Jezierzany.pdf

JEZIERZANY, powiat Tłumacz

1441 r.

Pierwsze wzmianki o Jezierzanach:

Wzm.: Warszawa, AGAD, BOZ 32, s. 207 i 634 - 635.

Wyd.: ZDM VIII 2312.

530 1441, 30 V, Buda

feria tercia infra octavas Ascensionis Domini

Władysław król Węgier i Polski, Dlamacji, Chorwacji etc., najwyższy ksiażę Litwy i dziedzic

Rusi zapisuje Janowi z Buczacza, staroście trembowelskiemu 400 florenów za usługi, które

wyświadczył królowi, zwłaszcza w ostatniej wyprawie na Węgry, w której uczestniczył z

licznym orszakiem oraz 100 florenów za konia, którego od niego otrzymał, na wsiach

Gruszka, Jezierzany, Olesza, Horyklady, Bortniki, Przybyłów w powiatach halickim i

kropiecińskim.

Kop.: Warszawa, Biblioteka Narodowa, rkps Akcesja 9796, nr 40, k. 86- 86 v.

Wzm.: Warszawa, AGAD, tzw. 'Metryka Litewska", IV B, t. 9, k. 210 v.

Wyd.: ZDM VIII 2313.

1882 r.

Jezierzany - wieś pow. tłumacki, na drodze żwirowej sielecko-zaleszczyckiej, o 10 km od

Tłumacza. Jezierzany należą do majątku Tłumacz. Z akt z XVIII w. pokazuje się, że

Jezierzany nazywały się Jeziorzyska i przedtem stanowiły niezawodnie dwie osady, gdyż

wspomina kilkakrotnie Jeziorany lub Jeziorzyska, później dopiero Jezierzany. Co dowodzi iż

rzeczywiście były dwie osady, gdyż często wyorują w polu na 1,5 km od wsi szczątki maszyn

i sprzętów, a ludzie powiadają iż niegdyś w tem miejscu miała istnieć osada, która w skutek

wojny została zniszczona. Jezierzany stanowiły niegdyś kompleks dóbr stołowych

królewskich. Gospodarstwo wzorowe postępowe, pole w większej części zdrenowane,

czarnoziem, produkuje buraki, rze-pak, pszenicę itp.; roli obszaru dworskiego 600 mórg,

ogrodu 1,5 morgi, łąk 30 mórg, pastwisk 59 mórg, stawów, jezior, moczarów, tudzież

potoków 9 mórg austriackich, placów pod budynkami; dróg 22 morgi, lasu niema. Cała

ziemia Jezierzan jest formalnie podziurawiona przez wklęsłości lejkowate, tak we wsi jak i w

polu, pagórki i doły, co utrudza w gospodarstwie, lecz nadzwyczaj dobra ziemia wynagradza

trudy. W skutek owych wklęsłości nie może się żaden strumień uformować, gdyż wszystka

woda, czy to z deszczu lub śniegu, czy ze źródeł lub moczar, po krótkim biegu wpada do

takiej wklęsłości czyli zapadni i niknie w podziemiu. Z wielu takich wklęsłości potworzyły

się już to czyste jeziora lub bagna. W jeziorach tych woda niema ani przypływu ani odpływu,

przecież zawsze jest czystą i zdrową, co jest wielkiem dobrodziejstwem dla mieszkańców,

gdyż są to rezerwoary na wody do wszelkiego użytku. Studnia jest tylko jedna we dworze,

innej niema w całej wsi z powodu pokładów gipsowych. Kamieniołomy gipsu i wapna, dwie

karczmy, jedna murowana we wsi, druga przy drodze żwirowej Jezierzany-Chocimierz,

wiatrak. Parafia rzymsko-katolicka w Tłumaczu, grecko-katolicka w miejscu, cerkiew

drewniana. Jest tu i kościołek drewniany jako filia parafii tłumackiej. Szkółka ludowa. Urząd

gminny w miejscu. Folwark filialny Zielona. ("Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego"

wydany w Warszawie w latach 1882 ÷ 88)

1929 r.

Wieś i gmina, powiat Tłumacz, sąd powiatowy w Tłumaczu, sąd okręgowy w Stanisławowie,

1985 mieszkańców, stacja kolejowa w odległości 11 km w Tłumaczu, poczta, telegraf i

telefon w Chocimierzu, 1 kościół rzymsko-katolicki, 1 kościół grekokatolicki.

Właściciele ziemscy: Jakubowicz Juljan (158).

Różne towary: Zdanowicz M.

Spożywcze artykuły: Serwiński F.

Stolarze: Mazur D., Sołodzki M.

Szewcy: Chomoj M., Kłonowski J., Wojda L.

Tytoniowe wyroby: Czujko M., Krzemiński F., Serwiński F.

("Księga Adresowa Polski 1929")

Inne nazwiska mieszkańców:

Bihun

Ilnicki

Czujko (Ukrainiec)

Gózówna St. (nauczycielka)

Jop

Kośk (Ukrainiec)

Kozakiewicz

Krzemiński (liczne, wielokrotnie niespokrewnieni)

Łopuszański

Ornatowski

Seremczuk

Skwarek

Sołodzki (Ukrainiec, prowadził sklep)

Strzyżewski

Wróbel T. (ksiądz proboszcz od 1932 r.)

Zajączkowski

Zdanowicz (liczne, wielokrotnie niespokrewnieni)

Spotykane nazwy: Ozeryany, Ozyerany, Yezerzhany.

Najczęstszym powodem pomyłek popełnianych przez poszukujących informacji o

Jezierzanach jest zbieżność nazw. Obecnie na terenie Polski występują dwie miejscowości o

tej nazwie, a przed II Wojną Światową na Kresach wschodnich występowały następujące

miejscowości o tej samej nazwie:

Jezierzany powiat Tłumacz, województwo Stanisławów (opisane powyżej),

Jezierzany powiat Rohatyn, województwo Stanisławów

Jezierzany powiat Buczacz, województwo Tarnopol

m. Jezierzany powiat Borszczów, województwo Tarnopol

m. Jezierzany powiat Kowel, województwo Wołyń

JEZIERZANY, powiat Tłumacz -

uzupełnienia

Epizod w Jezierzanach z czasów I Wojny Światowej

ROZDZIAŁ 1

DZIEJE 1. PUŁKU UŁANÓW KRECHONIECKICH

Ciąg dalszy "Dziejów ... z TEKI numer 2. B.J.K.

2-i szwadron również zyskał jednego oficera, byt nim porucznik Zahorski z dragonów

gwardji.

16 listopada dywizjon przechodzi do Brańczyc. Tu dowództwo dywizjonu obejmuje rotmistrz

Butkiewicz, zaś 1-go szwadronu - sztab-rotmistrz Feliks Dziewicki (z ryskiego pułku

dragonów), który razem z Budkowskim i Butkiewiczem prosił o przeniesienie do polskich

ułanów, ale dopiero teraz je uzyskał. Dowództwo 2-go szwadronu obejmuje porucznik

Zahorski. Rotmistrz Pieńkowski wyjeżdża na zawsze. Przybywają nowi oficerowie :

porucznik Włodzimierz Sobieszczański (z pospolitego ruszenia), który obejmuje stanowisko

adjutanta, i Roman Skrzynecki (również z pospolitego ruszenia); ten ostatni zresztą opuszcza

dywizjon prawie zaraz po przybyciu.

Dywizjon nie jest teraz tem, czem był, opuszczając Puławy, to już nie grupa pełnych dobrej

woli, lecz nic nie umiejących rekrutów, teraz są to już żołnierze dobrze ostrzelani. Parę

miesięcy twardej pracy wojennej zmieniły ich nie do poznania, ułani wyrobili się, zmężnieli.

Dowodzą nimi oficerowie, a nie ludzie cywilni w mundury przebrani. Pierwsze powodzenia

dodały otuchy, napełniły ich wiarą we własne siły. Wreszcie już i nazwa ich inna, to nie jakieś

pospolite ruszenie, to zupełnie oficjalnie "polscy ułani" i to w znacznym stopniu dzięki

własnym zasługom, które się niemało przyczyniły do otrzymania zezwolenia na tą zmianę

nazwy. Dzięki swej postawie w ogniu, młody dywizjon odrazu zyskał sobie popularność w

jeździe rosyjskiej, a i odznaczeń sporo. Wielu ułanów już nosi krzyże "Świętego Jerzego".

Liczne plotki kursują w tym czasie po dywizjonie. Mówią, że dywizjon ma się rozwinąć w

pułk, że Rosjanie dadzą żołnierzy Polaków z rosyjskich pułków. Niestety na

urzeczywistnienie tych wieści trzeba było czekać aż do chwili zachwiania się potęgi caratu, aż

do rewolucji. Jednocześnie doszła wiadomość, że rotmistrz Obuch-Woszczatyński stara się o

dowództwo dywizjonu.

Święta Bożego Narodzenia spędził dywizjon w Brańczycach, u właścicieli Brańczyc, państwa

Bułhaków, którzy gościnnie podejmowali wszystkich, zarówno oficerów jak i ułanów.

Wkrótce po Nowym Roku nadszedł rozkaz sztabu polskiej brygady, wzywający dywizjon pod

Bobrujsk dla połączenia z piechotą. Jeszcze podczas pobytu 1-go szwadronu w IV korpusie

kawalerji zaszedł wypadek, który do pewnego stopnia zachwiał zaufanie Rosjan do naszych

ułanów i może spowodował prędsze wycofanie szwadronu z frontu, a więc wyszedł mu na

dobre, przyśpieszając połączenie dywizjonu.

Gdy szwadron był pod Mrocznem, Rosjanie wzięli do niewoli około 100 ludzi z 4-go pułku

Legjonów z oficerem na czele. Zachodziła obawa, że Rosjanie powieszą legjonistów,

pochodzących z zaboru rosyjskiego. Jeńców umieszczono przy sztabie IV korpusu. Ułani

wszelkimi sposobami starali się z nimi skomunikować, żeby ich nauczyć jak mają

odpowiadać podczas badania, by uniknąć represji. Kilku ułanom udało się rzeczywiście

porozumieć z jeńcami. Ostatecznie najbardziej skompromitowanym ułatwiono ucieczkę, która

się im powiodła, co do reszty zaś udało się wyrobić zapisanie ich jako jeńców austrjackich.

Z Brańczyc sporo ułanów, około 30, odjechało do szkół, chcąc uzyskać stopień oficerski.

Bardzo wielu ułanów, posiadając cenzus naukowy, miało prawo wyjazdu do szkół; żeby nie

osłabiać dywizjonu miano ich wysyłać partjami. Spodziewano się, że powrócą, jako

oficerowie, jednak po szkole przydzielono ich przymusowo do pułków rosyjskich i powrócili

przeważnie dopiero podczas rewolucji.

POD BOBRUJSKIEM

Wkrótce po Nowym Roku dywizjon wymaszerował pod Bobrujsk. Mróz silny, ślizgawica

wielka, prawie całą drogę trzeba iść pieszo i prowadzić konie. Ułani idą na Pohost, Hłusk,

Atraszkowicze. 29 stycznia przechodzą do Bobrujska, gdzie ich serdecznie wita I bataljon

strzelców. Pierwszy szwadron staje w Titówce, o 6 kilomentrów od Bobrujska, drugi w

Babinie. Nareszcie dywizjon wchodzi znów w skład brygady, która liczy 4 bataljony.

Dowodzi nią generał Szymanowski.

30 stycznia przybywa nowy dowódca - rotmistrz Obuch-Woszczatyński, były konny

artylerzysta, przybywa obecnie z terytorialnej dywizji kawalerji kaukaskiej, tak zwanej

"dzikiej dywizji". W ślad za nią przybywają liczni oficerowie : sztab-rotmistrz Miniszewski,

korneci Alfred Tyszkiewicz, Zdzisław Chrząstowski, Stanisław Radziwiłł, chorążowie Jan z

Kościelca Pogorski, Karol Radziwiłł, Gorzechowski, Aleksander Wielopolski. Wszyscy z

jazdy rosyjskiej.

Jednocześnie przybywają, młodzi chorążowie ze szkody : Czesław Chmielewski, Jerzy

Ursyn-Niemcewicz i Eugenjusz Chrzanowski. Wreszcie przyjeżdża po raz drugi oficer

piechoty, instruktor walki pieszej, chorąży Jelski. Przybywa znów znaczna ilość szeregowców

ochotników. Natomiast opuszcza dywizjon, wracając do swego dawnego pułku, porucznik

Zahorski.

Czas upływa na ćwiczeniach i przeglądach. Braki są jeszcze znaczne, trzeba wszystkie

wyrównać przed ewentualnem ponownem wyjściem na front. Znowu zaczynają kursować

najrozmaitsze pogłoski: że bataljony strzelców rozwiną, się w pułki, brygada w dywizję, że

ma być pułk ułanów, ze pułk ten i przyszły pierwszy pułk piechoty maja być zaliczone do

gwardji. Na tą ostatnią wiadomość ułani sarkają mocno, mówiąc, że im łaska carska

niepotrzebna.

Pogłoski zaczynają nabierać coraz więcej cech prawdopodobieństwa, potwierdza je w

rozmowie z paru oficerami pułku wielki książę Borys, dodając, że on sam będzie szefem

pułku, a jego dowódca bądź rotmistrz Obuch - Woszczatyński, bądź ówczesny dowódca

ułanów gwardji, podpułkownik Wielopolski.

Kornet Moczulski zostaje wysłany do kwatery carskiej z projektem farmacji pułku i wręcza

go adjutantowi cesarza - Zamoyskiemu. Przy tej okazji przywozi nowe wiadomości, że pułk

rzeczywiście ma być utworzony, że otrzyma sztandar, bo dotychczas dywizjon go nie posiada,

że nie będzie to jednak dawny sztandar pierwszego pułku ułanów, tylko sztandar konnych

strzelców gwardji, którzy, przystępując do powstania w 1830 roku, swój sztandar odesłali

carowi, jako od niego otrzymany.

Wszyscy wierzą tym pogłoskom. Podobno ma być już wyznaczone miejsce formowania

pułku Carskie Sioło pod Petersburgiem - raptem nadchodzi rozkaz absolutnie sprzeczny ze

wszystkiemi pogłoskami : dywizjon wychodzi na front pod Baranowicze wraz z brygadą.

Pociągi są już zamówione przez nowego dowódcę brygady, generała Sławoczyńskiego.

Dowódca dywizjonu chciał sobie stworzyć jakaś kadrę, któraby mogła wysyłać uzupełnienia

do dywizjonu, lub w razie możności stworzyć zapasowy szwadron, na który zresztą władze

rosyjskie się zgodziły. Szwadron miał zostać w Titówce. Dowodził nim sztab-rotmistrz

Miniszewski, młodszymi oficerami byli kornet Chrzanowski i chorąży Wielopolski.

9 maja, na stacji Berezyna, obsługującej Bobrujsk, załadowały się oba szwadrony. Obsada

szwadronów była wtedy następująca : pierwszy szwadron - dowódca rotmistrz Dziewicki,

młodsi oficerowie : Ursyn-Niemcewicz, Gorzechowski, Leon Racięcki (były wachmistrz

awansowany na chorążego), Stanisław Radziwiłł; drugi szwadron -dowódca Butkiewicz;

młodsi oficerowie:Borakowski, Chmielewski, Moczulski, Karol Radziwiłł.

Dowódca dywizjonu zatrzymał przy sobie, jako swój sztab, Pogorskiego, Jastrzębowskiego i

Tyszkiewicza. Wreszcie Sobieszczański został czasowo odkomenderowany do sztabu

brygady strzelców na stanowisko szefa sztabu.

Transporty szły przez Mińsk, Zamirze, gdzie transport drugiego szwadronu stał na stacji

podczas niemieckiego napadu lotniczego; stacja ucierpiała mocno od bomb, naszemu

transportowi nic się nie stało. Oba transporty zostamy kolejno wyładowane na stacji

Pogorzelec, ostatniej, do której dochodzimy pociągi. Dywizjon stanął biwakiem w lesie

między Czernichowem i Stajkami. Stał tu cztery dni.

Jak mówiono wówczas, to przerwanie formowania dywizji strzelców i pułku ułanów miało

nastąpić wypadkowo. Ktoś, na zapytanie, jak stoi wyszkolenie w tych oddziałach,

odpowiedział, że są one już całkowicie wyszkolone - zrozumiano to jako gotowość bojową i

wysłano na front. W tym czasie zresztą Rosjanie ściągali wszelkie rozporządzalne siły, był to

okres przygotowań do wielkiej czerwcowej ofensywy Brusiłowa. Strzelcy i ułani zostali

przydzieleni do moskiewskiego korpusu grenadjerów, którym dowodził generał Parskij.

W OKOPACH POD BARANOWICZAMI

(Szkic 41)

Od 15 maja dywizjon stał w Swojatyczach, czekając na rozpoczęcie ofensywy rosyjskiej, miał

on wraz z jazdą rosyjską być użyty dla wykorzystania powodzenia; czekano więc aż Rosjanie

przerwą front i rzucą się na Baranowicze, słabo przez Niemców obsadzone. Rosjanie

rozpoczęli natarcie dopiero 2 lipca.

W nocy z 2 na 3 lipca dywizjon został zaalarmowany. Podobno został przerwany front

niemiecki, kawalerja potrzebna na przedzie. Dywizjon przechodzi pośpiesznie do lasu pod

Słotowicze, gdzie spotyka pułk uralskich kozaków, z którymi ma wspólnie działać. Mocno

krzywią się ułani na takie towarzystwo.

Był to jednak fałszywy alarm. Front wcale przerwany nie był i Niemcy siedzieli mocno w

Baranowiczach. 4 lipca wrócili ułani do Swojatycz.

Po zatrzymaniu ofensywy na Baranowicze front się mniej więcej ustabilizował wzdłuż

Szczary. 20 lipca ułani opuścili Swojatycze i przeszli do wsi Wielkie Kozły, 21 do wsi

Kamionki. Potem przeszli do rejonu Malewa pod Nieświeżem, gdzie stali we wsi Kamionce-

Jeleńszczyznie.

Od połowy września szwadrony zaczęły pełnić kolejno służbę w okopach, luzujac się co

tydzień. Jednocześnie jeden pluton z oficerem stale pełnił służbę przy sztabie brygady, która

to służba trwała miesiąc, po miesiącu przybywał zawsze nowy pluton.

Odcinek ułanów znajdował się na skrajnem prawem skrzydle armji, na południe od

kołdyczowskiego jeziora, koło całkowicie zniszczonej wsi Wojkowicze. Na lewo od ułanów

stali polscy strzelcy, na prawo - kawalerja rosyjska, jeden z zaamurskich pułków.

Popłynęły smutne i jednostajne dnie w okopach, bez żadnych ważniejszych wypadków.

Odcinek był spokojny. Żadnych większych działań nie rozpoczynali ani Niemcy, ani

Rosjanie. Była tylko, jak zawsze w wojnie pozycyjnej codzienna, mało zresztą szkodliwa,

strzelanina. Okopy ułanów znajdowały się w odległości około 2000 metrów od okopów

niemieckich, odległość taka zapewnia względny spokój. Poza tem oczywiście służba patroli

na przedpolu i utarczki z patrolami nieprzyjaciela.

Jest to może najbardziej jednostajny, najbardziej beznadziejny okres dziejów pułku. Zabójczo

nudna praca w okopach bez żadnej nadziei na zmianę losu, a jednocześnie zniszczenie marzeń

o rozbudowie szczupłych polskich jednostek, o stworzeniu przy pomocy władz rosyjskich

jakiejś poważniejszej siły. Bo rzeczywiście, gdyby Rosjanie mieli zamiar pozwolić na

formowanie nowych jednostek czy przynajmniej na powiększenie dawnych, to przecieżby

brygady strzelców i dywizjonu ułanów nie wysyłali na front, gdyż pobyt na froncie absolutnie

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: