Pokonanie samotności Adama przez stworzenie kobiety.pdf

Warszawskie Studia Teologiczne

XIV/2001, 9-27

Ks. Paweł S T Ę PIE Ń

POKONANIE SAMOTNO Ś CI «ADAMA»

PRZEZ STWORZENIE KOBIETY *

Rzekł cesarz do Rabbana Gamaliela: Wasz Bóg jest złodziejem, albowiem

powiedziano: „I pogr ąŜ ył Bóg Adama w gł ę bokim ś nie i wzi ą ł jedno z je-

go Ŝ eber" . Rzekła córka Rabbiego Gamaliela: Pozwól, ja mu odpowiem .

Rzekła do cesarza: Sprowad ź mi s ę dziego . Rzekł do niej: Po có Ŝ ? Rzekła

do ń : Tej nocy napadli nas zbójcy. Zabrali dzban pełen srebra, a zostawili

dzban złota . Rzekł jej: Niechby codziennie tacy przychodzili! - A czy nie

lepiej przydarzyło si ę Adamowi zabrano mu Ŝ ebro, a zamiast niego dostał

Ŝ on ę . S ANHEDRIN 1

Tre ść : Wprowadzenie; 1. Adam czy człowiek? 2. Tłumaczenie Rdz 2,4b-9.15-25; 3. Człowiek - proch z

ziemi i istota Ŝ ywa: 4. I nakazał Jahwe Bóg człowiekowi... - człowiek jako podmiot przymierza i partner

Boga; 5. I wzi ą ł Jahwe Bóg człowieka i umie ś cił w ogrodzie Eden, aby go uprawiał i strzegł... - praca

człowieka; 6. I nadał człowiek imiona wszelkim zwierz ę tom... - panowanie człowieka; 7. Lecz dla człowie-

ka nie znalazła si ę pomoc odpowiednia... - transcendencja człowieka; 8. Zbudowanie kobiety z Ŝ ebra

„Adama” 9. Ko ść z ko ś ci moich i ciało z ciała mojego ; 10. M ąŜ i m ęŜ yna; 11. Jednym ciałem .

W jahwistycznym opisie stworzenia (Rdz 2,4b-25), ulepienie człowieka wyprze-

dza stworzenie kobiety. Człowiek ,da zostaje okre ś lony jako m ęŜ czyzna >yX , do-

piero przy stworzeniu niewiasty. Stwierdzenie Boga: Niedobrze, by ć człowiekowi

samemu (Rdz 2,18) 2 odnosi si ę do samotno ś ci w sensie szerszym; to znaczy samotno-

ś ci człowieka na tle innych stworze ń . Tylko człowiek mo Ŝ e by ć podmiotem przymie-

rza i partnerem Boga. Tylko człowiek jest zdolny panowa ć nad stworzeniami i pra-

cowa ć . Jest to samotno ść wła ś ciwa człowiecze ń stwu. Konstytucja duszpasterska o

Ko ś ciele w ś wiecie współczesnym Soboru Watyka ń skiego II podkre ś la, Ŝ e

Bóg nie stworzył człowieka samotnym: gdy Ŝ od pocz ą tku „m ęŜ czyzn ą i niewiast ą stworzył

ich” (Rdz 21,27); a zespolenie ich stanowi pierwsz ą form ę wspólnoty osób. Człowiek, bo-

wiem z gł ę bi swej natury jest istot ą społeczn ą , tote Ŝ bez stosunków z innymi lud ź mi nie mo-

Ŝ e ani Ŝ y ć , ani rozwin ąć swoich uzdolnie ń " (KDK 12).

* Artykuł ten jest zmodyfikowanym fragmentem pracy licencjackiej pt.: Analiza samotno ś ci „Adama”

według Rdz 2,4b-9.15-24, napisanej w PWTW pod kierunkiem ks. prof. dr. hab. Ryszarda Rumianka.

1 Por. Z M ą dro ś ci Talmudu, tł. A. Kamie ń ska, Sz. Datner, Warszawa 1988.

2 Tekst Pisma Ś wi ę tego z Rdz 2,4b-25 podawany jest według własnego tłumaczenia. Pozostałe wed-

ług Biblii Tysi ą clecia.

K S . P AWEŁ S T Ę PIE Ń

Opowiadanie o powstaniu kobiety daje odpowied ź na fundamentalne pytania o

człowieka i jego społeczn ą natur ę . 3 Ksi ę ga Rodzaju, wychodz ą c od kapła ń skiego

opisu stworzenia człowieka m ęŜ czyzn ą i niewiast ą , dochodzi do słów jahwisty o jed-

no ś ci dwojga w jednym ciele - zespolenia stanowi ą cego wspólnot ę osób. Dzi ę ki stwo-

rzeniu niewiasty z Ŝ ebra człowieka, zostaje przezwyci ęŜ ona samotno ść „Adama”. 4

Powstaje pierwsza wspólnota osób. Jedynie jako kobieta i m ęŜ czyzna człowiek jest w

pełni obrazem Boga. Powołanie człowieka do Ŝ ycia społecznego, wspólnotowego s ą

wa Ŝ nym elementem podobie ń stwa do Stwórcy. 5 Dopiero niewiasta stała si ę odpo-

wiedni ą pomoc ą dla człowieka. Zwierz ę ta nie s ą w stanie, spełni ć roli partnera czło-

wieka, ani przezwyci ęŜ y ć samotno ś ci. Dlatego Bóg tworzy kobiet ę . Celowy w Rdz

2,4b-25 jest kontrast mi ę dzy stworzeniem zwierz ą t a powstaniem kobiety. 6 Natura

człowieka jest inna ni Ŝ zwierz ą t, które zło Ŝ one s ą u jego stóp (Ps 8,7) i nad, którymi

ma panowa ć (Rdz 2,20). Jasny jest wi ę c zakaz współ Ŝ ycia ze zwierz ę tami (Kpł

18,23). 7 Człowiek, jako odpowiedni ą pomoc do wspólnoty Ŝ ycia, potrzebuje istoty tej

samej natury co i on, aby mogli by ć jednym ciałem (Rdz 2,24).

1. Adam czy człowiek?

Adam jako pierwszy, zostaje ulepiony przez Boga. W dalszej cz ęś ci opowiadania

spotykamy opis zbudowania z jego Ŝ ebra kobiety. I tutaj rodzi si ę problem:, z kim

mamy do czynienia przed pojawieniem si ę niewiasty? Czy jest to m ęŜ czyzna o

imieniu Adam, czy człowiek?

W tek ś cie oryginalnym spotykamy si ę ze słowem ,da . Ten pierwszy człowiek,

dopiero po stworzeniu kobiety, zostaje okre ś lony jako m ęŜ czyzna >yX . Rzeczownik

,da znaczy człowiek . Mo Ŝ e mie ć znaczenie kolektywne: ludzie , ( die Menschen,

Leute, mankind, people , 8 homo, homines 9 ). Oznacza równie Ŝ imi ę własne pierwszego

człowieka Adam . 10 Mo Ŝ e by ć u Ŝ yty przymiotnikowo: ludzki , b ą d ź jako nieokre ś lony

kto ś . 11 Nigdy nie wyst ę puje w liczbie mnogiej. 12

3 Por. C.H. G ORDON , Introduction to Old Testament Times, New York 1953, 22.

4 Por. N. N EGRETTI – C. W ESTERMANN – G. VON R AAD , Gli inizi della nostra storia, Torino 1974, 87.

5 Por. "Adam", w: F. R IENECKER – G. M AIER , Leksykon biblijny, Warszawa 2001, 13

6 Por. R.E. B ROWN – A.J. F ITZMYER – R.E. M URPHY , Grande Commentario Biblico. Parte I. Il

Vecchio Testamento. Genesi, Brescia 1973, 15.

7 Por. N.M. B RATSIOTIS , wyX w: Theological Dictionary of the Old Testament (=TDOT), red. G.

B OTTERWECK – H. R INGGREN , Michigan 1974- , t.1, 226.

8 Por. ,da , w: L. K OEHLER – W. B AUMGARTNER , Lexicon in Veteris Testamenti Libros, Leiden 1958,

12.

9 Por. ,da , w: F. Z ORELL , Lexicon Hebraicum et Aramaicum Veteris Testamenti, Roma 1968, 13.

10 Por. ,da , w: L. K OEHLER – W. B AUMGARTNER , dz. cyt., 12.

11 Por. M AASS , ,da , w: TDOT, t. 5, 75.

12 Tam Ŝ e.

P OKONANIE SAMOTNO Ś CI “A DAMA ”

Według jednych ,da w Rdz 2,7-25 oznacza imi ę pierwszego człowieka: Adam . 13

Według innych w Rdz 2,5-5,5 znaczenie kolektywne i imi ę własne s ą u Ŝ ywane za-

miennie. 14

Egzegeci podejmuj ą te Ŝ próby wskazania konkretnie, w których miejscach termin

,da słu Ŝ y do oznaczenia pierwszego człowieka. Byłoby to nast ę puj ą ce teksty Stare-

go Testamentu: Rdz 4,1.25; 5,1.3-4, Tb 8,6, 1Krn 1,1. Sens kolektywny miałby nato-

miast zdecydowanie dominowa ć . Wyst ę powałby równie Ŝ w opisach stworzenia

„Adama” (Rdz 1,22; 2,7). Opisy te miałyby mówi ć o stworzeniu rodzaju ludzkiego. 15

Inni z kolei podaj ą , Ŝ e Adam jako imi ę własne wyst ę puje w: Rdz 4,25; 5,1-5; 1 Krn

21,1. 16

Dla niektórych sens kolektywny nasuwa trudno ść w Rdz 2,4b-7, poniewa Ŝ ,da

wyst ę puje pó ź niej równie Ŝ przy okre ś leniu kobiety. Jest wi ę c okre ś leniem m ęŜ czy-

zny. Ale i takie rozró Ŝ nienie nie jest proste, bo cho ć zakaz spo Ŝ ywania owocu z drze-

wa poznania dobra i zła złamali człowiek i kobieta, to z raju został wygnany czło-

wiek. 17

W Rdz 2,7 ,da mo Ŝ e by ć okre ś leniem człowieka jako gatunku, i to zarówno płci

m ę skiej jak i Ŝ e ń skiej. Natomiast ,da stałoby si ę okre ś leniem m ęŜ czyzny ze wzgl ę -

du na wzi ę ty z innej tradycji opis stworzenia kobiety (Rdz 2,18-24). Rzeczownik

,da , który w kapła ń skim opisie stworzenia (Rdz 1,26nn) ma znaczenie zbiorowe, w

przypadku drugiego opisu stworzenia okre ś lałby pierwszego m ęŜ czyzn ę . W takim

znaczeniu wyst ę puje do Rdz 4,25, gdzie traci przedimek h 18 i staje si ę imieniem wła-

snym praojca ludzko ś ci. 19

Jak wida ć z rozbie Ŝ no ś ci u poszczególnych egzegetów, trudno jest ostatecznie

przes ą dzi ć , kogo jahwista miał na my ś li, u Ŝ ywaj ą c terminu ,da . Czy przył ą czenie do

tego rzeczownika przedimka h ma wpływ na jego znaczenie?

Rzeczownik, jako imi ę własne, jest okre ś lony sam z siebie. Dlatego przedimek nie

mo Ŝ e by ć doł ą czony do imienia własnego. 20 Takie imiona jak: Jahwe, Dawid, Jakub,

Kanaan, Sodoma, nie przyjmuj ą przedimka. 21 Rzeczowniki pospolite w kilku przy-

padkach całkowicie przyj ę ły charakter imion własnych. I dlatego u Ŝ ywane s ą bez

przedimka. Przykładem na to jest wła ś nie ,da . Najpierw w Rdz 2,7 ,dah znaczył

13 Por. ,da , w: F. Z ORELL , dz. cyt, 14.

14 Por. ,da , w: L. K OEHLER – W. B AUMGARTNER , dz. cyt., 12.

15 Por. M. F ILIPIAK , Biblia o człowieku, Lublin 1979, 56.

16 Por. C. W ESTERMANN , ,da , w: THAT, 42; M AASS , ,da , dz. cyt., 75.

17 Por. C Z . J AKUBIEC , Pradzieje biblijne. Teologia Genesis 1-11, Pozna ń 1968, 37.

18 Przedimek – takie okre ś lenie wydaje si ę trafniejsze ni Ŝ rodzajnik . W j ę zyku hebrajskim przedimek

nie mówi nic o rodzaju rzeczownika, a tylko sprawia, Ŝ e staje si ę on okre ś lonym.

19 Por. J.S T . S YNOWIEC , Na pocz ą tku. Wybrane zagadnienia Pi ę cioksi ę gu, Warszawa 1987, 155.

20 Por. W. G ESENIUS – E. K AUTZSCH , Hebrew Grammar, Oxford 1910, § 125 a.

21 Tam Ŝ e, § 125 f.

K S . P AWEŁ S T Ę PIE Ń

(pierwszego) człowieka , a od Rdz 5,1 i dalej Adama ,da . 22 Wydawałoby si ę , Ŝ e w

oparciu o takie zasady gramatyczne uzasadnione jest twierdzenie, ze wsz ę dzie tam,

gdzie rzeczownik ,da wyst ę puje bez przedimka jest imieniem własnym pierwszego

człowieka i znaczy Adam . 23

Z drugiej strony, te wszystkie imiona własne, których sens potoczny jest nadal do-

statecznie jasny, lub przynajmniej został przekazany z wcze ś niejszego okresu j ę zyka,

cz ę sto przyjmuj ą (nawet jako reguł ę ) przedimek. 24 Tak jest w przypadku imienia wła-

snego Adam . Jego znaczenie potoczne człowiek jest wyra ź ne. Ponadto przedimka

u Ŝ ywamy, kiedy terminy dotycz ą ce całych rodzajów odnosz ą si ę do szczególnych

jednostek. Tak jest równie Ŝ w przypadku Adama - ,dah (pierwszy) człowiek ,

Adam. 25

Z powy Ŝ szych rozwa Ŝ a ń wynika, Ŝ e mo Ŝ emy znale źć reguły gramatyczne na oby-

dwa przypadki: Adam - imi ę własne z przedimkiem jak i bez przedimka.

Czy w zwi ą zku z powy Ŝ szym, mo Ŝ emy w sposób jednoznaczny stwierdzi ć , o kim

mówi jahwista w Rdz 2,4b-24? Wydaje si ę , Ŝ e nie. Konkretne przypadki u Ŝ ycia tego

słowa nale Ŝ y rozpatrywa ć w kontek ś cie. Na uwag ę zasługuje fakt, Ŝ e sam autor na-

tchniony nie jest konsekwentny w u Ŝ ywaniu przedimka. W tek ś cie rzeczownik ,da

wyst ę puje bez przedimka dwa razy w: Rdz 2,5 i 2,20; oraz trzyna ś cie razy z przedim-

kiem ,dah w: Rdz 2,7 (dwa razy). 8. 15. 16. 18. 19 (dwa razy). 20. 21. 22 (dwa

razy). 23. 26 Zauwa Ŝ my, Ŝ e w: Rdz 2,20 ,da wyst ę puje raz z przedimkiem i raz bez

przedimka, a przecie Ŝ dotyczy tej samej osoby. Wynikałoby wi ę c z tego, Ŝ e opowia-

daniu o stworzeniu człowieka (Rdz 2,4b-24) nie jest istotne, czy mamy do czynienia z

Adamem czy te Ŝ z człowiekiem.

W Biblii ró Ŝ nica miedzy jednostka a zbiorowo ś ci ą cz ę sto si ę zaciera: jednostka reprezentu-

je i uosabia zbiorowo ść . 27

Według mentalno ś ci semickiej protoplasta pewnej rasy nosi w sobie cala społecz-

no ść , „ która ma wyj ść z jego łona ”; w nim rzeczywi ś cie dochodz ą do głosu wszyscy

jego potomkowie: s ą w niego inkorporowani. To wła ś nie okre ś la si ę mianem „osobo-

wo ś ci korporacyjnej”. 28

Problem: czy u pocz ą tku ludzko ś ci była jedna para monogeniczna, czy te Ŝ tylko

m ęŜ czyzna - Adam, nie interesował autora natchnionego. Jahwistyczny opis stworze-

22 Tam Ŝ e, § 125 d.

23 Por. E.A. S PEISER , The Anchor Bible. Genesis. Introduction, Translation, and Notes, New York

1964, t. 1, 18, 22.

24 Por. W. G ESENIUS – E. K AUTZSCH , dz. cyt., § 125 d.

25 Tam Ŝ e, § 126 e.

26 Por. G. L ISOWSKY , ,da , w: Concordantiae Veteris Testamenti Hebraice atque Aramaice, Stuttgart

1958, 20.

27 C Z . J AKUBIEC , dz. cyt., 23.

28 Por. X. L EON – D UFOUR , "Człowiek" w: Słownik teologii biblijnej, (red) X. L EON D UFOUR , Pozna ń

1990, 183.

P OKONANIE SAMOTNO Ś CI “A DAMA ”

nia człowieka daje odpowied ź na pytanie: w jakim stanie był ś wiat i człowiek na po-

cz ą tku. Obraz raju jest przygotowaniem do opowiadania o upadku. 29 Tu dowiemy si ę

jak stan pierwotny, ma si ę do naszego stanu obecnego. Adam jest reprezentantem

ludzko ś ci. 30

Powy Ŝ sze rozwa Ŝ ania uzmysławiaj ą , jak trudna jest rola tłumacza tego tekstu.

Opowiedzenie si ę za jednym ze znacze ń staje si ę zarazem interpretacj ą . Biblia Tysi ą c-

lecia tłumaczy ,da ( h ) jako człowiek , do momentu, gdy Bóg wypowiada słowa doty-

cz ą ce samotno ś ci: Nie jest dobrze, Ŝ eby m ęŜ czyzna był sam (Rdz 2,18); i dalej ju Ŝ

konsekwentnie pozostaje przy tłumaczeniu ,da ( h ) jako m ęŜ czyzna . Ale takie tłuma-

czenie ogranicza problem samotno ś ci m ęŜ czyzny tylko do braku kobiety. Opowiada-

nie mówi raczej ogólnie o samotno ś ci „Adama” w ś wiecie. Człowiek jest sam wobec

wszystkich stworze ń . Tylko „Adam” jest w stanie prowadzi ć dialog ze swoim Stwór-

c ą , tylko on poprzez prac ę mo Ŝ e współtworzy ć ś wiat. On przerasta wszystkie stwo-

rzenia, transcenduje cał ą otaczaj ą c ą go rzeczywisto ść . Nawet po stworzeniu niewia-

sty, człowiek pozostaje, w sposób szczególny sam w ś ród stworzenia. Samotno ść

m ęŜ czyzny zawiera si ę wi ę c w samotno ś ci człowieka. Do zatrzymania si ę nad samot-

no ś ci ą „Adama” odpowiedniejsze wydaje si ę tłumaczenie ,da ( h ) przez człowiek . I

takie znaczenie tego wyrazu b ę dzie podstaw ą niniejszego tłumaczenia.

2. Tłumaczenie Rdz 2,4b-9.15-25

4b W dniu, kiedy uczynił Jahwe Bóg ziemi ę i niebiosa, 5 nie było jeszcze Ŝ adnego krzewu

polnego na ziemi ani Ŝ adna trawa na polu jeszcze nie wzeszła; bo nie zsyłał Jahwe Bóg deszczu

na ziemi ę i człowieka nie było, aby uprawiał ziemi ę . 6 Lecz ź ródło wypływało z ziemi i zraszało

cał ą powierzchni ę ziemi. 7 I ulepił Jahwe Bóg człowieka, proch z ziemi i tchn ą ł w nozdrza jego

oddech Ŝ ycia, i stał si ę człowiek istot ą Ŝ yw ą . 8 I zasadził Jahwe Bóg ogród w Eden na wscho-

dzie i umie ś cił tam człowieka, którego ulepił. 9 . I sprawił Bóg, Ŝ e wyrosły z ziemi wszelkie

drzewa pi ę kne z wygl ą du i o smacznych owocach oraz drzewo Ŝ ycia po ś rodku ogrodu i drzewo

wiedzy o dobru i złu. (...) 15 I wzi ą ł Jahwe Bóg człowieka i umie ś cił w ogrodzie Eden, aby go

uprawiał i strzegł. 16 I nakazał Jahwe Bóg człowiekowi: „Z wszelkiego drzewa tego ogrodu

mo Ŝ esz je ść do woli, 17 a le z drzewa wiedzy o dobru i złu je ść ci nie wolno, bo je ś li z niego by ś

zjadł, na pewno umrzesz!” 18 I powiedział Jahwe Bóg: „Niedobrze by ć człowiekowi samemu;

uczyni ę mu pomoc odpowiedni ą dla niego”. 19 I ulepił Jahwe Bóg z ziemi wszelkie dzikie

zwierz ę ta i wszelkie ptactwo niebios. I przyprowadził je do człowieka, aby przekona ć si ę , jakie

nada im imi ę . Wszelka istota Ŝ ywa miała nosi ć imi ę , jakie człowiek jej nada. 20 I nadał czło-

wiek imiona wszelkiemu bydłu i ptactwu niebios, wszelkim dzikim zwierz ę tom, lecz dla człowie-

ka nie znalazła si ę pomoc odpowiednia. 21 I zesłał Jahwe Bóg gł ę boki sen na człowieka i ów

zasn ą ł. I wyj ą ł jedno z jego Ŝ eber, a miejsce to zapełnił ciałem. 22 I zbudował Jahwe Bóg z

Ŝ ebra, które wyj ą ł z człowieka kobiet ę i przyprowadził j ą do człowieka. 23 I powiedział czło-

wiek: „Ta dopiero jest ko ś ci ą z ko ś ci moich i ci ą łem z ciała mojego! Ta b ę dzie si ę zwała kobie-

29 Por. W. T RILLING , Stworzenie i upadek według Rdz 1-3, Warszawa 1980, 75 n.

30 Por. F. M ILDENBERGER , "Adam IV", w: Theologisches Realenzyklopädie, Berlin 1977, t. 1, 432 n.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: