyków zostało uprowadzonych do Ba-

bilonii w 582 r. (Jr 52,30).

Wygnanie babilońskie jest zatem sumą kolejnych deportacji Ju-

dejczyków w latach 597, 586 i 582. Dokładne ustalenie liczby wy-

gnańców pozostaje wciąż hipotetyczne. Przywołując dane biblijne,

zauważa się pewną rozbieżność, Przy pierwszej deportacji 2 Krl

mówi najpierw o 10 tys. Zydów (24,14), a następnie wzmiankuje

7 tys. "znaczących ludzi" oraz tysiąc rzemieślników (24,16). Prze-

siedlenie z 586 r. według 2 Krl miałoby objąć "resztę ludności",

która przeżyła upadek Jerozolimy. Nic nie zostało natomiast po-

wiedziane o trzecim wygnaniu. Księga Jeremiasza stara siębyć bar-

dziej precyzyjna (52,28-30): w 597 r. deportacja dotknęła 3023 Ju-

dejczyków, w 586 r. 832 osoby, a w 582 r. 745 osób. Jeszcze inaczej

uznaje datacjęobecną w Biblii za wynik uzgodnienia trzech różnych kalendarzy: księżycowe

go, słonecznego egipskiego i skorygowanego slonecznego. Proponowany wyżej 586 r. sugero-

wany jest przede wszystkim przez A. M a l a m a t a, który rozbieżności tekstu biblijnego w da-

towaniu panowania Sedecjasza i Nabuchodonozora tłumaczy praktyką liczenia panowania

królów judzkich wg kalendarza zaczynającegosię jesienią (por. t e n ź e, The Twiliglu of Ju-

dah: In the Egyptian-Babylonian Maelstrom, w: Congress Volume: Edinburgb 1974, VT.S 28,

Leiden 1975, s. 123-145).

-100-

SPÓR O TYTUŁWŁASNOŚCI DO ZIEMI IZRAELA PODCZAS WYGNANIA BABILOŃSKIEGO

sprawę wygnania przedstawia 2 Krn. Wspomina tylko wygnanie

z 586 r., które objęło "ocalałą spod miecza resztę" (36,20). Uznając

dzieło kronikarskie za powygnaniową rewizję historii Izraela, nale-

żyskupićsię na danych z 2 Krl i Jr.

Wskazane wyżej niezgodności, dotyczące pierwszego wygnania,

Malamat tłumaczy różnymi etapami deportacji': w pierwszym sta-

dium (jeszcze w 7. roku panowania Nabuchodonozora) zostałoby

uprowadzonych 3 tys. osób, zaś w drugim (już w 8. roku jego pano-

wania) kolejnych 7 tys. Liczba 10 tys. podana przez 2 Kr124,14 od-

nosiłaby się do ogólnej liczby wygnańców. Gdyby przyjąć te wyja-

śnienia, winna zaskoczyć stosunkowo niska liczba deportowanych

w 586 i 582 r. podana przez Jeremiasza. Infcrmacja dotycząca dru-

giego wygnania w dziele deuteronomistycznym - o uprowadzeniu

reszty ludności Jerozolimy - zdaje się mieć charakter teologiczny,

traktujący przesiedlenie za ostateczny sąd Boga nad stolicą Judy'.

Sumując dane biblijne, można kalkulować ogólną liczbę zesłańców

od 4600 osób (za Jr) do 15600 (łącząc 2 Krl z Jr)6.

Inne rozwiązanie zaproponował E. Janssen, który uznał dane

podawane przez Księgę Jeremiasza za odnoszące się tylko do męź

czyzn', Mając na uwadze towarzyszące im rodziny, liczby te winny

zostać trzy- lub czterokrotnie pomnożone, co dałoby od 13800 do

18400 deportowanych. Weryfikacji tej propozycji dokonuje R. Al-

bertz, który na podstawie informacji dotyczących wcześniejszego

wygnania asyryjskiego i rezultatów badań archeologicznych, podaje

podobną liczbę", Szacując ludność Królestwa Południowego pod

koniec VII w. na 80 tys. oraz zakładając liczbę deportowanych,

w świetle wcześniejszej deportacji Samarii, na 25% całej populacji,

dochodzi autor do liczby 20 tys. Judejczyków zesłanych do Babilo-

nii. Taki ubytek ludności spowodował nie tylko zmiany demogra-

ficzne, lecz również społeczne wewnątrz narodu wybranego",

• Tamże, s. 133-134.

s Por. M. Cogan, H. Tadmor, II Kings. A New Translation with Introduction and Com-

mentary, AncB 11, New York 1988, s. 324.

'Por. R. Al b e r tz, Die Exilszeit, s. 76.

'Por. E. J a nss e n, Juda in der Exilszeit. Ein Beltrag zur Frage der Entstehung des Juden-

tums, FRLANT 69, Gottingen 1956, s. 28-35.

s Por. R. Alhertz,Die Exilszeit, s. 77-80.

'P. R. Ackroyd, Exile and Restoration. A Study of Hebrew Thought of the Sixth Century

BC, OTL, London 1968, s. 23, mówi w tym kontekście o "znaczącej rewolucji społecznej".

-101-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: