pkt. 6
Czytelnictwo powszechne
1) Demokratyzacja życia społecznego i kultury – wzrost udziału szerszych kręgów społeczeństwa w życiu kulturalnym państw.
2) Obowiązek szkolny
a) 1825- Prusy (częś Polski pod zaborem pruskim również)
b) lata 80’- Francja
c) 7 II 1919 dekret „O obowiązku szkolnym”:
- wprowadzał on obowiązkową 7-letnią szkołę powszechną dla wszystkich dzieci od 7 do 14 roku życia;
- szkoła miała być bezpłatna, co nakładało na państwo obowiązek zapewnienia dostępu do niej wszystkim dzieciom;
- jednocześnie dekret zakładał, biorąc pod uwagę rzeczywiste możliwości państwa, stopniową realizację jego postanowień
3) Wynalazki techniczne:
· wynalazek Gutenberga
· maszyna drukarska (maszyna parowa, urządzenia litograficzne)
· produkcja papieru
· oświetlenie (świeczka, oświetlenie gazowe)
· Łukasiewicz- lampa naftowa
4) Rozwój oświaty:
- 1800r.- powstało w Warszawie Towarzystwo Przyjaciół Nauk (objęło patronat nad całością życia naukowo-literackiego w kraju oraz podjęło próbę wiązania nauki z praktycznymi potrzebami życia społecznego i gospodarczego)
* w ramach TPN- powstał ^- tomowy „Słownik języka polskiego” B. Lindego (1807-1814)
- działalność oświatowa S. K. Potockiego:
a) ustawa z 1808 „Urządzanie szkół miejskich i wiejskich elementarnych”
b) elementarz T. Wolickiego „Nauka początkowego czytania, pisania i rachowania”
- S. Staszic- propagator kształcenia dzieci proletariackich i rzemieślniczych
- po upadku powstania listopadowego rząd carski zaczął likwidować odrębność państwowości Królestwa Polskiego:
· zaostrzenie cenzury
· rusyfikacja
- zabór pruski:
· wysoki poziom oświaty lecz element polski był silnie germanizowany
· ożywienie polskiego ruchu oświatowego i czytelniczego po wydarzeniach Wiosny Ludów
- działalność E. Estkowskiego (czasopism. pedagog. „Szkoła Polska”)
- działalność wydawniczo-księgarska w Poznaniu (J. K. Żupański, W. M. Stefański, J. Moraczewski, i In.)
- zabór austriacki: 1872r.- ustawa o organizacji bezpłatnego szkolnictwa ludowego
- zainteresowanie książką w II poł. XIX w. wzrasta
- powstają towarzystwa czytania:
· Towarzystwo Czytelne (XVIIIw.); J. Załuski
· Towarzystwo Czytania w Kownie (na wzór genewskiego); A. Mickiewicz
· liczne inne.
è towarzystwa te współpracowały często z powstającymi bibliotekami szkolnymi
- prywatne wypożyczalnie książek („biblioteki dla amatorów”) oraz czytelnie organizowane przez księgarzy:
· wypożyczalnia N. Glucksberga
· wypożyczalnia S. Orgelbradnda (28- tomowa encyklopedia powszechna 1859-1868)
*po powstaniu styczniowym wypożyczalnie były poddawane częstym rewizjom i konfiskatom.
- zaspokajanie rosnących potrzeb czytelniczych szło w kierunku obniżania ceny książki oraz udostępniania książki bibliotecznej:
· pierwsze wielotomowe wydawnictwa „dla ludu”- Gebethner i Wolff
· prasa codzienna: „Bluszcz”, „Opiekun domowy”, „Rodzina”, „Tygodnik ilustrowany”
- udostępnianie księgozbioru:
· władze oświatowe przekazały do użytku publicznego większość bibliotek szkolnych
· indywidualni księgarze
· towarzystwa oświatowe
- wyłoniły się pierwsze biblioteki fachowe
- od 1890 powstała ze składek członkowskich czytelnia Dzieł i Pism Naukowych, będąca zalążkiem Biblioteki Publicznej m. Warszawy
- czytelnie parafialne- m.in. Towarzystwo Św. Wojciecha w Poznaniu
- towarzystwa agronomiczne
- działalność pozytywistów- „praca u podstaw”
· lata 60’ XIX w.- bezpłatne wypożyczalnie Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności (gł. w dzielnicach robotniczych i rzemieślniczych)
· Kasa im. Mianowskiego- udzielanie zapomóg oraz pożyczek osobom zajmującym się pracą naukową
- wielkie towarzystwa oświeceniowe:
· Towarzystwo Oświaty Ludowej (lwowskie i krakowskie)
· Towarzystwo Szkoły Ludowej (1891, Kraków, A. Asnyk)-„przez oświatę do wolności”
· Towarzystwo Czytelni Ludowych (1889), m.in.: J. K. Żupański
- na terenie zaboru rosyjskiego:
· Polska Macierz Szkolna (1906)
· Towarzystwo Czytelni m. Warszawy (1906)
· Towarzystwo Biblioteki Publicznej w Warszawie (1906)
- dostęp do książki (treści wykładowe):
· właściciele fabryk tworzyli biblioteki
· biblioteki parafialne
· biblioteki Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności
· sieć bibliotek kolejowych
· po 1905- sieć bibliotek Polskiej Macierzy Szkolnej
· biblioteki więzienne
- w okresie międzywojennym:
· Związek Nauczycielstwa Polskiego
· Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich
5) Cenzura:
a) cenzura w czasie zaborów- wykształcił się język ezopowy, odwoływał się do pojęć, które miały treści patriotyczne, zakazane
b) cenzura w powojennej Polsce Ludowej:
- Do 1946 pieczę nad cenzurą sprawował Minister Spraw Wewnętrznych oraz władze administracyjne I i II instancji.
- 5 lipca 1946 podpisany został "Dekret z dnia 5 lipca 1946 r. o utworzeniu Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk." (Dz. U. z 1946 r. Nr 34, poz. 210).
- Dekret wszedł w życie 2 lipca 1946 i był oparty na podpisanej 3 stycznia 1945 "Ustawie Krajowej Rady Narodowej z dnia 3 stycznia 1945 r. o trybie wydawania dekretów z mocą ustawy", która weszła w życie trzy dni później (Dz. U. z 1945 r. Nr 1, poz. 1).
- Zgodnie z owym aktem prawnym postanowieniem Rady Ministrów a zatwierdzeniem Prezydium Krajowej Rady Narodowej powołano Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk.
- Główny Urząd podlegał bezpośrednio Prezesowi Rady Ministrów a jego głównymi zadaniami był (wg artykułu 2)
- zniesienie cenzury- 11 kwietnia 1990
- Krótki czas po zakończeniu II wojny światowej, w październiku 1945 Ministerstwo Oświaty rozesłało do wszystkich polskich bibliotek poufne pismo wraz z załączoną listą książek, które miały zostać "niezwłocznie usunięte z bibliotek szkolnych wszystkich typów i stopni".
Zawierał on trzy listy:
· Wykaz książek podlegających niezwłocznemu wycofaniu nr 1
· Wykaz nr 2 (książki zdezaktualizowane)
· Wykaz nr 3 (książek dla dzieci)
wositelec